Gereç ve Yöntem: Kesitsel tipte yapılan bu araştırma Elazığ il merkezinde bulunan farklı sosyoekonomik düzeyde bulunan üç farklı ilkokulda gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın evrenini üç ilkokulda bulunan 7-10 yaş arası 1523 öğrenci oluşturmaktadır. Çalışmanın örneklemi, evrenini bilinen örneklem hesabı yöntemiyle hesaplanarak 321 olarak saptanmıştır. Verilerin toplanmasında literatürden yararlanarak, oluşturulan anket formu kullanılmıştır.

Bulgular: Çalışmaya katılan öğrencilerin %46.4'ü kızlardan oluşmaktadır. Öğrencilerin yaş ortalamaları ise 8.50±1.17’dir. Çalışma bulgularına göre öğrencilerin %28.4’ü obez olarak bulunmuştur. Obez gruptaki öğrencilerin %12.8’’inin (n=41) gelir düzeyi 5001 TL ve üzerinde iken, %12.1’inin (n=39) gelir düzeyi 2500 TL ve altındadır. Gelir düzeyi ile obezite görülme durumu arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlıya çok yakın çıkmıştır (P=0.051).

Sonuç: Hafif kilolu olma ve obezite prevelansı orta ve yüksek sosyoekonomik düzey okullarda fazla olduğu saptanmıştır. Okul çağı çocuklarında obezitenin önlenmesine yönelik koruyucu sağlık hizmetleri programları geliştirilmelidir.

Obezitenin gelişiminde ve ortaya çıkmasında birçok etken rol oynamaktadır. Bunlar; genetik ve çevresel faktörler, beslenme alışkanlıkları, fiziksel aktivite yapma durumu ve sosyoekonomik düzeydir ⁷. Bireylerin birlikte yaşadıkları aileleri obezite oluşumunda önemli bir etkendir. Sosyoekonomik düzeyi iyi olan ailelerin çocuklarının şişmanlama eğiliminde oldukları, sosyoekonomik durumu kötü olan ailelerin çocuklarının ise dengesiz beslenme şekline bağlı olarak şişmanlamaktadır ⁸. Yapılan çalışmalara ^9,10 bakıldığında obezitenin gelişmiş ülkelerde sosyoekonomik düzeyi düşük gruplarda, gelişmekte olan ülkelerde ise sosyoekonomik düzeyi yüksek olanlarda daha sık olduğu görülmektedir.

Bu çalışmada, farklı sosyoekonomik düzeydeki öğrencilerin obezite ile olan ilişkisinin belirlenmesi amaçlanmıştır.

Araştırmanın Amacı ve Tipi: Bu çalışma, Elazığ İl merkezindeki Milli Eğitim Müdürlüğü’ne bağlı 3 devlet ilköğretim okulunda gerçekleştirildi. Çalışma grubunun örneklemi İl Milli Eğitim Müdürlüğü tarafından farklı sosyoekonomik durumdaki 3 devlet ilköğretim okulu olarak belirlenmiştir. Çalışma kesitsel türde planlanmıştır.

Araştırmanın Evreni ve Örneklemi: Araştırmanın evrenini antropometrik ölçüm için gidilen üç ilkokulda bulunan 7-10 yaşları arasındaki toplam 1523 öğrenci oluşturmuştur. Araştırmanın örneklemini ise evrendeki birey sayısının bilindiği örneklem formülü (n=Nt²pq/d²(N-1)+ t²pq) kullanılarak belirlenen 321 öğrenci oluşturmuştur. Evrenden örneklem seçiminde küme örnekleme yöntemi kullanılarak her kurum öğrenci sayısı oranında örneklemde temsil edilmiştir.

Veri Toplama Araçları: Verilerin toplanmasında literatürden yararlanarak, oluşturulan anket formu kullanılmıştır. Anket formunda, öğrencilere ilişkin yaş, cinsiyet, sınıf gibi tanımlayıcı bilgilerin yanı sıra boy ve kilo ölçüm bilgileri ile ilgili sorular da yer almaktadır.

Çocukların ağırlık ölçümleri özel hassasiyeti olan elektronik baskül ile ceketsiz olarak ağır olmayan giysilerle yapıldı. Her iki ayağı ile basküle basacak şekilde öğrenciler basküle çıkarıldı. Elektronik baskülde yer alan göstergede görülen ‘’kilogram’’ olarak çıkan sonuç hemen kaydedildi. Öğrencilerin boy ölçümünde çelik şerit metre kullanıldı. Boy ölçümleri dikey pozisyonda çıplak ayak ile ayaklar birbirine bitişik vaziyette omuz ve gluteal bölge duvara yaslı bir şekilde pozisyon sağlandıktan sonra araştırmacı tarafından santimetre olarak ölçümü yapılmış ve kayıt edilmiştir.

Verilerin Analizi: Çocukların ağırlık ve boy ölçümleri sonrası Beden Kitle İndeksi (BKİ) hesaplanmış ve ülkemiz çocukları için Neyzi ve ark. ¹¹ tarafından geliştirilmiş olan büyüme eğrileri kullanılmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde sayı, yüzde, ortalama ve ki kare testi kullanılmıştır. Verilerin analizinde SPSS 22.0 istatistik paket yazılım programı kullanılmıştır. Veriler %95 güven aralığında değerlendirilmiş olup P<0.05 anlamlı olarak kabul edilmiştir.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Öğrencilerin sosyoekonomik özelliklerine göre obezite durumları

Tablo 2’de, okulların bulundukları bölgelerin sosyoekonomik özelliklerine göre öğrencilerin obezite durumları görülmektedir. Çalışmaya alınan okullar, öğrencilerin sosyoekonomik düzeyine göre üç farklı gruba ayrılmıştır. Bu sınıflamaya göre gelir düzeyi düşük öğrencilerin bulunduğu okulda obezite oranı %5.9 (n=19) iken, gelir düzeyi orta öğrencilerin bulunduğu okulda obezite oranı %10.0 (n=32), gelir düzeyi yüksek öğrencilerin bulunduğu okulda ise obezite oranı %12.5 (n=40) olarak bulunmuştur. Sosyoekonomik düzeyi iyi olan okullarda, sosyoekonomik düzeyi düşük olan okula göre daha fazla oranda obezite görülmüş, fakat aradaki bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır (P>0.05) (Tablo 2).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Öğrencilerin sosyoekonomik özelliklerine göre obezite durumu

Gelir düzeyine göre obezite durumu incelendiğinde, obez gruptaki öğrencilerin %12.9’unun (n=41) gelir düzeyi 5001 TL ve üzerinde iken, %12.1’inin (n=39) gelir düzeyi 2500 TL ve altındadır. Gelir düzeyi ile obezite görülme durumu arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlıya çok yakın çıkmıştır (P=0.051). Benzer şekilde ev tipi ile obezite görülme durumu arasında da istatistiksel olarak anlamlıya yakın bir fark bulunmuştur (P=0.053) (Tablo 2).

Günümüzde obezite prevelansı orta sosyoekonomik düzeydeki artışla beraber yükselmektedir ^13-15. Çınar ve Çavuşoğlu ¹⁵ tarafından Ankara’da üç farklı sosyoekonomik düzeydeki 7-14 yaş grubu çocuklarda yapılan çalışmada obezite prevalansı %20.7 bulunmuş, yüksek ve orta sosyoekonomik düzeydeki öğrencilerde obezite oranının, düşük sosyoekonomik düzeydeki öğrencilere göre daha fazla olduğu belirlenmiştir. Cunningham ve Kramer ¹⁶ tarafından Amerika’da 7738 çocuk izlenmiş ve bu çocuklar arasında obezite insidansının yüksek sosyoekonomik düzeydeki ailelerin çocuklarında daha fazla görüldüğü belirlenmiştir. Semiz ve ark. ¹⁷’nın yaptıkları çalışmada 850 çocuk incelenmiş ve yüksek sosyoekonomik düzeydeki ailelerin çocuklarında daha fazla obezite olduğu belirlenmiştir. Yapılan çalışmada diğer çalışmalarla benzer şekilde yüksek sosyoekonomik düzeydeki ailelerin çocuklarında hafif kilolu olma prevelansının %6.5 ve obezite prevelansının %12.5 olduğu, düşük sosyoekonomik düzeydeki ailelerin çocuklarında ise bu oranların sırasıyla %3.1 ve %5.9 olduğu saptanmıştır.

Yapılan çalışmalara ^4,7 baktığımızda sosyoekonomik düzey ve obezite arasında paralel bir ilişki gözlenmiştir. Bu da yiyeceklere kolay ulaşma imkânının olması, hazır-hızlı yemek tüketiminin fazla olması ve hareketsiz yaşam gibi çevresel faktörlerin obezite gelişiminde etkili olduğuna dikkat çekmektedir.

Sonuç olarak, özellikle hafif kilolu olma ve obezite prevelansı orta ve yüksek sosyoekonomik düzey okullarda artış gösterdiğinden okul çocuklarının sağlığının korunması ve geliştirilmesi için okullarda koruyucu sağlık hizmetlerine ağırlık verilmelidir. Bu kapsamda birincil koruma farkındalık çalışmaları ve sağlıklı beslenme ve düzenli egzersiz eğitimi verilmelidir. İkincil korumada boy, kilo taramaları yapılarak erken teşhis ve tedaviye dönük adımlar atılmalıdır. Üçüncül korumada ise hastalığa bağlı yeti yitiminin önüne geçmektir.

Çıkar Çatışması
Bu çalışma ile ilgili olarak yazarların çıkar çatışması yoktur.

1) Taveras EM, Gillman MW, Kleinman KP, et al. Reducing racial/ ethnic disparities in childhood obesity: The role of early life risk factors. JAMA Pediatr 2013; 167: 731-738.

2) Ogden CL, Carroll MD, Kit BK, et al. Prevalence of childhood and adult obesity in the United States, 2011-2. JAMA 2014; 311: 806-814.

3) Yılmazbaş P, Gökçay G. Çocukluk Çağı obezitesi ve önlenmesi. Çocuk Dergisi 2018; 18: 103-112.

4) Han JC, Kimm SYS. Childhood obesity-2010: Progress and challenges. Lancet 2010; 375: 1737-1748.

5) Anonim. “Noncommunicable diseases: Risk factors” https://www.who.int/gho/ncd/risk_factors/overweight_obesity/overweight_adolescents/en/29.05.2020

6) Anonim. “Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması, 2019”. https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/saglikli-beslenme-hareketli-hayat-db/yayinlar/kitaplar/diger-kitaplar/tbsa-beslenme-yayini.pdf/29.05.2020

7) İnal S, Canbulat N. Çocukluk çağı obezitesine genel bakış. Güncel Pediatri 2013; 11: 27-30.

8) De Spiegelace M, Diaimax M, Hanhart P. The influence of socioeconomic status on the incidence and evaluation of obesity during early adolescence. Int J Obes Relat Metab Disord 1998; 22: 268-274.

9) Öztora S, Hatipoğlu S, Barutçugil MB, ve ark. İlköğretim çağındaki çocuklarda obezite prevalansının belirlenmesi ve risk faktörlerinin araştırılması. Bakırköy Tıp Dergisi 2006; 2: 11-14.

10) Savaşhan Ç, Erdal M, Sarı O, Aydoğan Ü. İlkokul çağındaki çocuklarda obezite görülme sıklığı ve risk faktörleri. Türkiye Aile Hekimliği Dergisi 2015; 19: 14-21.

11) Neyzi O, Günöz H, Furman A, ve ark. Türk çocuklarında vücut ağırlığı, boy uzunluğu, baş çevresi ve vücut kitle indeksi referans değerleri. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 2008; 51: 1-14.

12) Bereket A, Atay Z. Current status of Childhood obesity and its associated morbidities in Turkey. J Clinres Pediatr Endocrinol 2012; 4: 1-7.

13) Öztürk A, Aktürk S. İlköğretim öğrencilerinde obezite prevalansı ve ilişkili risk faktörleri. TAF Prev Med Bull 2011; 10: 53-60.

14) Tola HT, Akyol P, Eren E, ve ark. Isparta’daki çocuk ve Adölesanlarda obezite sıklığı ve obeziteyi etkileyen faktörler. Çocuk Dergisi 2007; 7: 100-104.

15) Çınar S, Çavuşoğlu H. Research on obesity for children between the ages of 7-14 and from different socio-economic status. Turkiye Klinikleri J Nurs Sci 2016; 8: 112-121.

16) Cunningham SA, Kramer MR, Narayan KMV. Incidence of childhood obesity in the United States. N Engl J Med 2014; 370: 403-411.

17) Semiz S, Özdemir ÖM, Sözeri Özdemir A. Denizli merkezinde 6-15 yas grubu çocuklarda obezite sıklığı. Pamukkale Tıp Dergisi 2008; 1: 1-4.