Psikolojik (iç) faktörlerin ve psikolojik (dış) faktörlerin sporcuların 1. lig veya 2. ligde oynamalarında etkisinin olmadığı belirlenmiştir. Teknik, taktik ve motor özelliklerin (dayanıklılık, hareketlilik, taktik ve koordinasyon) karşılaştırmalarında 1. lig sporcuları ile 2. lig sporcuları arasında p<0.05 düzeyinde anlamlı farklılıklar olduğu belirlenmiştir.

Engellilerde sportif etkinliklerin temeli oyunu kuralına göre oynamak olmalıdır. Bu sebeple Engelliler de basketbolu Engelli olmayan basketbolcular gibi bilinen kurallarıyla oynamaktadırlar. Dolayısıyla da Engelli olmayanların sporu gibi Engelliler sporu da, kültürel çevrenin, ekonomik, sosyal, politik faktörlerin yanında olimpik spor hareketlerinden doğal olarak etkilenmektedirler. Bu spor faaliyetleri engellinin sağlık, fiziksel uygunluğu ve becerisini de geliştirmektedir².

Fiziksel uygunluk hem sağlıkla, hem de beceri ile ilişkili öğeleri kapsamaktadır. Sağlıkla ilgili fiziksel uygunluk bileşenleri kardiyovasküler dayanıklılık, kassal kuvvet^3,4 ve dayanıklılık, vücut kompozisyonu ve esneklik^5,6 olarak kabul edilirken, performansla ilişkili fiziksel uygunluk bileşenleri bunlara ilaveten çeviklik, güç, hız ve denge bileşenlerini de içermektedir^7-9.

Bu çalışmada; 1. ve 2. lig tekerlekli basketbolcuların performans düzeylerinin bir ölçek [Teknik, Taktik ve Motorsal Özellikler, Psikolojik (İç) Özellikler, Psikolojik (Dış) Özellikler] geliştirerek 3 farklı boyutta karşılaştırılması ve incelenmesi amaçlanmıştır.

Veri Toplama Aracının (Ölçeğin) Geliştirilmesi: Araştırmacılar tarafından literatür taraması yapılarak taslak bir “sporcu performans ölçeği” geliştirilmiştir. Daha sonra geliştirilen bu taslak ölçek, beden eğitimi ve spor bilimleri uzmanlarına sunulup eleştirileri alınarak son şekline getirilmiştir. Buna göre sporcu performans ölçeği; “teknik, taktik ve motorsal faktörler”, “psikolojik (iç) faktörler” ile “psikolojik (dış) faktörler” adı altında 3 alt boyuttan oluşmuştur. Derecelendirme ise [“Evet”, “Kısmen”, “Hayır” şeklinde] üçlü derecelendirme ölçeği üzerinde yapılmıştır.

Ölçeğin Geçerlik - Güvenirlik Çalışması: Bu çalışmaya 60 sporcu gönüllü olarak katılmıştır. Uygulama sonucunda elde edilen veriler SPSS 13.0 paket programına girilmiş ve ölçeğin geçerlik güvenirlik çalışması yapılmıştır. Ölçeğe; yapı geçerliliği için Faktör Analizi, güvenirliliği için de Cronbach Alpha Güvenirlik katsayısı uygulanmıştır. Bu analizler ölçeğin alt boyutları içi ayrı ayrı yapılmıştır. Analizler ile, her alt boyutun “tek boyutlu” olup olmadığı ve “iç tutarlılıkları” saptanmıştır^10-12. Faktör analizi sonucunda “faktör yükleri 0.35'in altında kalan maddelerin ölçekten atılması” ölçütü esas alınmıştır^13,14.

Teknik, taktik ve motorsal özellikler alt boyutu faktör analizi öncesinde 12 maddeden oluşmuştu. Faktör analizi sonucunda, faktör yükü 0.35'in altında kalan 2 madde ölçekten atılmış ve kalan maddeler tekrar faktör analizine tabi tutulmuştur. Bunun sonucunda, kalan maddelerin faktör yüklerinin 0.49 ile 0.84 arasında bir değere sahip olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca bu alt boyutun öz değeri 3.32, açıkladığı toplam varyans değeri ise 23.48 olup, bu değerlerin analiz açısından kabul edilebilir sınırlar içerisinde olduğu görülmüştür. Bu alt boyutun Alfa Katsayısı ise 0.72'tir. Bu bulgu, alt boyutun iç tutarlılık düzeyinin oldukça güvenilir olduğunun göstergesidir.

Psikolojik (iç) özellikler alt boyutu faktör analizi öncesinde 10 maddeden oluşmuştu. Faktör analizi sonucunda, faktör yükü 0.35'in altında kalan 1 madde ölçekten atılmış ve kalan maddeler tekrar faktör analizine tabi tutulmuştur. Bunun sonucunda, kalan maddelerin faktör yüklerinin 0.52 ile 0.80 arasında bir değere sahip olduğu görülmüştür. Ayrıca bu alt boyutun öz değeri 2.11, açıkladığı toplam varyans ise 20.21 olup, bu değerlerin analiz açısından kabul edilebilir sınırlar içerisinde olduğu tespit edilmiştir. Bu alt boyutun Alfa Katsayısı ise 0.61 olup, bu bulgu, alt boyutun iç tutarlılık düzeyinin oldukça güvenilir olduğunu göstermektedir.

Psikolojik (iç) özellikler alt boyutu faktör analizi öncesinde 16 maddeden oluşmuştu. Faktör analizi sonucunda, faktör yükü 0.35'in altında kalan 1 madde ölçekten atılmış ve kalan maddeler tekrar faktör analizine tabi tutulmuştur. Bunun sonucunda, kalan maddelerin faktör yüklerinin 0.49 ile 0.76 arasında bir değere sahip olduğu görülmüştür. Ayrıca bu alt boyutun öz değeri 3.69, açıkladığı toplam varyans ise 24.61 olup, bu değerlerin analiz açısından kabul edilebilir sınırlar içerisinde olduğu tespit edilmiştir. Bu alt boyutun Alfa Katsayısı ise 0.73'tir. Bu bulgu, alt boyutun iç tutarlılık düzeyinin oldukça güvenilir olduğunun göstergesidir.

Geçerlik ve güvenirlik çalışması sonucunda; ‘teknik, taktik ve motorsal özellikler' alt boyutu 10 maddeden, ‘psikolojik (iç) özellikler' alt boyutu 9 maddeden, ‘psikolojik (iç) özellikler' alt boyutu da 15 maddeden oluşarak “sporcu performans ölçeği”ni meydana getirmiştir.

İstatistiksel Analiz: Araştırma sonucunda elde edilen tüm veriler SPSS for Windows (ver. 13.0) istatistik programında edit edildi. Tanımlayıcı analizleri [aritmetik ortalama ± Standart Sapma (SS)] ve Student t testi uygulanarak 2 farklı ligdeki sporcuların parametreleri anlamlılık düzeyi p<0,05 ve p<0,01 olarak belirtilmiştir.

Çalışmaya katılan sporcuların büyük bir çoğunluğunun lise veya dengi okullardan mezun olduğu görülmüştür. Yaş ortalamaları incelendiğinde ise 1. lig 23.59±4.40 yıl ve 2. lig 25.46±5.45 yıl olduğu, spor geçmişleri incelendiğinde 1. lig 3.53±1.76 yıl ve 2. lig 4.36±2.53 yıl olduğu bulunmuştur (Tablo 1).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Birinci lig ve ikinci lig sporcularının bireysel özellikler aritmetik ortalama ve SS değerleri.

Birinci lig ve ikinci lig tekerlekli basketbolcuların teknik, taktik ve motorsal özellikleri incelendiğinde; 1. lig tekerlekli basketbolcuları dayanıklılık bakımından (1,25±0,51) 2. lig sporcularından (1,64±0,68) daha iyi oldukları belirtilmiş ve bu ölçümde p<0,05 (t=-2,51) düzeyinde anlamlı ilişki bulunmuştur. Bunla birlikte 1. lig tekerlekli basketbolcuları (1,28±0,52) hareketlilik bakımından 2. lig sporcularından daha hareketli oldukları (1,64±0,62) belirlenmiş ve bu ölçümde p<0,05 (t=-2,45) düzeyinde anlamlı ilişkiye rastlanmıştır (Tablo 2).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Birinci ve ikinci lig sporcularının teknik, taktik ve motorsal özelliklerinin aritmetik ortalama ve SS değerleri.

Aynı zamanda 1. lig tekerlekli basketbolcuları taktik bakımından (1,31±0,47) 2. lig sporcularından (1,68±0,72) daha üstün olduklarını belirtmiş ve bu parametre de p<0,05 (t=-2,29) düzeyinde anlamlı ilişki bulunmuş, son olarak 1. lig tekerlekli basketbolcuları bireysel olarak da rakiplerinden (1,44±0,56) 2. lig sporcularından (1,86±0,76) daha iyi koordine olduklarını belirtmişler ve bu parametrede de p<0,05 (t=-2,46) düzeyinde anlamlı ilişkiye rastlanmıştır (Tablo 2).

Bunların yanında birinci lig ve ikinci lig tekerlekli basketbolcuların teknik, taktik ve motorsal özelliklerinin diğer parametreleri incelendiğinde gruplar arasında herhangi bir farklılık olmadığı gözlemlenmiştir (Tablo 2.).

Birinci lig ve ikinci lig sporcularının psikolojik (iç) faktörlerinin karşılaştırmalarında ise ölçeğe verilen tepkilerden parametrelerin hiçbirinde anlamlı farklılıklar görülmemiştir (Tablo 3).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 3: Birinci ve ikinci lig sporcularının psikolojik (iç) özelliklerinin aritmetik ortalama ve SS değerleri.

Birinci lig ve ikinci lig sporcularının psikolojik (dış) faktörlerinin karşılaştırmalarında da ölçeğe verilen tepkilerden bu parametrelerin hiçbirinde anlamlı farklılıklar gözlemlenmemiştir (Tablo 4).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 4: Birinci ve ikinci lig sporcularının psikolojik (dış) faktörlerinin aritmetik ortalama ve SS değerleri.

Buradan psikolojik (iç) faktörlerin ve psikolojik (dış) faktörlerin sporcuların 1. lig veya 2. lig'de oynamalarında etkisinin olmadığı belirlenmiştir. Psikolojik faktörlerden ziyade teknik, taktik ve motorsal özelliklerin 1. lig veya 2. lig'de oynamalarında etkili olduğu belirlenmiştir.

Çalışmamızda birinci lig ve ikinci lig tekerlekli basketbolcuların teknik, taktik ve motorsal özellikleri incelendiğinde; 1. lig tekerlekli basketbolcuları dayanıklılık, hareketlilik, taktik ve bireysel olarak daha iyi koordine olmaları bakımından 2. lig sporcularından daha iyi oldukları belirlenmiş ve gruplar arasında bu parametrelerin hepsinde p<0,05 düzeyinde anlamlı ilişkiye rastlanmıştır (Tablo 2).

Bununla birlikte; literatürde yer alan çalışmalar ile yaptığımız çalışma arasında bir paralellik olduğu görülmektedir. Savucu ve arkadaşları¹⁸; basketbol antrenmanının etkilerini inceledikleri çalışmalarında fiziksel engele sahip zihinsel engelli bireylerde, sportif aktivitelerin bunların fiziksel uygunlukları üzerinde olumlu etkileri olduğunu bulmuşlardır.

Ayrıca, Muraki ve arkadaşları¹⁴; Spinal kord yaralanmasına sahip 169 erkek birey üzerinde ‘The Self-rating Depression Scale (SDS), State-Trait Anxiety Inventory (STAI) ve Profile of Mood States (POMS) testleri uygulamış ve elde ettiği bulgularla çeşitli sportif aktivitelere (tekerlekli sandalye basketbolu, tekerlekli sandalye tenisi gibi) katılan engelli bireylerin psikolojik durumlarının gelişme gösterdiğini görmüşlerdir.

Aynı zamanda Wu ve Williams¹⁹; tekerlekli sandalye basketbolu, tekerlekli sandalye tenisi, tekerlekli sandalye rugbisi ve tekerlekli sandalye aktivitesine katılan Spinal kord yaralanmasına sahip 143 İngiliz bireye fiziksel, sosyal ve kişisel özelliklerine göre testler uygulamış ve aktivitelerin bu bireyleri boş zamanlarını değerlendirmede cesaretlendirdiğini ortaya çıkarmışlardır.

Sonuç olarak, psikolojik (iç) faktörlerin ve psikolojik (dış) faktörlerin sporcuların 1. lig veya 2. ligde oynamalarında etkisinin olmadığı belirlenmiştir. Teknik, taktik ve motor özelliklerin (dayanıklılık, hareketlilik, taktik ve koordinasyon) karşılaştırmalarında 1. lig sporcuları ile 2. lig sporcuları arasında p<0.05 düzeyinde anlamlı farklılıklar olduğu belirlenmiştir.

Psikolojik (iç) faktörlerin ve psikolojik (dış) faktörlerin etkili olmaması ile, tekerlekli sandalye basketbolcularının fiziksel engellerinin böyle bir aktiviteyi yapmalarına engel teşkil etmeyeceği, aksine bu insanların toplumun bir parçası oldukları gerçeğini göstermesi ve basketbol sporunu daha çok yaşama sevinci ve sosyal yaşama uyum sağlamak amacıyla yaptıkları sonucu çıkarılabilir.

1) Akgül A, Çevik O. İstatistiksel Analiz Teknikleri. Ankara, Emek Ofset Ltd. Şti., 2003: 417-423.

2) Balcı A. Sosyal Bilimlerde Araştırma. Ankara, 72 TDFO Bilgisayar-Yayıncılık San. Tic. Ltd. Şti., 1997: 118-126.

3) Bruininks RH, Chvat M. Research on the motor proficiency of persons with mental retardation. Psychomotor therapy and adapted physical activity. Ed: Coppenolle H.V., Simons J., In Better Movement Proceeding of the 2nd International Symposium., Belgium 1990; 43-69.

4) Büyüköztürk Ş. Faktör Analizi: Temel Kavramlar ve Ölçek Geliştirmede Kullanımı. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi. Yıl 8, Sayı 32, 2002; 470-473.

5) Freedson PS, Cureton KJ, Heath GW. Status of Field-Based Fitness Testing in Children and Youth, Preventive Medicine 2000; 31: 77-85.

6) Gencoz F. The effects of basketball training on the maladaptive behaviours of trainable mentally retarded children. Research in Developmental Disabilities, 1997; 18:1–10.

7) Gutin B, Manos T, Strong W. Defining Health and Fitness: First Step Toward Establishing Children's Fitness Standarts, Research Quaterly for Exercise and Sport 1992; 63: 128-132.

8) Güler D. 8-10 Yaş Grubu Erkek Çocuklarda AAHPERD Fiziksel Uygunluk Test Bataryasının Sosyo-Ekonomik Düzey ile İlişkilendirilmesi, Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2003.

9) Johnson BL, Nelson JK. Practical Measuraments for Evaluation in Physical Education, USA, Burgess Publishing Company, 1969.

10) Joseph FH, Rolpin EA, Ronald LT, William, CB. Multivarite Data Analysis. New Jersey, Prentice Hall, 1998; 100-110.

11) Kielhofner G, Miyake S. The therapeutic use of games with mentally retarded adults. Am J Occup Ther 1981; 35: 375-382.

12) Kraemer WJ, Hakkinen K. Strength Training for Sport, Blackwell Science, USA, 2002.

13) Kurz T. Science of Sports Training: How to Plan and Control Tarining for Peak Performance, Stadion Publishing Company, Second Edition, USA, 2001.

14) Muraki S, Tsunawake N, Hiramatsu S, Yamasaki M. The effect of frequency and mode of sports activity on the psychological status in tetraplegics and paraplegics. 2000; 38: 309-314.

15) Ninot G, Bilard J, Sokolowski M. Athletic competition: a means of improving the self-image of the mentally retarded adolescent? Int J Rehabil Res 2000; 23: 111-117.

16) Özdamar K. Paket Programlar İle İstatistiksel Veri Analizi. Eskişehir: Etam A.Ş. Matbaa Tesisleri, 1999: 513.

17) Robertson LD, Magnusdottir H. Evaluation of criteria associated with abdominal fitness testing. Res Q Exerc Sport 1987; 58: 355-359.

18) Savucu Y, Sirmen B, İnal S, Karahan M, Erdemir İ. Zihinsel Engelli Bireylerde Basketbol Antrenmanının Fiziksel Uygunluk Üzerine Etkilerinin Belirlenmesi. Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2005.

19) Wu SK, Williams T. Factors influencing sport participation among athletes with spinal cord injury. Med Sci Sports Exerc 2001; 33: 177-182.