Bu çalışmada koçlardan elde edilen seminifer tubul çaplarının mevsimlerden hatta mevsimler içerisindeki aylardan belirgin bir şekilde etkilendiği görülmüştür. En uzun tubul çapı Ekim ayında ölçülürken en kısa tubul çapı da Şubat ayında ölçüldü. Ortalama seminifer tubul çapında sonbahar mevsiminde diğer mevsimlere göre önemli (p<0.05) bir artış olduğu gözlendi. Bu çalışmada sonbahar mevsiminde tubul çapının diğer mevsimlere göre daha uzun olması, kimi araştırmacıların
16,17 geyiklerde, kimi araştırmacıların
18,19 da aygırlarda aşım mevsimi esnasında tubul çaplarının arttığını bildirdikleri bulgularıyla desteklenir görülmektedir.
Tubul çaplarının diğer mevsimlere göre sonbaharda artması, aşım mevsiminde aktif hale gelen spermatogenesis sonucu spermatozoon üretimindeki artıştan başka, Sertoli destek hücreleri tarafından salgılanan testis sıvısının da artmasına 20 bağlı olarak tubullerin genişlemesi şeklinde izah edilebilir.
Bu çalışmada spermatogenesis esnasında görülen hücre tiplerinin sonbaharda diğer mevsimlere göre daha fazla bulunması, bu mevsimde tubul çaplarının genişlemesi 7,9,10, günlerin kısalmaya başlamasından dolayı gün ışığı alma süresinde meydana gelen azalma ile melatonin hormonunun aktif hale geçmesi 21 sonucu FSH, LH ve testosteron düzeylerindeki artış 22,23’tan dolayı spermatogenesisin mitotik ve meyotik aktivitesinin artmasına bağlı olabilir.
Bu çalışmada koçlarda spermatogenesisin yıl boyunca devam ettiği, spermatogenesis esnasında meydana gelen hücre tiplerinde diğer mevsimlere göre sonbahar mevsiminde belirgin bir artışın tespit edildiği bulgusu, mevsimlerin veya ışık alma süresinin hem koçlar hem de diğer türlerde spermatogenesis üzerine etkilerini inceleyen kimi araştırmacılar 8,13,24 tarafından da doğrulanmaktadır.
Ağustos ayında, aynı mevsimdeki diğer aylara göre spermatogenesis esnasında meydana gelen hücre tiplerinde küçük bir artışın görülmesi Akkaraman koçlarının aşım mevsimine erken girdiğine kanıt olarak gösterilebilir. Aynı türde Ocak ve Şubat aylarına göre Aralık ayında da hücrelerin daha fazla olması koçların aşım mevsiminden tamamen çıkmadığının bir göstergesi olabilir.
Yapılan çalışmada tubuller içerisindeki Sertoli destek hücrelerinde 4 mevsimde de bir fark görülmemesi, Hochereau-de Reviers ve ark. 11’nın koç ve boğalarda puberteden sonra ne yaşın ne de mevsime bağlı değişikliklerin, Hochereau-de Reviers ve ark. 24’nın ise kısa ve uzun ışık peryodu uygulamalarının Sertoli hücreleri üzerine etkili olmadığı iddiaları ile örtüşmekte ve Bielli ve ark. 9’nın sonbahar mevsiminden sonra Sertoli hücrelerindeki kısmi ölümlere bağlı olarak kış sonlarına kadar bir azalmanın olduğu görüşü ile uyum sağlamamaktadır. Bu uyumsuzluğun sebebi, araştırmada kullanılan koçların ırkı, genetik yapısı, hücreleri teşhis metodu ile bu hücreleri inceleyen kişiye bağlı olabilir.
Sunulan çalışmada intertubuler alandaki bağ dokuda yer alan Leydig hücrelerinin yoğun-luklarında, hem aynı mevsim içerisindeki aylar hem de mevsimler arasında belirgin bir farklılık gözlenmemiştir. Leydig hücreleri ile ilgili tespit edilen bu bulgu, bazı araştırıcılar 13,24,25’ın sonuçları ile paralellik arz ederken Hochereau-de Reviers ve ark. 26’nın kısa ışık peryodu ve aşım mevsiminin koçların Leydig hücreleri sayısını arttırdığı yönündeki bulgusuna uymamaktadır. Bu uyumsuzluğun sebebi, araştırmada kullanılan koçların ırkı, genetik yapısı, hücrelerin teşhis metodu ile bu hücreleri inceleyen kişiye bağlı olabilir.
Bu çalışmada cauda epididymis kanalcıklarındaki olgun spermatozoa yoğunluklarının da mevsimlere göre farklılıklar gösterdiği ve sonbahar mevsiminde diğer mevsimlere göre belirgin bir artış olduğu gözlenmiştir. Ancak aynı mevsim içerisindeki aylar arasında ve ilkbahar, yaz ve kış mevsimleri arasında bariz bir farklılık gözlenmemiştir. Mevcut literatürde cauda epididymisteki olgun spermatozoanın histolojik yapısı üzerine mevsimin etkisi ile ilgili herhangi bir bilgiye rastlanmamıştır. Sonbaharda diğer mevsimlere göre spermatozoa yoğunluğunun fazla olması, bu mevsimde spermatogenesisin daha aktif olması sonucu üretilen spermatozoon sayısının artması 26,27’na bağlı olabilir.
Sonuç olarak; Akkaraman koçların seminifer tubul çaplarının mevsimlerden, hatta aylardan önemli derecede etkilendiği, bu parametrenin en yüksek düzeylere aşım sezonu esnasındaki sonbahar mevsiminde, en düşük düzeylere ise aşım sezonunu takip eden kış mevsiminde ulaştığı görülmektedir. Bununla birlikte spermatogenesisin yıl boyunca devam ettiği, ancak spermatogenesis esnasında meydana gelen hücrelerin Ağustos ortalarında tedricen artmaya başladığı, sonbahar mevsimi boyunca maksimum seviyeye ulaştığı ve sonbahar sonu ile kış başlangıcı olan Aralık ortalarında kademeli olarak azalmaya başladığı, kış, ilkbahar ve yaz mevsiminde düşük seviyelerde bulunduğu görülmüştür. Buna karşın testisteki Sertoli ve Leydig hücreleri yoğunluğunun ise mevsimlerden etkilenmediği anlaşılmıştır.