Gereç ve Yöntem: Araştırmanın örneklemini, Ankara ili belediye sınırlarında yer alan kamu hastanelerinin psikiyatri servislerinde yatıp taburculuk kararı verilen 150 hasta oluşturmuştur. Araştırma verileri, ilgili literatür taranarak, araştırmacı tarafından ve uzman görüşü alınarak hazırlanan soru formu ile toplanmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde frekans ve yüzdelik değerleri, Fisher's Exact Test ve Pearson ki-kare testleri kullanılmıştır.

Bulgular: Katılımcıların % 35.1'i hastalık ve tanı sürecine ilişkin kendilerine bilgi verilmediğini, % 51.1'i taburculuk eğitimi almadıklarını belirtmiştir. Hasta yakınının taburculuk sonrası bakıma yönelik bilgi alma oranı ise % 39.8 olarak bulunmuştur. Hastaların % 63.3'ü kendilerine bakım veren kişilerin eğitilmesini istediklerini belirtmiştir. Hastaların %26.7'si taburculuğa kendini hazır hissetmediğini belirtip “Taburculuğa kendinizi hazır hissetmeniz için neler yapılmasını istersiniz” sorusuna hastaların büyük bir çoğunluğu bana her konuda detaylı bilgi verilsin yanıtını vermiştir.

Sonuç: Bu çalışmada, psikiyatri servisinde taburculuk kararı verilen hastalara düzenli bir şekilde taburculuk eğitimi verilmediği belirlenmiştir.

Taburculuk eğitimi, hasta ve ailesinin evde yaşayabilecekleri sorunların önlenmesine yönelik yapılan ve hastanın hastaneye kabulünden taburculuğuna kadar devam eden dinamik bir süreçtir³. Hastanede yatış süresi boyunca ve taburculuğa hazırlık aşamasında; hasta ile hastalığı, tedavisi, sosyal destek sistemleri ile ilgili değerlendirme yapılmalıdır. Hastanın ev ortamındaki bakımı sırasında karşılaşılan güçlükler, bakım verenlerin durumu ve karşılaştıkları problemler, hastanın ilaç ve hastalıkla ilişkili semptomları yönetebilme kapasitesi de değerlendirilerek taburculuk sonrası devam eden bir eğitim planlanmalıdır^1,4. Hastalar evde kendi bakım ihtiyaçlarını karşılayabilecek bilgi ve becerilere sahip olarak taburcu olmalıdır⁵.

Yapılan çalışmalarda da hasta ve yakınlarının eğitime gereksinimleri olduğu saptanmıştır. Gümüş'ün⁶ çalışmasında hasta ve hasta yakınlarının şizofreni hakkında genel bilgiler, şizofreni belirtileri ile baş etme, iletişim ve sosyal ilişkiler boyutlarıyla ilgili konularda sağlık eğitimine gereksinim duydukları belirlenmiştir. Yapılan başka bir çalışmada da⁷ hasta ve ailelerinin ilaç yönetimi konusunda eğitime gereksinimleri olduğu belirtilmiştir. Sügün'ün⁸ çalışmasında, çalışmaya katılan tüm hasta yakınları diğer ailelerle birlikte bulunmak ve şizofreniyle ilgili bilgilendirme ve destek gruplarına katılmak istediklerini belirtmişlerdir. Ayrıca yapılan çalışmalarda taburculuk eğitimi verilen hastaların; iyileşme süreçlerinin hızlandığı, özbakım yeteneklerine paralel olarak özgüvenlerinin arttığı, hastaneye/polikliniğe tekrarlı başvuruların azaldığı, buna bağlı olarak da hasta bakım maliyetlerinin azaldığı ve bakım kalitesinin yükseldiği belirtilmektedir^9-12.

Sağlık eğitimi konusunda bilgi ve beceri sahibi hemşirelerin, eğitim ve bilgilendirme gibi hasta açısından oldukça önemli konularda, hasta ile her an beraberlikleri nedeniyle görevin büyük bir bölümünün sorumluluğunu devraldıkları görülmektedir¹². Ancak psikiyatri servislerindeki hemşirelik uygulamalarının genellikle fiziksel bakım doktor istemi ile sınırlı olduğu ve taburculuk sonrası karşılaşılabilecek sorunların çözümüne yol gösterecek planlı bir taburculuk eğitiminin olmadığı, hastaların bakım sorunları ile evlerine gönderildiği belirtilmektedir^13,14. Bu çalışmada psikiyatri servisinden taburcu olan hastaların taburculuk eğitimini alma durumlarını saptamak amaçlanmıştır.

Araştırmanın Yeri: Araştırma, Ankara ili belediye sınırlarında yer alan kamu hastanelerinde psikiyatri servislerinde uygulanmıştır.

Evren ve Örneklem: Taburcu olan hasta sayısının örnekleminin belirlenmesi için, istatistik danışmanlığı alınmıştır. Hastanelerin İstatistik Bölümü 2007 – 2008 yılı kayıtlarına göre Gazi Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi psikiyatri servisinden 617, Gölbaşı Alkol ve Rehabilitasyon merkezinden 220, Hacettepe Üniversitesi Hastanesi psikiyatri servisinden 330, Ahmetandiçen Hastanesi psikiyatri servisinden 185, Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi psikiyatri servisinden 533, Dışkapı Yıldırım Beyazıt Eğitim ve Araştırma Hastanesi psikiyatri servisinden 651 kişi olmak üzere toplam 2536 kişi taburcu olmuştur.

Evrendeki eleman sayısının bilinmesi nedeniyle örnekleme alınacak birey sayısını saptamada kullanılan formül ile (olayın görülüş sıklığını incelemede örnekleme alınacak birey sayısını saptamada kullanılan formül) 148 hasta alınması belirlenmiştir. 150 hastaya ulaşıncaya kadar araştırmaya uygulamaya devam edilmiştir.

Örnekleme alınacak hastalar seçilirken aşağıdaki ölçütleri karşılamaları beklenmiştir;

Bireyin;

• Psikiyatri kliniğine yatmış ve taburculuk kararının verilmiş olması,

• Hastanın kendisinin taburcu olacağından haberdar olması: hastanın sağlık personeli tarafından taburculuk planlaması süreci ile ilgili son basamakları tamamladıktan sonra veri toplama aracının uygulanması daha doğru sonuç verecektir.

• Bireyin iletişim kurmaya engelinin olmaması.

Veri Toplama Araçları
Anket formu: Verilerin toplanmasında kullanılan soru formu konu ile ilgili literatür taranarak, araştırmacı tarafından ve uzman görüşü alınarak hazırlanmıştır.

Bu form araştırmaya katılan hastaların sosyo - demografik özellikleri (yaş, cinsiyet, eğitim durumları, sosyal güvenceleri, aile yapısı), hastanın tanısına ait bilgiler (tanının ne zaman konduğu, hastaneye yatış sayısı, daha önce yattığı hastaneler) ve taburculuk eğitimine ilişkin bilgilerden oluşmaktadır

Araştırmaya katılan bireylere, çalışmanın amacı açıklanmış, veri toplama araçları tanıtılmış ve sözlü olarak izinleri alınmıştır. Hastalara soru formları araştırmacı ve araştırmacı tarafından eğitilmiş olan bir anketör tarafından uygulanmıştır. Veri toplama araçlarını uygulayan anketör, psikiyatri hemşireliği dersini almış, hemşirelik yüksekokulu son sınıf öğrencisidir. Anketöre verilen eğitimde araştırmanın amacı, kapsamı, örnekleme alınma ölçütleri, veri toplama aracı ve veri toplama aracının kullanım özellikleri yer almıştır. Ayrıca anketöre verilen eğitim uygulamalı olarak da gösterilmiş, anketörün yaptığı uygulama izlenmiş ve araştırmacı tarafından uygun bulunmuştur.

Verilerin Değerlendirilmesi: Araştırmada yer alan verilerin analizinde SPSS 12.0 paket programı kullanılarak yüzde ve frekans değerleri verilmiştir. Değişkenler arasında bağımlılık testi olarak Fisher's Exact ve Pearson ki-kare testi uygulanmıştır.

Araştırmanın Etik Yönü: Araştırmanın uygulanabilmesi için, sağlık bakanlığına bağlı olan hastaneler için Ankara Valiliği İl Sağlık Müdürlüğü'nden ve üniversite hastaneleri için hastanelerin başhekimliğinden yazılı izin alınmıştır.

Ayrıca psikiyatri servis şeflikleri, servis çalışanları ve servis başhemşireliği ile görüşülmüş ve çalışma hakkında bilgi verilmiştir.

Örnekleme alınan bireylere, çalışmanın amacı açıklanmış, veri toplama araçları tanıtılmış ve sözlü olarak izinleri alınmıştır. Araştırmaya katılmayı kabul eden bireyler örnekleme dâhil edilmiştir.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Araştırma Kapsamına Alınan Hastaların Tanı ve Hastalık Sürecine İlişkin Bilgi Alma Durumları.

Hastaların % 48.8'i taburculuk eğitimi aldıklarını, eğitim alan hastaların % 61.6'sı hastaneye yatış yaptıkları andan taburculuğa kadar bu eğitimin sürdüğünü belirtmiştir (Tablo 2). Eğitim alan hastaların %73.9'u tedavide kullanılan ilaçların neden verildiği, % 61.6'sı kullandıkları ilaçların yan etkileri, % 60.2'si kontrole ne zaman, hangi aralıklarla gelecekleri hakkında eğitim aldıklarını belirtmişlerdir. “Taburculuk sonrası bakımınızla ilgilenen kişiye eğitim verildi mi” sorusuna % 39.8'i evet yanıtını vermiştir. Verilen bu eğitimin hastaların % 98.1'i doktorlar tarafından ve % 94.3'ü sözel olarak verildiğini belirtmişlerdir. Hastaların % 63.3'ü kendilerine bakım veren kişilerin eğitilmesini istediklerini belirtmişlerdir.

Ayrıca hastaneye yatış sayısı 4 ve üzeri olanlarda anlamlı derecede yüksek oranda taburculuk eğitimi verildiğini ifade ettikleri görülmektedir (p = 0.005, Tablo 2).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Araştırma Kapsamına Alınan Hastaların Taburculuk Eğitimi Alma Durumları.

Tablo 3' te hastaların taburcu olacakları gün ile ilgili bilgilendirilme durumları yer almaktadır. Hastaların % 48.0'i taburcu olmadan önceki 3–5 gün içerisinde ve büyük bir çoğunluğunun (% 94.7) doktor tarafından bilgilendirildiklerini belirtmişlerdir. Hastaların bu bilgiyi % 34.7'si hasta odasında sözel olarak, % 30.0'u doktor odasında sözel olarak aldığı saptanmıştır. Hastaların % 26.7'si taburculuğa kendini hazır hissetmediğini belirtmiştir. “Taburculuğa kendinizi hazır hissetmeniz için neler yapılmasını istersiniz“ sorusuna % 75.0'i bana her konuda detaylı bilgi verilsin yanıtını vermiştir.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 3: Araştırma Kapsamına Alınan Hastaların Taburcu Olacakları Gün ile İlgili Bilgilendirilme Durumları.

Çalışmamızda, hastaların % 51.1'i taburculuk eğitimi almadıklarını ifade etmiştir. Bireylerin taburculuktan sonra kendi kendilerine bırakılmaları, taburculuk sonrası sürece hazırlanmamaları, hastalığın tekrarlamasına ve hastalıkla baş edemeyecek duruma geldiklerinde tekrar sağlık kurumlarına başvurmalarına neden olmaktadır¹⁹. Taburculuk eğitimi ile ilgili “Tedavide kullanılan ilaçların veriliş nedenlerini bilme ve tedavide kullanılan ilaçların yan etkilerini bilme” hakkında daha yüksek oranda eğitim aldıkları belirlenmiştir. Kamışlı ve Daştan'ın¹⁴ çalışmasında da hastaların yarısından fazlası ilaç yan etkilerinin kontrolü hakkında eğitim aldıklarını belirtmişlerdir.

Çalışmamızda evde bakımınızla ilgilenen kişiye eğitim verildi mi” sorusuna ise hastaların yalnızca % 39.8'i evet yanıtını vermiştir. Oysa hasta yakınlarının taburculuk planlaması sürecine dahil edilmesiyle hastanın iyileşme sürecinden daha olumlu yanıt alınabileceği düşünülmektedir. Benzer şekilde yapılan çalışmalarda hasta ailelerinin sürece dahil edilmediği görülmektedir. Yılmaz²⁰ çalışmasında, hastaların evde bakımlarında rol oynayacak kişiye, hastanın evde bakımına ilişkin bilgi verilmediğini belirtmiştir. Perreault ve ark.²¹ 2005 yılında yaptıkları çalışmada hasta yakınlarının % 84'ü sağlık personelinin kendileriyle iletişime geçmediklerini ifade etmişlerdir. Avşar'ın¹⁸ çalışmasında da hasta ailesinin/yakınlarının genellikle eğitim kapsamına alınmadığı (%82.4) ve etkin katılımlarının desteklenmediği (% 85.8) tespit edilmiştir. Ayrıca hastaların % 63.3'ü kendilerine bakım veren kişilerin eğitilmesini istemeleri de önemli bir bulgudur.

Çalışmamızda, katılımcıların hastaneye yatış sayısı 4 ve üzeri olanlarda anlamlı derecede yüksek oranda taburculuk eğitimi verildiğini ifade ettikleri görülmektedir (p = 0.005). Bu da hastaların daha önceki yatışlarında eğitim almış olabileceklerini düşündürmektedir.

Çalışmamızda, hastaların taburcu olacakları gün ile ilgili bilgilendirilme durumlarına bakıldığında hastaların % 48.0'i taburcu olmadan önceki 3- 5 gün içerisinde bilgilendirildiklerini belirtmişlerdir. Hastaların % 26.7'si taburculuğa kendini hazır hissetmediğini belirtmiştir. Bu da planlı bir taburculuk planının olmadığını ve hastanın taburculuk sonrası sürece iyi hazırlanamadığını göstermektedir. “Taburculuğa kendinizi hazır hissetmeniz için neler yapılmasını istersiniz” sorusuna % 75.0'i bana her konuda detaylı bilgi verilsin yanıtını vermiştir. Yatarak tedavi görmekte olan psikiyatri hastalarının taburculuk sonrası döneme hazırlanması; hastanın korku ve endişelerinin giderilmesi, topluma döndüğünde ne gibi olanaklardan yararlanabileceği ele alınmalıdır^1,22.

Sonuç olarak; Psikiyatri servisinde taburculuk kararı verilen hastalara düzenli bir şekilde taburculuk eğitimi verilmediği, hastaların kendilerini taburculuğa hazır hissetmediği ve hasta yakınlarının da yeterli düzeyde eğitilmemiş olduğu belirlenmiştir. Sağlık bakım profesyonelleri, ruh sağlığı bozulmuş olan bireyin bakımı konusunda hasta ve ailesini eğiterek, onlara destek olarak kaliteli bir yaşam sürdürmelerini sağlayabilir ve kısa zamanda üretken bir yaşam kazanmalarına yardımcı olabilirler. Buna yönelik sağlık ekibine taburculuk eğitimi ile ilgili hizmet içi eğitim programlarının düzenlenmesi önerilebilir.

1) Anlar L, Doğan S, Doğan O. Psikiyatri hastalarının taburculuk sonrası ruhsal durumları, işlev görme düzeyleri ve ilişkili faktörlerin belirlenmesi. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2009; 10: 293-300.

2) Çavuş D. Kanser hastalarının hemşireler tarafından verilen taburculuk eğitimine ilişkin değerlendirmelerinin belirlenmesi. Yüksek lisans tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, 2008.

3) Yaman Y. Kalp Kapağı Replasmanı Yapılan Hastalara Verilen Taburculuk Eğitiminin Değerlendirilmesi. Yüksek lisans tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, 2008.

4) Korkmaz M. Akciğer kanseri olan hastalara uygulanan taburculuk planlamasının semptom kontrolü ve yaşam kalitesine etkisinin incelenmesi. Doktora tezi, İzmir: Ege Üniversitesi, 2007.

5) Coşkun H, Akbayrak N. Hastaların kliniklere kabul ve taburculuklarında hemşirelik yaklaşımlarının belirlenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu dergisi 2001; 5(2): 63-68.

6) Gümüş AB. Şizofreni hastalarının ve yakınlarının sağlık eğitimi gereksinimleri. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2006; 7: 33-42.

7) Kelleci M, Doğan S, Ata EH ve ark. . Bir psikiyatri kliniğinde hasta ve yakınlarının psikotrop ilaçlarla ilgili eğitim gereksinimleri ve taburculuk sonrası ilaç kullanma durumları. III. Ulusal Psikiyatri Hemşireliği Kongresi, 2009:128.

8) Sügün, G. Şizofreni hastasının ailesi olmak: Özellikleri ve ihtiyaçları. III. Ulusal Psikiyatri Hemşireliği Kongresi (Uluslararası katılımlı), 2009: 222.

9) Anthony MK, Hudson-Barr D. Successful patient discharge: A comprehensive model of facilitators and barriers. JONA 1998; 28 (3): 48-55.

10) Bolch D, Johnston BJ, Giles CL, et al. Hospital to home: An integrated approach to discharge planning in a rural South Australian town. Australian Journal of Rural Healt 2005; 13: 91-96.

11) Shepperd S, Parkes J, McClaran J, Phillips C. “Discharge planning from hospital to home”. http://www.thecochranelibrary.com 26.01.2004.

12) Özcan H. Açık kalp ameliyatı sonrası hemşireler tarafından verilen taburculuk eğitiminin hastalar tarafından kullanılma oranları. Yüksek lisans tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi, 2008.

13) Bowles K. Patient problems and nurse interventions during acute care and discharge planning. J Cardiovasc Nurs 2000; 14 (3): 29-41.

14) Kamışlı S, Daştan L. Bir psikiyatri kliniğinde hemşirelik uygulamaları ve bu uygulamalara yönelik hasta görüşleri. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 2008; 12(1): 45-52.

15) Ünal S, Çakıl G, Elyas Z. Taburculuk sonrası tedaviye gelmeyen psikotik hastaların özellikleri. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2006; 7: 69-75.

16) Aksaray G, Kaptanoğlu C, Oflu S. Koruyucu ruh sağlığı. Yeni Symposium 1999; 37 (3): 55-59.

17) Karatatar H. Bolu İzzet Baysal Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesi toplum ruh sağlığı merkezi çalışmaları: Bir ön bildirim. III. Ulusal Psikiyatri Hemşireliği Kongresi (Kongre Kitabı), 2009; 249.

18) Avşar G. Klinik hemşirelerinin uyguladıkları hasta eğitiminin değerlendirilmesi. Yüksek lisans tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, 2006.

19) Department for communities and local government. Hospital admission and discharge: People who are homeless or living in temporary or insecure accommodation. DH 2006; 1-8. http://www.communities.gov.uk/documents/housing/11.11.2011

20) Yılmaz MC. Miyokard enfarktüsü tanısı konan hastaların taburculuk planlaması ve evde bakım gereksinimleri yönünden incelenmesi. Bilim Uzmanlığı tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 2001.

21) Perreault M, Tardif H, Provencher H, et al. The role of relatives in discharge planning from psychiatric hospitals: The perspective of patients and their relatives. Psychiatr Q 2005; 4: 297-315.

22) Backer ET, Howard AE, Moran GE. The Role of Effective Discharge Planning in Preventing Homelessness. J Primary Prevent 2007; 28: 229-243.