Paraquat, kimyasal olarak bipiridil grubunda yer alan bir herbisiddir. Genellikle “Gramoxone” olarak bilinir². Paraquat, yüksek miktarda reaktif oksijen metabolitleri (ROM) meydana getirmektedir³. NADPH'ya bağımlı indirgenme/yükseltgenme tepkimesi ile her seferinde elektronlar doğurarak, hücrelerde süperoksid radikali ve hidrojen peroksid oluşumuna yol açarak oksidatif stres oluşturmaktadır⁴. Paraquatın bu mekanizma dışında sitotoksik etkisi bulunmamaktadır⁵. Uluslararası Kanser Araştıma Ajansı (IARC)'nın 1984 yılında yayınladığı rapora göre paraquat karsinojenik değildir².

Reaktif oksijen metabolitleri (ROM), maruziyetin süresine ve şiddetine göre farklı sonuçlar doğurur. Genel olarak, düşük seviyedeki ROM mitojendir ve hücre çoğalmasını hızlandırır, orta seviyedeki hücre döngüsünü geçici ya da kalıcı olarak durdurur ve hücre farklılaşmasını uyarır. Yüksek düzeyde ROM ise oldukça zararlıdır ve apoptozisi uyarır ya da nekroza neden olur⁶. Akut ROM maruziyeti apoptozisi uyarabilir, bu uyarının sağlanması günümüzde kanser tedavisinde kullanılan kemoterapötik ajanların etki mekanizmalarından biridir⁷. Oksidatif stres, sadece zararlı etkileri olan kimyasal bir olay değildir. Bunun yanında organizmanın savunma mekanizmasının da bir parçasıdır⁸.

Bu çalışmada, bir herbisid olan paraquat ile oksidatif stres oluşturulan HepG2 hücrelerinde apoptozis belirteçlerinden olan kaspaz 3, kaspaz 9, sitokrom C, DNA laddering tayini ve MTT hücre canlılık testleri paraquat ilave edilmeyen ve kontrol grubunu oluşturan Hep G2 hücreleri ile karşılaştırılmıştır.

MTT Hücre Canlılık Testi: MTT (3- [4, 5- dimethylthiazol- 2- yl]- 2, 5 diphenyltetrazolium bromide) hücre proliferasyon ve canlılık testi, hücre çoğalması ve canlılığını in vitro ortamda hassas bir şekilde belirleme testidir. Hücreler düz zeminli 96 kuyucuklu hücre kültürü plakalarında üretildikten sonra tetrazolium bileşiği olan MTT hücreler üzerine eklenip inkube edilir. Sarı renkli MTT, mor renkli çözünmeyen formazan'a indirgenir. Bu indirgenme yanlızca mitokondrial redüktaz enzimi varlığında gerçekleştiği için formazan'ın oluşum miktarı ile canlı hücre sayısı doğru orantılıdır. Daha sonra detarjan solüsyonunun ortama eklenmesi ile formazan kristalleri çözünür ve spektrofotometrik olarak okunur^9,10.

Hücre kültürü plakları (96 kuyucuklu) 5 x 10⁶ hücre/mL'den 0.0244 x 10⁶ hücre/mL ‘ye kadar 12 farklı seri dilüsyonda kaplandı. 24 saatlik inkubasyondan sonra MTT testi ile değerlendirildi ve hücrelerin logaritmik fazda ürediği en uygun kaplama konsantrasyonu elde edildi. Sonuç olarak 100.000 hücre/kuyucuk ve 24 saat inkubasyon süresi HepG2 hücreleri için optimum üreme şartları olarak belirlendi ve diğer analizler bu şartlarda gerçekleştirildi.

HepG2 hücrelerinin MTT hücre canlılık testi için uygun kaplama konsantrasyonu ve inkubasyon süreleri belirlendikten sonra Paraquat toksisite testine (IC 50) geçildi. Bu amaçla daha önceden belirlenen kaplama konsantrasyonu olan 1x105 hücre/kuyucuk ile hücreler 96 kuyucuklu, düz tabanlı, steril hücre kültürü plaklarına kaplandı. Hücrelerin yüzeye yapışması için 24 saat 37 ºC'de %5 CO₂‘li inkubatörde bekletildi. Paraquat (Metylviologen hydrat), RPMI 1640 besiyeri içerisinde 200 μM, 150 μM, 100 μM, 75 μM, 50 μM, 25 μM, 12.5 μM, 6.25 μM, 3.12 μM, 1.06 μM ve 0 μM konsantrasyonlarda hazırlandı. MTT testi için 96 kuyucuklu plakaya kaplanan hücrelerin üzerindeki besiyeri boşaltıldı ve hücreler bir kez steril PBS ile yıkandı. Hücrelerin üzerine 100 μL farklı konsantrasyonlarda Paraquat içeren besiyeri ilave edildi ve 37 ºC'de %5 CO2‘li ortamda 24 saat inkubasyona bırakıldı. Bu sürenin sonunda her kuyucuğa MTT hücre canlılık testi uygulandı. Paraquat'ın HepG2 hücre hattında IC₅₀ değeri 10 µM olarak belirlendi. Bu analizler “TACS MTT cell viability assay” ticari kiti (R and D Systems, Inc Cat no.TA5355) kullanılarak gerçekleştirildi.

Kaspaz 3 Kolorimetrik Analizi: Kaspaz 3 analizleri “R and D systems, Inc. Caspase-3 colorimetric assay” kiti (Cat no: BF3100) ile gerçekleştirildi. Hücre lizatındaki proteaz aktivasyonu p-nitroanaline (pNA) ile konjuge edilmiş kaspaz 3 spesifik peptid ile belirlendi. Peptidin kaspaz 3 tarafından parçalanması sonucu kromofor madde olan pNA sertbest kalır. pNA'nın ortaya çıkarttığı renk şiddeti 405 nm de spektrofotometrik olarak okunup kantitatif sonuç elde edildi.

Kaspaz 9 Kolorimetrik Analizi: Kaspaz 9 analizleri “R and D systems,Inc. Caspase-9 colorimetric assay” kiti (Cat no: BF10100) ile gerçekleştirildi. Hücre lizatındaki proteaz aktivasyonu pNA ile konjuge edilmiş kaspaz 9 spesifik peptid ile belirlendi. Peptidin kaspaz 9 tarafından parçalanması sonucu kromofor madde olan pNA sertbest kalır. pNA nın ortaya çıkarttığı renk şiddeti 405 nm de spektrofotometrik olarak okunup kantitatif sonuç elde edildi.

DNA Laddering Testi: Hücrelerden genomik DNA'nın izole edilmesi ve izole edilen DNA'nın agaroz jel elektroforezde yürütülüp EtBr ile boyanması prensibine dayanır¹¹. “TACS DNA Laddering” kiti (R and D Systems, Inc Cat No: TA4630) ile analizler yapıldı. DNA izolasyonu için 1 x 10⁶ hücreden DNA izolasyonu yapıldı. Elde edilen toplam DNA miktarı spektrofotometrik olarak ölçüldü. Elde edilen toplam DNA miktarı 1 μg/μL olacak şekilde sulandırıldı.

Agaroz Jel Elektroforez ve EtBr ile Boyama: Tris-Borik asit-EDTA tamponunda agar jel hazırlandı. Jele, EtBr solüsyonundan eklendi ve izole edilen DNA örnekleri, 1 μg/kuyucuk olacak şekilde yükleme tamponu ile jelde daha önceden açılmış kuyucuklara uygulandı. Yaklaşık olarak 45-50 dk, 100 Voltta elektroforez devam ettirildi^11,12. Elektroforez sonunda jel görüntüleme sistemi kullanılarak U.V. ışık altında fotoğraflandı.

Sitokrom C Tayin Yöntemi: Sitokrom C, kantitatif sonuç veren sandviç enzim immunoassay formatında hazırlanmış ve western blot tekniğine alternatif olarak geliştirilmiş ELISA yöntemi ile çalışan kit (R and D Systems, Human cytochrom C Immunoassay, Quantikine) kullanılarak gerçekleştirildi. Sonuçların hesaplanması için standartların sonuçları kullanılarak 4-parameters logistic (4-PL) grafik çizildi ve örneklerin ng/mL cinsinden içerdikleri sitokrom C miktarı belirlendi.

Malondialdehid Tayin Yöntemi: Poliansatüre yağ asitlerinin oksidasyonu ile oluşan bir ürün olan MDA, kısa zincirli bir aldehidtir ve poliansatüre yağ asitlerinin oksidatif parçalanmasını belirlemek için kullanılır. Yoshioka ve ark.¹³'nın geliştirdiği yöntem kullanılarak MDA miktar tayini gerçekleştirildi. 1.1.3.3.tetraetoksipropan kullanılarak hazırlanmış standartlar ile çizilen grafikten yararlanılarak okunan absorbanslara karşılık gelen MDA değerleri nmol/mL olarak verildi.

İstatistiksel Yöntem: İstatistiksel analizler non-parametrik independed Mann-Withney testi kullanılarak gerçekleştirildi¹⁴.

Başlatıcı kaspazlar grubu içerisinde bulunan ve mitokondri aracılı apoptoziste rol alan aspartik asit spesifik proteazlardan Kaspaz 9'un HepG2 hücrelerinin 10 µM paraquat ile inkubasyon süresinin 12. ve 24. saatlerinde kaspaz 9 aktivasyonunun arttığı gözlenmiştir (P<0.05, Şekil 1). Efektör kaspaz olan kaspaz 3 aktivasyonunun zamana bağlı olarak değişimine bakıldığında, inkubasyon süresinin 24. saatinde aktivasyonunun arttığı (P<0.05) tesbit edilmiştir (Tablo 1, Şekil 2).

Büyütmek İçin Tıklayın

Şekil 1: İnkubasyon süresina bağlı olarak Kaspaz 9 düzeyindeki değişim.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Kaspaz 9 kaspaz 3 ve sitokrom C sonuçları.

Büyütmek İçin Tıklayın

Şekil 2: İnkubasyon süresina bağlı olarak Kaspaz 3 düzeyindeki değişim.

HepG2 hücrelerinde 10 µM dozunda paraquat ile 24 saat inkubasyonu sonunda DNA üzerinde kırıklar oluşturup oluşturmadığı, izole edilen çekirdek DNA'sının agaroz jel elektroforez uygulaması ile gerçekleştirilmiştir, 6., 12. ve 24. saatlerde belirgin bir DNA kırılması gözlenmemiştir.

Mitokondri dış membranında geçirgenlik artışı sonucu meydana gelen sitozolik sitokrom C artışı, 10 µM dozunda paraquat ile 24 saat inkubasyona tutulan HepG2 hücrelerinde 6., 12. ve 24. saatlerde tesbit edilememiştir (P>0.05).

Paraquat içeren besiyeri ortamında üretilen hücrelerin MDA düzeyleri doza bağımlı olarak paraquatın oluşturduğu oksidatif stresteki artışa paralel bir artış gösterdi (Tablo 2 ve Şekil 3).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: MDA düzeyinin paraquat dozuna bağlı değişimi.

Büyütmek İçin Tıklayın

Şekil 3: MDA düzeyinin paraquat dozuna bağlı değişimi.

Çalışmada, paraquatın HepG2 hücreleri üzerine etkisini hangi metabolik yol üzerinden gösterdiğini anlayabilmek amacıyla, intrinsik apoptozis yolunda önemli rol oynayan kaspaz 9 enziminin aktivasyonu, paraquat inkubasyon süresine bağlı olarak incelenmiştir. Kaspaz 9, başlatıcı kaspazlar grubu içerisinde bulunan ve mitokondri aracılı apoptoziste rol alan aspartik asit spesifik proteazdır¹⁹. Prokaspaz 9'un aktive olabilmesi ve kaspaz kaskadını başlatabilmesi üç aşamada olur. İlk olarak dATP/ATP, APAF-1'e bağlanır ve hidroliz olarak ADP'ye dönüşür. İkinci aşamada sitokrom C APAF-1‘e bağlanır ve multimerize olur, son aşamada ise prokaspaz 9 bu multimerik yapıya bağlanır ve otokatalizasyonla aktive olur. Aktive olan kaspaz 9, APAF kompleksinden serbest hale geçer ve diğer kaspazları uyararak apoptozisin devamını sağlar²⁰. Lopez ve Ferrer^21, nöroblastoma hücrelerinde diğer apoptozis belirteçleri pozitif olmasına rağmen kaspaz 9'un aktive olmadığını, intrinsik olarak apoptozisin uyarılması durumunda kaspaz 9'un aktivasyonunun şart olmadığı, sitokrom C'nin kaspaz kaskadının başlatılmasında kilit rol oynadığını bildirmişlerdir. Xu ve ark.^22, alisom B asetat kullanarak gastrik adenokarsinom hücre hattında yaptıkları çalışmada, doza bağımlı olarak apoptozis yüzdesinin yükseldiğini, kaspaz 9 ve kaspaz 3 ifadesinin arttığını ve buna paralel olarak pro-apoptotik protein olan Bax miktarındaki artış ile Bax/Bcl-2 oranının yükseldiğini bildirmişlerdir. Sonlandırıcı kaspaz olan kaspaz 3 aktivasyonu için kaspaz 9'un mutlaka aktive olması gerektiği ve sitokrom C'nin mitokondri dış membran potansiyelindeki azalma ile sitoplazmaya salıverilmesinin gerektiği sonucuna varmışlardır²². HepG2 hücrelerinin paraquat ile inkubasyon süresinin 6. saatinde kontrol ve deneme grupları arasında kaspaz 9 düzeylerinde istatistik olarak fark bulunmazken, 12. ve 24. saatlerde deneme gruplarında kaspaz 9 aktivasyonunun arttığı gözlenmiştir.

Efektör kaspazlar kendilerine spesifik proteinleri parçalayarak apoptotik hücre morfolojisinin meydana gelmesine neden olurlar²³. Pro-kaspaz 9'un aktive olması sonucu kaspaz yolu aktive olur ve bunun sonucunda da efektör kaspaz olan kaspaz 3 aktivasyonu gerçekleşir²⁴. Çalışmada, efektör kaspaz olan kaspaz 3 aktivasyonunun zamana bağlı olarak değişimine bakıldığında, inkubasyon süresinin 6. ve 12. saatlerinde kontrol ve deneme grupları arasında istatistiksel bir fark bulunmazken, 24. saatte kaspaz 3 aktivasyonunun arttığı ve gruplar arasındaki farkın istatistiksel olarak önemli olduğu görülmüştür.

Nöroblastoma hücrelerinde staurosporinin uyardığı apoptozis sırasında inkubasyonun 12. saatinde kaspaz 3 seviyesinin en üst düzeye çıktığı bildirilmiştir²¹. Median ve ark. (25)'nın flavanon türevi olan (3aRS,4SR)-2- (2 – chloro – 4 – methylsulfonylphenyl) – 4 – chloro - 3, 4-diethoxy-flavane[4,3- d]-D1,9b-1,2,3-thiadiazoline) MAFTZ'nin hepatosellüler karsinom hücreleri üzerinde apoptotik etkilerini araştırdıkları çalışmada, apoptotik etkinin doz ve zamana bağlı olarak kaspaz 3 aktivasyonu ve poly (ADP-riboz) polimeraz aktivasyonunun meydana geldiğini bildirmişlerdir. Buna ek olarak ROS miktarında artış ve mitokondrial membran potansiyelinde kayıp olduğu ve bunun sonucunda da ölüm sinyalinin mitokondrial oksijen stres yolağından kaynaklandığı gösterilmiştir.

Son yıllarda yapılan çalışmalarda bazı kanser hücre hatlarında kaspaz 3'ün belirlenebilir limitlerin çok altında sentezlendiği ortaya konulmuştur. MCF-7 hücre hattında yapılan bir çalışmada bunun nedeninin kaspaz 3 genindeki (CASP-3) parsiyal delesyondan kaynaklandığı ortaya konulmuştur²⁶. Kanserin oluşum nedenlerinden biri apoptozisi kontrol eden genlerin mutasyonu ve sonucunda da kaspazların sentezinde azalma ya da hiç sentezlenememesidir. Olası kanser terapötik ajanlarının geliştirilmesi, bu enzimlerin sentezlerinin uyarılabilmesinin sağlanması esasına dayanır.

Primer hepatosellüler karsinom hücreleri ile Sun ve ark.²⁷ tarafından yapılan çalışmada, in-situ hibridizasyon yöntemi ile kaspaz 3 gen ifadesi ölçülmüş ve kanserli dokularda normal karaciğer dokusuna oranla kaspaz 3 ifadesinin düşük olduğu ve ayrıca diferansiyasyon ve kaspaz 3 arasında ilişki olduğu bildirilmiştir. Kaspaz 3 ifadesindeki azalmanın HCC oluşumunda etkili olduğu sonucuna varılmıştır.

Çalışmada dikkat çeken bir nokta da kaspaz 9 ve kaspaz 3 aktivasyonlarının inkubasyon süresine göre farklılık göstermesidir. İnkubasyonun 12. saatinde ilk olarak başlatıcı kaspazlardan olan kaspaz 9 aktive olmuş bunu takiben kaspaz 3 inkubasyonun 24. saatinde aktive olarak apoptotik süreci devam ettirmiştir. Bu ard arda devam eden süreç bugüne kadar tanımlanmış kaspaz kaskadı fenomeni ile uyumludur.

Kaspaz 3'ün aktive olması ile sitoplazma ve nükleus içerisinde hedef proteinler yıkılır. Nükleus içerisindeki hedef proteinlerden biri de DNA endonükleaz ile çapraz bağlanma yapan bir proteindir (PARP). Kaspazlar bu proteini yıkarak endonükleazı aktifleştirir, endonükleazın aktifleşmesi ile 180 baz çifti ve katları şeklinde kırıklar oluşur ve DNA laddering paterni meydana gelir²³. HepG2 hücrelerinde 10 µM dozunda paraquat inkubasyonunun 6., 12. ve 24. saatlerinde DNA üzerinde kırıklar oluşturup oluşturmadığını incelemek amacıyla çekirdek DNA'sını izole ettikten sonra agaroz jel elektroforez uygulaması gerçekleştirilmiştir. Kontrol ve deneme gruplarında 6., 12. ve 24. saatlerde belirgin bir DNA kırılması gözlenememiştir. DNA laddering testi, kitlesel hücre ölümlerini ve çok miktarda DNA'nın yıkımlanmasını gösterebilen bir testtir. 32D/Neo fare miyeloid hücre hattında paraquatın apoptotik etkilerinin incelendiği bir çalışmada^16, 400 µM dozunda uygulama sonucunda DNA laddering görünümünün ortaya çıktığı bildirilmiştir. MCF-7 hücre hattında, çeşitli apoptozis uyarıcıları ile (TNF/sikloheksimid, staurosporin) yapılan çalışmalarda, hücre ölümünün DNA fragmentasyonu olmadan gerçekleştiği bildirilmiştir. Diğer yandan HeLa D98 hücrelerinde aynı uyarıcılar kullanıldığında, apoptozisin meydana geldiği fakat MCF-7 hattından farklı olarak bunlarda DNA fragmentasyonunun da oluştuğu görülmüştür²⁶. Daha hassas ve tek hücre bazında sonuç verebilen TUNEL testinin ileride yapılacak çalışmalarda DNA laddering testi yerine kullanılması tavsiye edilmektedir²⁸.

Paraquat dozuna bağlı olarak sitozolde sitokrom C miktarının arttığı ve bu artışın kaspaz aktivasyonundan bağımsız olarak meydana geldiği ortaya konulmuştur¹⁵. Sitokromlar elektron taşıyan proteinler olup, hemoglobinin hem halkasına benzer bir porfirin halkasına bağlı demir içerir. Sitokrom C, apoptozis sırasında kolayca sitoplazmaya geçebilen küçük bir moleküldür. Diğer sitokromlar ise mitokondri iç membranında yer alan proteinlerdir. HepG2 hücrelerinde, paraquatın sitokrom C düzeyi üzerine etkisini incelemek amacıyla inkubasyonun 6., 12. ve 24. saatlerinde hücre içi toplam sitokrom C miktarı ELISA yöntemi ile ölçüldü. Belirtilen saatlerde kontrol ve deneme grupları arasında sitokrom C düzeylerinde fark bulunamadı. İntrinsik hücre ölüm yolunda kilit rolü sitokrom C oynar. Nöroblastoma hücrelerinde paraquatın apoptozisi başlatması intrinsik hücre ölüm yolu üzerinden olduğu bildirilmiştir. Sitokrom C'nin sitozole salınımı ve kaspaz 3 aktivasyonu sonucu apoptotik hücre ölümleri şekillenmesine rağmen mitokondri membran geçirgenliğinde herhangi bir fonksiyon bozukluğu gözlenmemiştir²⁹.

Sonuç olarak, HepG2 hücrelerinin 10 µM paraquat ile inkubasyonu sonucu Kaspaz 9 ve kaspaz 3 aktivasyonları inkubasyon süresine göre farklılık göstermektedir. İnkubasyonun 12. saatinde ilk olarak başlatıcı kaspazlardan olan kaspaz 9 aktive olmakta bunu takiben inkubasyonun 24. saatinde kaspaz 3 aktive olmaktadır. Bu ard arda devam eden aktivasyon ile bugüne kadar tanımlanmış kaspaz kaskadı fenomeniyle uyumlu olarak apoptotik süreç başlamıştır.

Son yıllarda üzerinde durulan konulardan birisi de kanser kemoterapisi sırasında antioksidanların verilmesi, antineoplastik etkinliği engeller mi yada kemoterapi sırasında oluşan yan etkilerin gelişimini önler mi olmaktadır. In vitro sistemlerde ve bazı hayvan deneylerinde elde edilen sonuçlar, kemoterapi sırasında antioksidatif dozda vitaminlerin kullanılmasının yararlı olduğunu gösterse de halen klinik çalışmalar devam etmektedir. Burada en önemli nokta kullanılan kemoterapötik ajanın oksidatif stres yaratarak apoptozis yoluyla öldürmeye çalıştığı kanser hücrelerini, dışarıdan verilen antioksidanlarla apoptozise gitmesini engellememelidir. Bununla beraber, eğer kemoterapötik uygulaması ile oluşan radikaller ilacın sadece yan etkilerinden sorumlu yani ilacın antineoplastik aktivitesinden sorumlu değilse, antioksidanların kullanımı ilacın yan etkilerinin en aza indirilmesi için yararlı olabilir. Bu nedenle oksidatif stres oluşturulan hücrelerde antioksidanların etkilerinin incelendiği çalışmalara yer verilmelidir.

Teşekkür
Çalışmada kullanılan HepG2 hücre hattı Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi İmmunoloji Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr.Cemalettin Aybay'dan temin edilmiştir.

1) Stratton M, Campbell P, Futreal A. The cancer genome. Nature 2009; 458: 719–724.

2) Anonim. “Stop the poisonings! Stop paraquat!”. www.panap.net/11.03-2011.

3) Mollace V, Lannone M, Muscoli C, et al. The role of oxidative stress in paraquat induced neurotoxicity in rats: protection by non peptydyl superoxide sismutase mimetic. Neurosci Lett 2003; 335:163-166.

4) Mercan U. Toksikolojide serbest radikallerin önemi. YYU Vet Fak Derg 2004; 15(1-2): 91-96.

5) Cuthberst C, Wang Z, Zhang X, Tam S. Regulation of human apolipoprotein A-I gene expression by gramoxane. J Bio Chem 1997; 272: 14957-14960.

6) Finkel T, Holbrook J. Oxidants, oxidative stress and the biology of ageing. Nature 2000; 408:239-247.

7) Lau T, Chiu F. Proteomic and biochemical analyses of in vitro carcinogen-induced lung cell transformation: synergism between arsenic and benzo(a)pyrone. Proteomics 2006; 6: 1619-1630.

8) Lau T, Wang Y, Chiu J. Reactive oxygen species: current knowledge and applications in cancer research and therapeutic. J Cell Biochem 2008; 104(2): 657–667.

9) Molinari BL, Tasat DR, Palmieri MA, O\'Connor SE, Cabrini RL. Cell-based quantitative evaluation of the MTT assay. Anal Quant Cytol Histol 2003; 25(5): 254-262.

10) Plumb JA. Cell sensitivity assays: the MTT assay. Methods Mol Med 2004; 88: 165-169.

11) Dypbukt JM, Ankarcrona M, Burkitt M, et al. Different prooxidant levels stimulate growth, trigger apoptosis, or produce necrosis of insulin-secreting RINm5F cells. The role of intracellular polyamines. J Biol Chem 1994; 269: 30553-30560.

12) Burkitt MJ, Milne L, Nicotera P, Orrenius S. 1,10-Phenanthroline stimulates internucleosomal DNA fragmentation in isolated rat-liver nuclei by promoting the redox activity of endogenous copper ions. Biochem J 1996; 313: 163-169.

13) Yoshioka T, Kawada K, Shimada T, Mori M. Lipid peroxidation in maternal and cord blood and protective mechanism against activated-oxygen toxicity in the blood. Am J Obstet Gynecol 1979; 135(3): 372-376.

14) Sümbüloğlu K, Sümbüloğlu V. Biyoistatistik. 9.Baskı, No.53, Ankara: Hatipoğlu yayınları, 2000.

15) Nakamura T, Liptan A. Molecular mechanisms of nitrosative stres-mediated protein missfolding in neurodegenerative diseases. Cell and Mol L Sci 2007; 64(13): 1609-1620.

16) Fabisiak J, Kagan V, Tyurina Y, Tyurin V, Lazo J. Paraquat induced phosphatidylserine oxidation and apoptosis are independent of activation of PLA2. Am J Physiol Lung Cell Mol Physiol 1998; 274: 793-802.

17) Cappelletti G, Maggioni M, Maci R. Apoptosis in human epithelial cells: trigersing by paraquat and modulation by antioxidants. Cell Biology Internationale 1998; 22: 671–678

18) Niso-Santano M, Morán JM, García-Rubio L, et al. Low concentrations of paraquat induces early activation of extracellular signal-regulated kinase 1/2, protein kinase B, and c-Jun N-terminal kinase 1/2 pathways: role of c-Jun N-terminal kinase in paraquat-induced cell death. Toxicol Sci 2006; 92(2): 507-515.

19) Lei K, Nimnual A, Zong W, et al. The Bax subfamily of Bcl2-related proteins is essential for apoptotic signal transduction by c- Jun NH(2)-terminal kinase. Mol Cell Biol 2002; 22 (13): 4929–4942.

20) Zou H, Li Y, Lıu X, Wang X. An APAF-1.cytochom C multimeric coplex is a functional apoptosime that activates procaspase 9. J Bio Chem 1999; 274: 11549-11556.

21) Lopez E, Ferrer I. Staurosporine and H-7 induced cell death in SH-SY%Y nuroblastoma cells is associated with caspase-2 and caspase-3 activation but not with activation of Fas/Fas-L- caspase 8 signaling pathway. Mol Brain Res 2000; 85: 61-67.

22) Xu Y, Zhao L, Li Y. Alisol B asetate induces apoptosis of SGC7901 cells via mitochondrial and phoshatidylinositol 3-kinases / Akt signaling pathways. World J Gastroentero 2009; 15: 2870-2877.

23) Lavrik N, Golks A, Krammer P. Caspases: Pharmacologycal manipulations of cell death. J Cinic Invest 2005; 115: 2665-2672.

24) Green D, Kroemer G. Pharmacologycal manipulation of cell death: Clinical applications in sight? J Clinic Invest 2005; 115: 2610-2617.

25) Meidan Y, Tu Chongxing T, Ying H, et al. MSFTZ, a flavanone derivative, induces human hepatoma cell apoptosis via a reactive oxygen species and caspase dependet mitochondrial pathway. J Pharmacol Exp Ther 2008; 325:758-765

26) Janıcke UR, Sprengart M, Wati R, Porter A. Caspase-3 is required for DNA fragmentation on morphologycal changesassociated with apoptosis. J Bio Chem 1998; 273: 9357-9360

27) Sun HB, Zhang B, Zhao PX, et al. Analysis of in vivo patterns if caspase 3 gene expression in primary hepatocellular carcinoma and its relationship to p21Waf1 expression and hepatic apoptosis. World J Gastroentero 2000; 6(3): 356-360

28) Reshef A, Shirvan A, Shohami E, et al. Targeting cell death in vivo in experimental traumatic brain injury by a novel molecular probe. J Neurotrauma 2008; 25: 1-12.

29) Fei Q, Mccormac A, Monte D, Ethell D. Paraquat neurotoxicity is mediated by a Bak-dependet mechanism. J Bio Chem 2007; 4: 1-8.