İnsan beslenmesinde önemli bir yeri olan hayvansal ürünlerin satın alma tercihlerinin bilinmesi, yetiştirme ve beslenme modellerinin belirlenmesi açısından önem taşımaktadır⁵. Özellikle tavuk eti sağlığa yararlı olduğu kadar, başka bazı protein kaynaklarına göre düşük maliyetli olduğu için doğru beslenmede önemli ve stratejik bir besin kaynağıdır. Günümüzde tavuk etinin kişi başına düşen tüketim miktarları ülkelerin gelişmişlik düzeylerine göre değişim göstermektedir. Türkiye'de ki kişi başına düşen tavuk eti tüketimi 2012 yılında 19.3 kg iken bu oranın ABD'de 43.2 kg ve Rusya'da 22.9 olduğu görülmektedir⁶.

Gıda maddelerinin tüketim alışkanlıkları ülkeden ülkeye, bölgeden bölgeye değiştiği gibi yöresel olarak farklılık göstermektedir. Ayrıca bir toplumun gıda talebi ve tüketim alışkanlıkları ürünlerin kalitesine, fiyat ve hijyen özelliklerine, ülkedeki milli gelir dağılımına, tüketicinin eğitim seviyesine ve özellikle de gelire bağlı olarak değişim göstermektedir⁷. Türkiye'de tavuk eti tüketim tercihi; tüketicinin gelir düzeyi, sosyoekonomik ve demografik faktörler, gıda güvenliği ve kalitesi, kişisel zevkler ve alışkanlıklar, ürün fiyatı ve insan sağlığı ile ilgili görüşler bağlı olarak değişmektedir⁸.

İnsan sağlığının korunması ve sağlıklı gelecek nesiller yetiştirmek için yeterli ve dengeli beslenmenin önemi ve gerekliliği konusunda gereken hassasiyetin gösterilmesi gerekmektedir. Bu açıdan dengeli bir beslenmenin nasıl olacağı konusunda bireylerin tüketim alışkanlıklarının belirlenmesi önemlidir⁹. Özellikle genç nüfusun beslenmesinde önemli yere sahip olan tavuk etini tüketim alışkanlıkları ve tercihlerinin belirlenmesi önemlidir. Bu nedenle üniversite öğrencilerinin; tavuk eti tüketim alışkanlıkları ve tercihlerini belirlemek amacıyla bu çalışma planlanmıştır.

Yaş ve aylık ortalama gelir ile haftalık tavuk tüketme sıklığı ve haftalık tavuk tüketme miktarı arasındaki ilişki incelendiğinde yaş ve aylık ortalama geliri ile haftalık tavuk tüketme sıklığı ve miktarı arasında pozitif yönde ve düşük düzeyde ilişki olmasına karşın bu ilişkinin anlamlı olmadığı görülmektedir (P<0.05).

Tavuğun en fazla tercih edilen kısmı göğüs (%27.9) olurken bunu sırası ile but-baget, kanat, bütün tavuk, pirzola, ciğer ve taşlık izlemektedir.

Tavuk eti dışında kanatlı hayvan eti tüketmeyenlerin oranı %71.8'iken bunu sırası ile kaz ve keklik, hindi, ördek ve bıldırcın takip etmektedir.

Örneklemin önemli bir bölümü tavuk eti ürünleri satın alırken son tüketim tarihi (%32.8) ve markaya (%28.8) dikkat ederken bunu sırası ile fiyat, deri rengi ve ambalaj izlemektedir. Ayrıca tavuk tercihinde köy tavuğu öncelikle tercih edilirken (%77.1), bunu organik tavuk (%13.3) ve ticari tavuk (%9.6) izlemektedir. Örneklemin büyük bir kısmı tavuk eti ve ürünlerini satın alırken kırmızı et satılan yerlerden de aldıklarını belirtmektedirler.

Evde tavuk eti tüketim şekli incelendiğinde öğrencilerin tavuk etini sırası ile yemeklerde, fırında, mangalda ve haşlama olarak tükettikleri görülmektedir. Lokantada ise daha çok tavuk dönerin tercih edildiği (%63.7), bunu ızgara ve diğer pişirme şekillerinin izlediği görülmektedir.

Öğrencilerin %73.4'ü tavuk etinin besleyici değerini bildiğini, %88.4'ü tavuğu helal gıda kavramı içerisinde düşündüğünü ve %70.8'i ise dondurulmuş tavuk tükettiğini belirtmektedir.

Öğrencilerin %82.1'i işlenmiş tavuk ürünleri tükettiğini belirtmektedir. İşlenmiş tavuk eti tüketen öğrencilerin önemli bölümü bu ürünleri döner (%36.2) ve nugget (%20.2) olarak tüketirken bunu sırası ile salam/sosis/sucuk, köfte hamburger ve şinitzel izlemektedir. Ayrıca öğrencilerin büyük bölümü (%81.4) bu ürünleri haftada ortalama 0.5-1 kg tükettiklerini belirtmektedirler.

Ülkemizde 80-90 günde yetiştirilen ticari tavukların olması durumunda öğrencilerin %48.5'inin bu tavukları tercih etmek istedikleri ve bu ürünleri tercih eden kişilerin ise %26.7'sinin bu ürünlere %10 daha fazla, %41.8'inin %20 daha fazla, %24.7'sinin %50 daha fazla ücret ödeyebilecekleri, %6.8'inin ise daha fazla ücret ödeyemeyecekleri görülmektedir.

Medyada yer alan haberlerin bireylerin tavuk eti tüketimini olumlu ya da olumsuz yönde etkileyip etkilemediğine bakıldığında; öğrencilerin %50.2'sinin bu haberlerden etkilendiği, %49.8'inin ise etkilenmediği görülmektedir.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Öğrencilerin bazı demografik ve tavuk eti tüketme özellikleri (n: 301)

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Yaş ve aylık ortalama gelir ile haftalık tavuk tüketme sıklığı ve miktarı arasındaki ilişki (n: 301)

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 3: Öğrencilerin tercih ettikleri tavuk ürünleri

Et tüketimini değiştiren en önemli faktörler; gelir, fiyat, tat, sağlık ve çevresel faktörlerdir. Bansback¹⁶ ve Becker ve ark.¹⁷ et tüketimi davranışı üzerine; fiyatın ve gelirin önemini kaybettiğini bunun yanında sağlık ve kalitenin çok daha önemli olduğunu belirtmiştir. Yapılan çalışmada öğrencilerin gelir düzeyindeki değişim ile tavuk eti tüketim miktarı arasında önemli bir ilişki bulunmamıştır (Tablo 2). Benzer şekilde İnci ve ark.² tarafından 2014 yılında yapılan bir çalışmada da gelir düzeyi ile tavuk eti alım sıklığı arasında önemli bir ilişki bulunmadığı vurgulanmıştır.

Anket sonuçlarımızda, tavuk eti dışında kanatlı hayvan tüketmeyenlerin oranı %71.8 (Tablo 4) gibi yüksek bir oran olarak belirlenmiştir. Gençlerin beslenme alışkanlıklarının oluşmasında birincil faktörler; kişisel yeme seçimleri, anne ve babanın yemek seçimi konusunda model olması, medya ve toplum normlarıdır¹⁸. Öğrenciler arasında tavuk eti dışında kanatlı hayvan eti tüketiminin az olması; bu ürünlerin kişisel beslenme alışkanlığı içerisinde yeterince yer edinememesine bağlanabilir. Ayrıca ülkemizde tavuk eti dışında kanatlı hayvan etlerinin üretimi sınırlı düzeyde olması ve ulaşımının kolay olmaması tüketimi azaltmaktadır.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 4: Tavuk eti dışında tüketilen kanatlı hayvan türleri

Ankete katılan öğrencilerin köy, organik ve ticari tavuk tercihleri incelendiğinde, %77.1 oranında köy tavuğu tercih edildiği belirlenmiştir. Öğrencilerin tavuk etini satın alırken öncelikle son kullanma tarihine dikkat ettikleri (%32.8), marka tercihinin (%28.8) ikinci sırada yer aldığı ve fiyat faktörünün diğer faktörlere göre çok önemli görülme oranının düşük olduğu tespit edilmiştir (Tablo 5). Türkiye de tavuk eti tüketimi üzerinde yapılan farklı çalışmalarda da tüketicilerin son kullanma tarihine ve firma adına dikkat ettikleri bildirilmiştir^2-19.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 5: Tavuk eti satın alma özellikleri

Yapılan çalışmada öğrencilerin evde tavuk eti tüketim şekli ile lokantada tavuk eti tüketim şekilleri arasında farklılık olduğu gözlemlenmiştir. Öğrenciler evde tavuk etini yemeklerde (%28.9) kullanarak tüketirken, lokantalarda tavuk döner (%63.7) şeklinde tüketmektedir (Tablo 6). Bunun sebebinin şehrimizde tavuk eti tüketim şeklinin ağırlıklı olarak maliyetinin ucuz olmasından dolayı tavuk döner olarak sunulmasından kaynaklandığını söyleyebiliriz. Ankete katılan öğrencilerin %73.4'ünün tavuk etinin besleyici değerini bildiğini ve helal gıda kavramı (%88.4) içerisinde tavuk etini düşündükleri belirlenmiştir (Tablo 7). Yapılan çalışmalarda hem Türkiye de hem de dünya da helal gıda kavramının gün geçtikçe daha da önemli olduğunu ve helal kesim ile ilgili beklentilerin sağlanması durumunda kanatlı et tüketiminin daha da artacağı bildirilmiştir^10-20.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 6: Evde ve lokantada tavuk eti tüketme tercihi

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 7: Tavuk etinin besleyici değeri, helal gıda kavramı ve dondurulmuş tavuk tüketme durumu

Türkiye'de işlenmiş tavuk eti tüketim oranı (%27) çok az seviyededir¹⁰. Bunun sebebi tavuk etinin genellikle geleneksel yöntemler olan haşlama, kızartma, fırında ve ızgarada pişirilip tüketilmesidir²¹. Dokuzlu ve ark³ Türkiye'deki tavuk eti tüketim ve marka tercihlerinin incelediği çalışmasında işlenmiş tavuk ürünü tüketim oranlarının düşük (%5.21) olduğunu ve en fazla satın alınan işlenmiş ürünler; şnitzel (%29.73), tavuk döner (%16.22) ve nuget (%8.11) olduğu tespit edilmiştir. Yapılan çalışmada ise; öğrenciler arasında işlenmiş tavuk eti tüketim oranının (%82.1) yüksek olduğu görülmüştür (Tablo 8). Özellikle öğrencilerin işlenmiş tavuk eti ürünlerinden döneri (%36.2), nugget (%20.2), salam/sosis/sucuk (%16.2), köfte hamburger (%14.2) ve şinitzeli (%13.1) oranında tükettikleri tespit edilmiştir. İşlenmiş tavuk eti ürünlerinin hazırlama süresinin kısa olması ve öğrencilerin bu ürünlere ulaşımının kolay olması öğrenciler arasında tüketimi artırmış olabilir.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 8: İşlenmiş tavuk ürünleri tüketme tercihi ve haftalık tüketme miktarı

Yapılan araştırmada tavuk yetiştirme süresinin öğrencilerin tavuk tüketimlerinde önemli olduğu görülmüştür. Ankete katılan öğrencilerin %48.5'i 80-90 günde büyüyen tavukları tercih ettikleri ve böyle uzun sürede yetişen tavuklara daha fazla ücret ödeyeceklerini bildirmişlerdir (Tablo 9). Konvensiyonel hayvancılığın en yoğun bir şekilde uygulandığı tavukçuluk sektöründe diğer tarım faaliyetlerinde olduğu gibi insan ve çevre dostu üretim metodlarının geliştirilmesine ve yaygınlaştırılmasına gereksinim vardır²². Tavukların beslenme ve sağlık koruma önlemlerinde sentetik olarak üretilen besin ve kimyasal maddelerin kullanılmamasını öngören, onların doğal davranış ve fizyolojilerini rahatsız etmeyecek şekilde beslenme ve çevresel isteklerinin karşılanacağı bir üretim sisteminde tavuk eti tüketiminin daha da artacağı görüşündeyiz.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 9: Tavuğun yetiştirilme süresi ve buna bağlı ödenebilir ücret bilgileri

Son yıllarda medya da tavuk eti üzerine çıkan olumsuz eleştiriler, tüketicinin en ucuz protein kaynaklarından biri olan tavuk eti tüketimini etkilemektedir. Öğrencilerimize medyanın bu konu hakkında ne kadar etkili olduğunu sorduğumuzda, %50.2'sinin bu haberlerden olumsuz etkilenirken, %49.8'inin etkilenmediği görülmüştür (Tablo 10).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 10: Medyanın tavuk eti tüketimini etkileme durumu

Sonuç olarak, ankete katılan öğrencilerin tavuk eti tüketiminin yüksek olması ümit verici bir gelişmedir. Tavuk etinin tüketiminin arttırılması için, yeterli ve dengeli beslenme açısından diyet içerisinde bulunmasının önemi vurgulanmalı ve toplumun bilinçlendirilmesi için çeşitli çalışmalar yapılmalıdır. Hayvansal proteinin sağlanmasında önemli bir yere sahip olan tavuk etinin, bu sektördeki firmalar tarafından piyasaya arzının çağdaş bilimin ve teknolojinin kurallarına uygun olarak yapılması, tüketiminin arttırılması için tavuk eti ürünlerinin cazip hale getirilerek gençlerin damak zevkine uygun yeni ürünlerin üretilmesi gerekmektedir.

Teşekkür
Ordu Üniversitesi Ziraat Fakültesi Öğretim Üyesi Doç.Dr. İsmail DURMUŞ ve Dr. Cengizhan MIZRAK Bey'e çok teşekkür ederiz.

1) Tosun Ö, Hatırlı SA. Tüketicilerin kırmızı et satın alım yerleri tercihlerinin analizi: Antalya ili örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 2006; 14: 433-445.

2) İnci H, Karakaya E, Şengül T, Söğüt B. Bingöl ilinde kanatlı eti tüketiminin yapısı. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi 2014; 1: 17-24.

3) Dokuzlu S, Barış O, Hecer C, Güldaş M. Türkiye’de tavuk eti tüketim alışkanlıkları ve marka tercihleri. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 2013; 27: 83-92

4) Akbay R, Yalçın S, Ceylan N, Olhan E. “Türkiye tavukçuluğunda gelişmeler ve hedefler”. http://www.zmo. org.tr/resimler/ekler/3640de25b7d6567ek.pdf?tipi=14&sub e/15.07.2014.

5) Armağan G. Özdoğan M. Ekolojik yumurta ve tavuk etinin tüketim eğilimleri ve tüketici özelliklerinin belirlenmesi. Hayvansal Üretim 2005; 46: 14-21.

6) Anonim. “Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları Birliği Derneği (BESD-BİR) 2012”. http://besd bir.org/istatistikler/12.08.2014.

7) Şengül S. Türkiye’de gelir gruplarına göre gıda talebi. ODTÜ Gelişme Dergisi 2004; 31: 115-148.

8) Aral Y, Aydın E, Demir P, et al. Consumer preferences and consumption situation of chicken meat in Ankara Province, Turkey. Turk J Vet Anim Sci 2013; 37: 582-587

9) Karakuş K. Aygün T. Alarslan E. Gaziantep ili merkez ilçede kırmızı et tüketim alışkanlıkları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi 2008; 18: 113-120.

10) Durmuş İ, Mızrak C, Kamanlı S, et al. Poultry meat consumption and consumer trends in Turkey. Bitlis Eren University Journal of Science and Technology 2012; 2: 10- 14

11) Eşidir A, Pirim L. “Kanatlı hayvancılık sektör raporu”. http://www.fka.org.tr/ContentDownload/Kanatl%C4%B1%2 0Hayvanc%C4%B1l%C4%B1k%20Sekt%C3%B6r%20Rap oru.pdf/24.08.2014.

12) Keskin B, Demirbaş N. Developments arised in poultry meat sector in Turkey: Problems and precautions. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 2012; 26: 117-130.

13) Stefanikova Z, Sevcikova L, Jurkovicova J, Sobotova L, Aghova L. Positive and negative trends in university students’ food intake. Bratisl Lek Listy 2006; 107: 217-220.

14) Şentürk B. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Veteriner Fakültesi öğrencilerinin hayvansal ürün tüketim harcamalarının analizi. Veteriner Hekimler Derneği Dergisi 2011; 82: 71-78

15) Babicz-Zielinska E. Food preferences among the Polish young adults. Food Quality and Preference 1999; 10: 139-145.

16) Bansback R. Towards a broader understanding of meat demand. J Agric Econ 1995; 46: 287-308.

17) Becker T, Benner E, Glitsch K. Consumer perception of fresh meat quality in German. Brit Food J 2000; 102: 246-266.

18) Şanlıer N, Konaklıoğlu E, Güçer E. Gençlerin beslenme bilgi, alışkanlık ve davranışları ile beden kütle indeksleri arasındaki ilişki. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi 2009; 29: 333-335.

19) Cevger Y, Aral Y, Demir P, Sarıözkan S. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi intern öğrencilerinde hayvansal ürünlerin tüketim durumu ve tüketici tercihleri. Ankara Üniv Vet Fak Derg 2008; 55: 189-194.

20) Nunes F. Halal slaughtering is gaining ground. World Poultry 2009; 25: 46-48.

21) Anonim. “Çağın besini tavuk etini nasıl tüketilmelidir”. http://www.tarimkutuphanesi.com/ Cağin Besini Tavuk Eti Nasıl Tuketilmelidir 00556.html/10.08.2014.

22) Şahin A, Kutlu HR, Görgülü M. Organik tavukçuluk: Organik tarım prensiplerine uygun bakım ve besleme ile piliç eti ve yumurta üretimi. 4. Zootekni Bilim Kongresi, 278- 285, Isparta, 2004.