HBV enfeksiyonları, gerek dünyada gerekse ülkemizde önemli halk sağlığı sorunlarındandır. Esas olarak parenteral yolla bulaşır. Hemodiyaliz hastaları fazla sayıda kan transfüzyonu almaları ve intravenöz ilaç uygulanmaları nedeniyle HBV enfeksiyonları açısından yüksek risk gruplarından birini oluştururlar. Bu çalışmada Elazığ Devlet Hastanesi Hemodiyaliz Ünitesinde, hemodiyaliz uygulanan 62 hasta (28 kadın, 34 erkek) HBsAg ve anti-HBs belirleyicileri yönünden değerlendirildi.

Hastalara haftada 3 kez olmak üzere 8-144 ay arasında değişen sürelerde hemodiyaliz uygulanmıştır. 5 hastada (%8.1) HBsAg, 24 hastada (%38.6) ise anti-HBs pozitif olarak bulundu.

Sonuç olarak hemodiyaliz hepatit B'nin yayılmasında bir faktördür. HBsAg pozitif hastalarda ayrı diyaliz makinesi kullanılmalıdır.

Bu çalışmada, HBV bulaşma riskinin yüksek olduğu HD hastalarında HBsAg ve anti- Hbs seroprevalansının retrospektif olarak değerlendirilmesi amaçlanmıştır.

Hastalar diyalize başlamadan önce ve her altı ayda bir hepatit B serolojik belirleyicileri açısından taranmaktadır. HBV'nin seroljik belirleyicileri (HBsAg, anti-HBs, HBeAg, anti-HBe, IgM anti-HBc, anti-HBc total) hastalardan 8-10 ml periferik kan alınarak ELISA yöntemiyle Tecan Genesis RMP 100/4 (Zürih, İsviçre) cihazında araştırıldı. HBsAg son altı aydır pozitif olanlar kronik hepatit B taşıyıcısı olarak, tek başına anti-HBs pozitifliği aşıya bağlı bağışıklık olarak, anti-HBc total, anti-HBe ve anti- HBs'nin birlikte pozitifliği doğal bağışıklık olarak kabul edildi. HBsAg (+) hastalar ile HBsAg (-) hastalar ayrı diyaliz makinelerinde ve ayrı odalarda diyalize alındı.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Hastaların HBsAg ve anti-HBs düzeyleri

Ülkemizde HD hastalarında yapılan çalışmalarda HBsAg ve anti-Hbs pozitifliğini Leblebicioğlu ve ark. ^8, sırasıyla %27.9, %32.5; Sümer ve ark. ^9, %15.8, %68.4; Şencan ve ark. ^10, %3.1 ,%62.5 olarak bulmuşlardır. Bizim hastalarımızın HBsAg pozitifliğinin düşüklüğü (%8.1) hepatit B aşılama programındaki gelişmelerle doğru orantılı olarak hastalarımızın hepsinin tam ve düzenli aşılanmasına bağlı olabilir. Çalışmamızdaki anti-HBs pozitifliği (%38.7) literatürdeki HD hastalarının sonuçlarıyla benzerlik göstermektedir.

Sönmez ve arkadaşları ^11, çalışmalarında HBV için tespit ettikleri prevalans değerlerini ülkemizdeki prevalans değerlerinden yüksek bulmadıklarını bildirmişlerdir. Sunulan çalışmada Sönmez ve arkadaşlarının çalışmalarına benzer olarak HD hastalarından elde edilen HBsAg ve anti-Hbs değerleri bölgemizde daha önce yapılan çalışmalarda normal popülasyondan elde edilen değerlerden daha yüksek bulunmamıştır ^8,9,10. HD hastalarında normal popülasyona göre daha yüksek HBV infeksiyonu seroprevalansı olmaması; HD hastalarının rutin olarak HBV infeksiyonu açısından taranması, HBsAg pozitif hastaların diyaliz makinelerinin ayrılması, donör kanlarının HBV infeksiyonu yönünden rutin olarak taranması, infekte kanların kullanılmaması ve toplumumuzda daha yaygın olan HBV enfeksiyonunun, çoğu hastada kronik böbrek hastalığı gelişmeden önce geçirilmiş olması ile açıklanabilir.

Hemodiyaliz hastalarında kan ve kan ürünlerinin transfüzyonunun HBV ve HCV infeksiyonu bulaşması açısından önemli bir risk olduğu bilinmektedir ¹². Evde diyalize giren hastalarda HBV serolojik göstergeleri prevalansı %1.5-6 arasında bulunmuştur. Bu ise bulaşmada hastane ortamının önemini yansıtmaktadır. HBsAg seropozitif hastaların ortalama 1/3-2/3'ü HD programına girdikten sonra infeksiyonu edinmektedir. Bulaşmada kan transfüzyonları, iğneler, diyaliz makineleri sorumlu tutulmuş olmakla birlikte en önemli bulaşma yolu replikatif infeksiyonlu hastalar veya sağlık personeli ile yakın temas ve aynı ortamı paylaşmadır ¹³.

Hemodiyaliz hastalarında üremiye bağlı immunsüpresyon sebebi ile hastaların sadece %50- 60'ında aşıya yanıt gelişir ve gelişen yanıt genellikle düşük antikor titreli ve kısa sürelidir ¹⁴. Bizim çalışmamızda da aşıya karşı çok düşük titreli yanıtlar gelişmiştir. Üç doz aşılama sonrası hastalarda genel olarak anti-HBs yanıtını McMahon ve arkadaşları ¹⁵ %86.9, Mclntyre ve ark. ¹⁶%76, Beşışık ve ark. ¹⁷ %75, Kandemir ve ark. ¹⁸ %93.6, Özcan ve ark. ¹⁹ ise %100 olarak bildirmişlerdir. Bu nedenle rutin olarak HBV serolojik profillerinin araştırılması ve aşı uygulamasının yaygınlaştırılması enfeksiyonun yaygınlığının azaltılmasında etkili olacaktır. Kandemir ve ark ¹⁸ çalışmalarında üç doz aşıya rağmen iki olguda (%6.4) anti-HBs yanıtının gözlenmediğini bildirmişlerdir. Bizim çalışmamızda da vakaların %19.4'ünde üç doz aşıya rağmen anti-HBs pozitifliği sağlanamamıştır. Bu sonucun muhtemel nedenleri arasında tarama testleriyle saptanamayacak düzeyde HBV infeksiyonunun varlığı, primer olarak immünolojik toleransın gelişmiş olabileceği veya immünosüpresif bir durumun varlığının olabileceği belirtilmektedir ²⁰.

Sonuç olarak HD programına alınacak olan hastaların HBV serolojik göstergelerine bakılmalı, serolojik göstergeleri negatif olan hastalar hepatit B aşı programına uyularak erkenden aşılanmalı ve 6 ay ara ile HBsAg, anti-HBc, anti-Hbs serolojik göstergeleri ile izlenmelidir. Etkin bir profilaksi için HD hastalarında anti- HBs titreleri yakından takip edilmeli, anti-Hbs negatifleşecek olursa aşı tekrarlanmalı ve ilave koruma yöntemlerine büyük önem verilmelidir. HBsAg ve anti- Hbs pozitif hastalara ait diyaliz makineleri ve diğer malzemeler mutlaka ayrılmalı, bu hastalar ayrı odalarda HD alınmalıdır.

1) Marmion BP, Tonkin RW. Control of hepatitis in dialysis units. Br Med Bull 1972; 28: 169-171.

2) Jadoul M, Van Y, Presele de Strihou C. Viral hepatitis in dialysis patients. Trends Exp Clin Med 1993; 4: 36-40.

3) Gahl GM, Hess G, Arnold W, Grams G. Hepatitis B markers in 97 longterm hemodialysis patients. Nephron 1979; 24: 58.

4) Taşyaran MA. HBV İnfeksiyonu Epidemiyolojisi. Kılıçturgay K, Badur S (eds), Viral Hepatit'2001, 1. Baskı Kitabında, Viral Hepatitle Savaşım Derneği, İstanbul, 2001: 121-128.

5) Özsoy MF, Emekdaş G, Pasha A ve ark. Sağlık çalışanlarında hepatit B ve hepatit C seroprevalansı. Viral Hepatit Dergisi 2000; 2: 71-74.

6) Kaygusuz S, Köksal İ. Rekombinant hepatit B aşısına bağlı bir konvülziyon olgusu ve bu aşıların yan etkileri. Viral Hepatit Dergisi 2001; 3: 152-159.

7) Mıstık R, Balık İ. Türkiyede viral hepatitlerin epidemiyolojik analizi. Kılıçturgay K, Badur S (eds), Viral Hepatit'2001, 1. baskı kitabından, Viral Hepatit Savaşım Derneği, İstanbul, 2001:9-57.

8) Leblebicioğlu H, Günaydın M, Cengiz K, İşlek İ. Hemodiyaliz hastalarında hepatit belirleyicilerinin araştırılması. Mikrobiyol Bült 1993; 27: 321-326.

9) Sümer H, Şanlıdağ T, Sümer Z, Poyraz Ö. Hemodiyaliz hastalarında hepatit B ve hepatit D'nin serolojik göstergeleri. Viral Hepatit Dergisi 1997; 2: 109-110.

10) Şencan İ, Şahin İ, Çatakoğlu N, Üsküdar O, Bahtiyar Z, Yıldırım M. Kronik hemodiyaliz hastalarında Hepatit B ve C belirleyicilerinin değerlendirilmesi. Viral Hepatit Dergisi 2002; 8: 463-466.

11) Sönmez E, Kızılkaya N, Esentürk M, Yücesoy M. Bölgemizde HCV infeksiyonunun yayılmasında diyaliz ünitelerinin rolü. Viral Hepatit Dergisi 2000; 2: 103-108.

12) Lemon MS, Brown EA: Hepatitis C virus. In: Mandell GL, Bennett JE, Dolin R (editors). Mandell, Douglas Bennett's Principles and Practise of Infectious Disease. 14. Ed. Churchill Livingstone, New York, 1995:1474-1484.

13) Beşışık S, Beşışık F. İmmunsupresif hastalarda kronik viral hepatit sorunu. Tekeli E, Balık İ (eds), Viral Hepatit'2003, 1. baskı kitabından, Viral Hepatit Savaşım Derneği, İstanbul, 2003: 390-404.

14) Köhler H. Hepatitis B immunization in dialiysis patients-is it worthwhile? Nephrol Dial Transplant 1994; 9: 1719-1720.

15) McMahon BJ, Parkinson AJ, Helminiak C, et al. Responce to hepatitis B vaccine of persons positive for antibody to hepatitis B core antigen. Gastroenterology 1992; 103: 590- 594.

16) Mclntyre A, Tinniswood RD, Nimmo GR, Kerlin P, Wood GM. Isolated hepatitis B core antibody-can response to hepatitis B vaccine help elucidate the cause? AustNZ J Med 1992; 22: 19-22.

17) Beşışık F, Ökten A, Kaymakoğlu S. Immun responce to recombinant hepatitis B vaccine in persons with isolated serum antibody to hepatitis B core antigen. Turk J Gastroenterohepatol 1992; 3: 226-229.

18) Kandemir Ö, Bayarslan C, Kaya A. İzole anti-HBc pozitif olgular ve hepatit B aşısına yanıtlar. Viral Hepatit Dergisi 2000; 8: 430-432.

19) Özacar T, Zeytinoğlu A, Erensoy S, Yapar N, Hoşgör M, Bilgiç A. Hepatit B virüs serolojisinde salt anti-HBc olumluluğu ve HBV aşısına yanıt. Viral Hepatit Dergisi 1995; 2: 69-71.

20) Kocazeybek B, Ordu A, Ayyıldız A, Aslan M. Tek başına anti-HBc pozitifliği olan kişilerde hepatit B aşısı dozu ile antikor yanıtı arasındaki ilişki. Viral Hepatit Dergisi 2000; 2: 63-66