Büyüme özellikleri ve beden ölçülerine ait verilere genotip, cinsiyet, doğum tipi ve ana yaşı gibi faktörlerin etkileri En Küçük Kareler Yöntemi ile incelenmiştir. Yaşama gücüne ait değerlerin karşılaştırılmasında X² (Khi Kare) analizi kullanılmıştır. Saf ve melez genotiplere ait en küçük kareler ortalamaları doğum ağırlıkları için sırasıyla 2.77 ve 2.95 kg, sütten kesim ağırlıkları için 16.05 ve 14.14 kg (P<0.05), süt emme dönemindeki günlük canlı ağırlık artışları için 0.147 ve 0.124 kg olarak bulunmuştur (P<0.05). Saf ve melez genotiplere ait süt kesimindeki yaşama gücü değerleri % 82.50 ve 90.62 olarak belirlenmiştir.

Sonuç olarak, yapılan melezleme çalışmasında ele alınan özelliklerde önemli bir ilerleme sağlanmadığı tespit edilmiştir.

Keçi yetiştiriciliği, yukarıda kısaca sıralanan bu özellikleri ile özellikle yaşam düzeyi düşük ülke ve işletmelerin ekonomilerinde özel bir yere sahip bulunmaktadır. Türkiye’de birçok bölge doğal, ekolojik ve sosyo-ekonomik yapı olarak keçi yetiştiriciliği için uygun koşullara sahiptir ¹. Nitekim 2005 yılı itibari ile Türkiye 6.609 milyon baş keçi popülasyonuna sahip olup keçi başına et üretimi 15.5 kg/keçi, süt üretimi ise 80 kg/keçi civarındadır ². Keçi başına üretimi yükseltmenin önde gelen çözüm yolu gerekli bakım ve besleme şartları sağlayarak gerek seleksiyon gerekse melezlemeler yolu ile verimleri yükseltmektir.

Araştırma, Kıl keçisi ve Saanen x Kıl keçisi (F₁) melezlerine ait büyüme özellikleri, beden ölçüleri ve yaşama güçlerinin araştırılması amacıyla yapılmıştır. Genotiplerin Elazığ’ın da içinde bulunduğu bölge şartlarındaki verim özellikleri tespit edilerek, mümkün olduğu ölçüde bölge üreticileri bilgilendirip, üretimde yönlendirici olmak hedeflenmiştir.

Doğan oğlaklar, doğumu müteakip ortalama 6 saat içerisinde tartılmış ve plastik küpe ile numaralandırılmışlardır. Oğlaklar ilk 15 gün boyunca devamlı anaları ile birlikte doğum bölmelerinde bırakılmışlardır. Daha sonra, geceleri anaları ile birlikte, gündüzleri ise analarından ayrı tutulmuşlardır. Analarından ayrı kaldıkları süre içerisinde oğlaklara kuzu-buzağı büyütme yemi, kuru yonca, arpa samanı, bazen mısır silajı verilmiş ve önlerinde devamlı olarak temiz su bulundurulmuştur. Oğlakların canlı ağırlıkları doğumların bitiminden itibaren 15 günde bir yapılan ferdi tartımlarla, beden ölçüleri ise aylık olarak literatür bildirişine göre alınmıştır ³. Oğlaklar tartımdan önceki akşam analarından ayrılmış ve sabah yemleme yapılmadan saat 8⁰⁰’de tartıma alınmışlardır. Tartımlarda 50 g’a hassas terazi kullanılmıştır. Doğumlar yaklaşık 15 gün içerisinde tamamlandığı için elde edilen verilerden oğlakların 15, 30, 45, 60, 75 ve 90. gün canlı ağırlıkları ile 1, 3, 6, 9 ve 12. aylarındaki beden ölçülerine ait veriler interpolasyonla düzeltilmiştir.

Büyüme özellikleri ve beden ölçülerine ait verilere genotip, cinsiyet, doğum tipi ve ana yaşı gibi faktörlerin etkileri En Küçük Kareler Yöntemi ile Minitap 9.0 programında incelenmiştir. Yaşama gücüne ait değerlerin karşılaştırılmasında X² (Khi Kare) analizi kullanılmıştır ^4,5.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Oğlakların Çeşitli Dönemlerdeki Düzeltilmiş Canlı Ağırlık Ortalamaları (kg) (χ ± S χ )

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Oğlakların Çeşitli Dönemlerdeki Düzeltilmiş Günlük Canlı Ağırlık Artışları (kg) (χ ± S χ)

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 3: Oğlakların Çeşitli Dönemlerdeki Canlı Ağırlıklarına Etki Eden Faktörlerin Etki Payları (kg)

Oğlakların 1. 3. 6. 9. ay ve 1. yaş beden ölçülerine ait değerler Tablo 4’de verilmiştir. Beden ölçülerine ait değerler genotip, ana yaşı, cinsiyet, doğum tipi gibi ölçülebilir çevre faktörlerine göre düzeltilmiştir. Beden ölçülerine etki eden faktörlerin etki payları Tablo 5’de verilmiştir. Tablo 4’e göre beden ölçülerine ait değerlerde genotipler arasındaki farklılık önemli bulunmamıştır (P>0.05).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 4: Oğlakların Çeşitli Dönemlerdeki Beden Ölçülerine Ait Düzeltilmiş Değerler (cm) ( χ ± S χ)

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 5: Oğlakların Çeşitli Dönemlerdeki Beden Ölçülerine Etki Eden Faktörlerin Etki Payları (cm)

Oğlaklarda yaşama gücünü incelemek amacıyla 5, 90. gün (süt kesimi) ve dişi oğlaklarda bir yaşına kadarki yaşama gücü değerleri erkek, dişi, tek, ikiz ve üçüzlerde ayrı ayrı değerlendirilmiş ilgili veriler Tablo 6’da verilmiştir. Tablo 6’ya göre yaşama gücüne ait değerlerde genotipler arasındaki farklılık önemli bulunmamıştır (P>0.05).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 6: Kıl Keçisi ve Saanaen x Kıl Keçisi (F1) Oğlaklarında Yaşama Gücü Değerleri

Saf Saanen ve Saanen ırkı ile Türkiye yerli keçi ırkları arasında yapılan melezleme çalışmalarında üçüncü ayda sütten kesilen oğlaklarda sütten kesim ağırlığı, 9.87 ile 15.83 kg arasında bildirilmiştir ^11,13,15,16. Şengonca ve ark ^12, ikinci ayda sütten kestikleri Saf Kıl keçisi ve Saanen x Kıl keçisi (F₁) melezlerinde sütten kesim ağırlığını sırasıyla 12.12 ve 14.68 kg; Sönmez ¹³ ise üçüncü ayda sütten kestiği Kıl keçisi oğlaklarında sütten kesim ağırlığını en düşük ikiz dişilerde 11.33, en yüksek ikiz erkeklerde 12.54 kg, Saanen x Kıl keçisi (F₁) melezi oğlaklarda en düşük ikiz dişilerde 10.98 ve en yüksek ikiz erkeklerde 14.68 kg arasında bildirmiştir. Bu çalışmada ise oğlaklar 3. ayında sütten kesilmiş olup sütten kesim ağırlıkları Kıl keçisi oğlaklarda 16.05 kg, Saanen x Kıl keçisi (F₁) melezlerinde ise 14.14 kg olarak saptanmış, Kıl keçisine ait sütten kesim ağırlığı değeri literatür bildirişlerinden yüksek, melez genotipe ait değer ise uyumlu bulunmuştur.

Süt emme dönemindeki günlük canlı ağırlık artışı değerleri Saanen oğlaklarında 0.128 ile 0.200 kg arasında ^7,8, Türkiye yerli keçi ırkları ile Saanen ve Saanen melezi (F₁ ve G₁) tekeler kullanılarak elde edilen melez genotiplerde ise 0.090 ile 0.209 kg arasında değerler almıştır ^11,16,17,18. Sönmez ^13, Kıl keçileri için süt emme dönemindeki günlük canlı ağırlık artışını en düşük ikiz dişilerde 0.102, en yüksek ikiz erkeklerde 0.113 kg olarak bildirmiştir. Bu değer, bu araştırmada Kıl keçileri için bildirilen 0.147 kg’lık canlı ağırlık artışı değerinden düşüktür. Sönmez ^13, Saanen x Kıl keçisi (F₁) melezleri için günlük canlı ağırlık artışını en düşük ikiz dişilerde 0.093, en yüksek tek dişilerde 0.144 kg arasında olduğunu belirtmiş, bu değer bu araştırmada elde edilen 0.124 kg’lık bulgumuz ile kısmen uyumlu bulunmuştur.

Bu araştırmada, Kıl keçisi ve Saanen x Kıl keçisi (F₁) melezleri için 1. ay cidago yüksekliği sırasıyla 38.20 ve 39.41 cm, vücut uzunluğu 35.67 ve 35. 58 cm, göğüs çevresi 44. 65 ve 45.53 cm, aynı sırayla 3. ay (süt kesimi) cidago yüksekliği 45.17 ve 45.33 cm, vücut uzunluğu 43.06 ve 43.42 cm, göğüs çevresi 53.53 ve 55.03 cm olarak tespit edilmiş, genotipler belirtilen özelliklerde birbirine yakın değerler almalarına rağmen, Özcan’nın ^15, Saanen x Kıl (F₁) melezleri için bildirdiği ikinci ay (süt kesimi) cidago yüksekliği, vücut uzunluğu ve göğüs çevrelerine ait sırasıyla 52.70 (en düşük 45, en yüksek 54.5), 52.80 (en düşük 41, en yüksek 56) ve 56.30 cm’lik (en düşük 54, en yüksek 60.0) değerlerden düşük bulunmuştur. Yine Özcan ^15, Saanen x Kıl keçisi (F₁) melezlerinde dişilerin 1. yaşlarına ait cidago yüksekliğini 65.0 (en düşük 59, en yüksek 71), vücut uzunluğunu 66.6 (en düşük 64, en yüksek 70), göğüs çevresini 78.3 cm (en düşük 73, en yüksek 84) olarak tespit etmiş, bu değerler bu araştırmada Kıl keçisi ve Saanen x Kıl keçisi (F₁) melezlerinde dişilerin 1. yaşlarına ait sırasıyla 59.42 ve 69.95 cm’lik cidago yüksekliği, 60.15 ve 60.54 cm’lik vücut uzunluğu, 73.26 ve 73.55 cm’lik göğüs çevresine ait değerlerinden yüksek bulunmuştur. Araştırmada saf ve melez genotipin 1. yaşlarına ait cidago yüksekliği, vücut uzunluğu ve göğüs çevresine ait verileri karşılaştırıldığında gruplar arasında farklılık tespit edilmemiştir.

Büyüme özelliklerine ait veriler incelendiğinde genel olarak bu araştırmada elde edilen değerler literatür bildirişleri ile uyumlu bulunmuştur. Aynı çevre de, aynı bakım ve besleme şarlarında yetiştirilen Kıl keçisi oğlaklarına ait değerlerin yüksek oluşu, anaç genotipinin aynı olması ve anaçların aynı sürünün hayvanı olması dolayısı ile tekelerin genotipine bağlanabilir.

Beden ölçüleri bakımından yapılan karşılaştırmada ise araştırma grupları birbirine yakın değerler almış, fakat aynı genotip kullanılarak yapılan diğer melezleme çalışmasından düşük bulunmuştur. Farklılık bakım ve besleme şartlarındaki faklılıktan kaynaklanabileceği gibi yine ana ve baba hattın genotipik yapısına da bağlanabilir.

Saanen ve Türkiye yerli keçi ırkları ile yapılan melezleme çalışmalarında melez oğlaklarda sütten kesimine kadarki yaşama gücü değerleri % 84.20 ile % 100 arasında bildirilmiştir ^11,19,20,21. Kıl keçilerinde sütten kesimine kadarki yaşama gücü değerini Şengonca ve ark. ¹² % 76.61, Tuncel ve Bayındır ¹⁹ % 88.00 olarak tespit etmiştir. Bu araştırmada, bu değer Kıl keçileri için % 82.50 olarak bulunmuştur. Saanen x Kıl keçisi (F₁) melezlerine ait sütten kesimine kadarki yaşama gücü değerini Şengonca ve ark 12 ise % 95.76 olarak saptamışlar, Tuncel ve Bayındır ¹⁹ ise % 85.20 olarak bildirmiştir. Araştırmada bu değer Saanen x Kıl (F₁) melezleri için % 90.62 olarak bulunmuştur.

Saf ve melez dişi oğlaklar için 1. yaş yaşama gücü değeri bu araştırmada sırasıyla % 76.47 ve % 81.25 olarak bulunmuş, yapılan araştırmalarda aynı genotipte 1. yaş yaşama gücüne ait başka veriye rastlanmamıştır. Aynı genotipli oğlaklarda yaşama gücü değerinin farklı olması bakım ve besleme koşullarındaki farklılıklar, coccidiosis gibi hastalık faktörleri, iklim ve coğrafi farklılıklara bağlanabilir. Oğlak ölümlerinin çoğunlukla 0-5. günlerde yoğunlaştığı, doğumların hava koşullarının sert geçtiği bir dönemde olması nedeniyle ölümlerin özellikle ikiz doğan oğlaklarda arttığı görülmüştür. Bu sonuç, Sönmez ¹³’in yaptığı araştırmada soğuk hava şartlarından dolayı oğlakların yaşama gücünde düşüş olduğu yönündeki bulgusuyla paralellik arz etmektedir.

Sonuç olarak, Saanen x Kıl keçisi (F₁) melezlerine ait büyüme ve yaşama gücü özelliklerinin Kıl keçisi ile benzer olduğu, bölge şartlarına adapte olmuş Kıl keçisinin belirtilen özelliklerde oldukça verimli olduğu kanısına varılmıştır.

1) Şengonca M. Küçük Baş Hayvan Yetiştirme. Uludağ Üniversitesi Basımevi. Uludağ Üni. Güçlendirme Vakfı Yayın No: 27. U.Ü. I.İ.B.F., İşletme İktisadi ve Muhasebe Araş. ve Uyg. Mer. No:27, 170 S, 1989.

2) Anonim. “Agricultural production”. http://www.fao.org/faostat 2006.

3) Anonim. Türkiye’de süt keçiciliğinin geliştirilmesi semineri. Yayın No: Genel: 145., Tedgem-13., Zirai Araştırma Enstitüsü, Adana. 1984

4) Tekin ME. Varyasyon Kaynakları ve Çevre Faktörlerinin İstatistiksel Eliminasyonu. Selçuk Üniversitesi, Veteriner Fakültesi Yayın Ünitesi, Konya, 2000.

5) Özdamar K. SPSS ile Biyoistatistik. 3. Baskı, Kaan Kitapevi, Eskişehir, 1999.

6) Çağdaş İ. Farklı İki Sürede Sütten Kesilen Saanen Oğlaklarında Büyüme Özellikleri. Yüksek Lisans Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 1999.

7) Sönmez R, Şengonca M, Apbaz AG. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesinde yetiştirilen Saanen süt keçilerinin çeşitli özellikleri ve verimleri üzerinde bir araştırma. Ege Üniversitesi Ziraat Fak Dergisi 1970; 7(1).

8) Uğur F, Savaş T, Dosay M, Karabayır A, Ateşoğlu C. “Growth and behavioral traits of Turkish Saanen kids weaned at 45 and 60 days”. http//www.elsevier.com/locate/smallrumress 2003.

9) Eker M, Aşkın Y, Tuncel E, Yener SM. Saanen x Kilis melezi keçilerde canlı ağırlık ve vücut gelişmesi üzerinde araştırmalar. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yıllığı 1976; Vol:26, Fasikül:1, No:1.

10) Güney O. Saanen x Kilis ve Saanen x Kıl birinci geriye melez erkek oğlakların besi gücü ve karkas özellikleri üzerinde bir araştırma. Doğa Veteriner ve Hayvancılık Dergisi 1984; 8: 40-49.

11) Tuncel E, Eker M, Cengiz F. Saanen ve Saanen x Kilis melezi G1 tekeler kullanılarak kilis keçilerinin ıslahı olanakları. Doğa Veteriner ve Hayvancılık Dergisi 1983; Cilt: 7 Sayı: 2.

12) Şengonca M, Taşkın T, Koşum N. Saanen x Kıl melezlerinin ve saf Kıl keçilerinin kimi verim özelliklerinin belirlenmesi üzerine eş zamanlı bir araştırma. Türk J. Vet. Anim. Sci. 2003; 27:1319-1325. TUBİTAK.

13) Sönmez R. Melezleme Yolu ile Kıl Keçilerinin Süt Keçisine Çevirme Olanakları. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları. No: 226. Ege Üniversitesi Matbaası, Bornova 1976.

14) Özcan L. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesinde yetiştirilen Kilis ve Kıl keçilerinin ıslahında Saanen ve G1 genotipinden yararlanma olanakları. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları:122, Bilimsel İnceleme ve Araştırma Tezleri: 19, Kemal Matbaası, Adana 1977.

15) Baltacı S. Ceylanpınar Tarım İşletmesinde Yetiştirilen Kilis Keçisi ve Melezlerinin Adaptasyonu Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 1998.

16) Şengonca M, Koşum M, Taşkın T. Ege Bölgesinde Kıl keçisi ıslahı çalışmaları. Ege Bölgesi 1. Tarım Kongresi 7-11 Eylül 1998, Aydın.

17) Odabaşıoğlu F, Altın T. Walliser-Schwarzhals ve Walliser-Schwarzhals x Kıl Keçisi melezlerinin yaşama gücü ve gelişme özellikleri üzerine bir araştırma. Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi 1992; 8: 51-54.

18) Yargıcı ŞM, Yener SM. Ak keçilerde erken sütten kesmenin besi gücü, büyüme ve kimi döl verimi özellikleri üzerine etkileri. Ankara Üniversitesi Ziraat Fak Dergisi 1991; 4: 39-54.

19) Tuncel E, Bayındır Ş. Türkiye’de keçilerin genetik ıslahı. Avrupa Zootekni Federasyonu. Simpozyum’83. 17-21 Ekim 1983, Ankara.

20) Eker M, Tuncel E. A. Ü. Ziraat Fakültesinde Yetiştirilen Kilis ve Saanen X Kilis melezi sütçü keçilerde döl verimi ve yaşama gücü üzerinde araştırmalar. Ankara Üniversitesi Ziraat Fak Yıllığı 1972; Fasikül 1-2, 22.

21) Şengonca M, Sönmez R, Alpbaz. E.Ü. Ziraat Fakültesinde yetiştirilen Saanen x Kıl ve Malta x Kıl G1 melezlerinin çeşitli özellikleri ve verimleri üzerinde mukayeseli bir araştırma. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 1970; 7: 69-90.