Son yıllarda kaynakların bilinçsizce kullanılmasını önlemek ve her üretim projesinde olduğu gibi gıda ürünleri üretiminde de artık yan ürünlerin uygun şekilde işlenmesi konusu özellikle çevre kirliliğinin önlenmesi ve atıkların ekonomiye tekrar kazandırılması bakımından önem kazanmıştır. Meyve suyu endüstrisinde eski sistemlerde narenciye kabuk yağları posada kalmaktaydı ve bu posaların tazesi, kurusu, silajı hayvan yemlerinde özelikle ruminant yemlerinde kullanılmaktadır⁵. Meyve suyu endüstrisinde gelişen yeni teknolojiler ve seperatörler ile meyve suyu, nektar, pektin, posa, kabuk esans yağı hassas bir şekilde ayrı ve saf olarak elde edilebilmektedir. Hatta narenciye kabuklarındaki koruyucu mum esans yağdan ayrılmaktadır⁶.

Esans yağ ve flavonoidler portakal kabuğunda renkli (flavedo) kısımda pigment bezlerinde yoğunlaşmıştır ve tüm meyvenin yaklaşık %0.2–0.5'i kadardır. Kabuk esansının ana bileşeni Limonen olup yaklaşık %95'ini oluşturmaktadır⁷. Limon aromasında siklik bir monoterpen olan D-Limonen (1-metil-4-(1-metiletenil) siklohekzan) portakal, limon, mandalina, greyfurt gibi turunçgil kabuk esans yağlarının esas bileşenidir. Gıda, kozmetik, parfümeri, sakız, içecek ve sabun sanayinde kullanılan D-Limonen genel olarak güvenilir kabul edilen (GRAS) katkı maddelerindendir. İnsanlarda kolesterol içeren safra taşlarını eritmek, birçok kanser tiplerinde kimyasal koruyucu olarak ve en sık olarak mide asidi düzenleyici ve normal peristalsis sağlayıcı etkilerinden dolayı mide reflüsü veya mide ekşimeleri sağaltımında kullanılmaktadır⁸.

Kanatlı yemlerinde portakal kabuğu posasının kullanım olanakları ile ilgili birçok çalışma yapılmıştır ve bu çalışmalardan performans, yumurta verimi, bazı kan parametreleri üzerine olumlu sonuçlar elde edildiği bildirilmektedir^9,10. Kanatlı yemlerinde portakal kabuğu esansiyel yağı kullanımı ile ilgili son yıllarda yapılmış sınırlı çalışmalar bulunmasına rağmen^11-13, portakal kabuğu esans yağının yemlerde ve gıdalarda önemli problemlere neden olan fungal üremeleri engelleyerek antiaflatoksijenik ve antimikrobiyel etki gösterdiği görülmüştür^13,14. İn vitro koşullarda insan düşük yoğunluklu lipoproteininin (LDL) Cu⁺² ile muamelesinde γ-terpinen etken maddesi ile antioksidan etki gösterdiği^15, yine in vitro koşullarda linoleik asit oksidasyonuna karşı antioksidan etki gösterdiği¹⁶ etlik piliçlerde in vitro ve in vivo antihelmintik^12, etkiler gösterdiği kanıtlanmıştır.

Türkiye'de gerek bıldırcın eti, gerekse bıldırcın yumurtası üretimi içinüreticilere ticari materyal sağlamaya yönelik damızlıkçı işletmelerin olmaması nedeniyle bıldırcın eti ve yumurtası üretimi için aynı zamanda damızlık bıldırcın sürülerinin oluşturulmasının kuluçka faaliyeti ile bir arada yürütmesi zorunluluğu bulunmaktadır^3,4,17.

Türkiye'de üretim sürüleri aynı zamanda damızlık olarak da kullanılmaktadır. Bunun için uygun cinsiyet oranının sağlanması ve sürüde yeterlisayıda damızlık erkek hayvan bulundurulması zorunludur¹⁸.

Hayvanlarda büyüme hızı ve verim gücü, yemden yararlanma düzeyi ile doğru orantılıdır. Bu nedenle yüksek verim elde etmek için hayvan sağlığını korumanın yanında yemden yararlanma yeteneğini de üst düzeye çıkarmak gerekir. Bu yöndeki önemli uygulamalardan biri yem katkı maddeleridir^19,20.

Bıldırcın, Türkiye'de yetiştiriciliği özellikle son yıllarda yaygınlaşan bir kanatlı türüdür. İnsan beslenmesinde önemli bir hayvansal protein kaynağı olması sebebiyle de her geçen gün önemi artmaktadır. Bu nedenle bıldırcın yumurtasının dış ve iç kalite özelliklerinin tespiti ve bu özellikler üzerine etkili etmenlerin araştırılması ihtiyacı söz konusu olmaktadır. Bütün bu nedenlerden dolayı gerek damızlıkçı işletmeler için kuluçka çalışmalarının verimliliği ve gerekse ticari yetiştiricilik alanında yumurtaya ait dış ve iç kalite özelliklerinin tespiti ve bu özelliklere etkili faktörlerin araştırılması önemli bir ihtiyaçtır.

Bu çalışmada portakal yağının ve cinsiyet oranının bıldırcınlarda yumurta verimi ve yumurta kalite özelliklerine etkisinin olup olmadığının tespit edilmesi amaçlanmıştır.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Standart karma yemin bileşimi ve kimyasal kompozisyonu

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Araştırmada kullanılan portakal kabuğu yağının bileşimi

Bıldırcınlarda yumurta verim bıldırcın-gün %5 ten itibaren kayıtları tutulmaya başlanmıştır. Bu amaçla her gün aynı saatte yumurtalar sayılarak toplanmış, elde edilen yumurta sayısının o günkü bıldırcın sayısına bölünmesiyle de yumurta verimi (%) günlük olarak tespit edilmiştir. Toplanan yumurtalar tartılarak yumurta ağırlığı tespit edilmiştir. Araştırma 42 gün sürmüştür. Haftada bir gün tüm yumurtalar toplanıp yumurta kalite özelliklerinin tespiti için kullanılmıştır. Yumurta kalite özelliklerinin tespiti için yumurtalartartılmış ağırlıkları belirlenmiştir. Daha sonra şekil indeksinin tespiti için kumpas yardımıyla uzun ve kısa eksenlerinin en uzun olduğu yerden ölçüm yapılmıştır. Ağırlıkları ve şekil indeksleri tespit edilen yumurtalar, üzerinde cam bulunan ölçekli özel masa üzerine kırılarak sarı ve ak yükseklikleri üçayaklı 0.01 mm'ye hassas mikrometre ile belirlenmiştir. Sarı çapı, ak uzunluğu ve ak genişliği değerleri 0.01 mm'ye hassas kumpas ile ölçülmüştür. Yumurta kabukları yavaş akan suyun altında yıkanmış ve üzerindeki yumurta akı kalıntıları temizlenmiştir. Bu kabuklar 24 saat kurumaya bırakılmıştır. Kuruyan kabuklar zarlı olarak tartılmış ve kabuk ağırlıkları belirlenmiştir. Kabukların tartım işleminden sonra mikrometre ile kabuk kalınlığının ölçümleri yapılmıştır. Bu amaçla, kabuğun sivri, küt ve yan kısımlarından olmak üzere üç değişik kısmından kabuğun kalınlığı ölçülmüş ve bu değerlerin aritmetik ortalaması alınarak ortalama kabuk kalınlığı hesaplanmıştır. Kabuk oranı (%) = (Kabuk ağırlığı (g) / Yumurta ağırlığı (g))x100; Haugh Birimi: 100 Log ((Ak yüksekliği, mm)+7.57-1.7x(Yumurta Ağırlığı)x0.37); Şekil İndexi: (Yumurta eni/Yumurta boyu)x100 formülleri ile hesaplanmıştır²².Yumurta sarısının rengi Roche Color Index (RCI) kullanılarak değerlendirilmiştir.

Yumurta üretimi, yem tüketimi, yumurta ağırlığı, yemden yararlanma ve yumurta kalite özelliklerine ait veriler çift yönlü varyans analizi ile General Linear Model (GLM) prosedürü kullanılarak yapılmıştır. Yem katkı maddesi ve cinsiyet oranlarına ait başlıca önemlilikler ve interaksiyonlar tablolarda verilmiştir. Grup içi karşılaştırmalarda Tukey HSD testi kullanılmıştır. Tüm analizler SPSS 21.0 Paket programı kullanılarak yapılmıştır. P≤0.05 olan ortalamalar arasındaki farklılıklar önemli düşünülmüştür²³.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 3: Portakal yağı ve cinsiyet oranlarının yumurtacı bıldırcınlarda performans üzerine etkileri

Araştırmada portakal yağı ve cinsiyet oranlarının, yumurta kalite özellikleri üzerine etkisi ile ilgili değerler Tablo 4'de verilmiştir. Tablo 4'de görüldüğü gibi portakalkabuğu yağının, yumurta kabuk ağırlığı, yumurta kabuk oranını (P<0.001), sarı rengini (P<0.01), ak yüksekliğini, sarı yüksekliğini, haugh birimi ve yumurta boyunu (P<0.05) önemli düzeyde artırmıştır. Yumurta ağırlığını, yumurta kabuk kalınlığını, ak uzunluğunu, yumurta enini ve şekil indeksini etkilemediği görülmüştür. Cinsiyet oranının yumurta kalite özellikleri üzerine etkisinin olmadığı tespit edilmiştir (P>0.05).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 4: Portakal yağı ve cinsiyet oranlarının yumurtacı bıldırcınlarda yumurta özellikleri üzerine etkileri

Yumurtacı bıldırcınlarda yumurta kalite özelliklerine ait tablo 4 incelendiğinde, PY grubundakabuk ağırlığının ve kabuk oranının önemli düzeyde artığı tespit edilmiştir. Yine PY grubunun ak yüksekliği, sarı yüksekliği, haugh birimi ve sarı rengi bakımından üstün olduğu görülmüştür. Yumurta sarısının rengi tüketici memnuniyeti için önemli bir parametredir ve diyetteki karotenoid pigmentlerden önemli düzeyde etkilenmektedir. Ksantrofil kanatlı yemlerine doğal veya sentetik olarak katılan bir pigment maddesidir ve portakal kabuğunda yüksek düzeyde bulunmaktadır³⁴. Yumurta sarısı rengindeki iyileşmenin ksantrofil kaynaklı olabileceği düşünülmektedir. Portakal kabuğu yağının kalsiyum metabolizmasına etkisi ile ilgili bilgiye ulaşılamamasına rağmen, askorbik asidin böbreklerde1,25-dihydroxycholecalciferol 1,25-(OH)₂D3 (kalsitrol) üretimini artırdığı bilinmektedir³⁵. Portakal yağının yumurta kabuk kalitesi üzerine olan olumlu etkisi ise, kalsitrol düzeyinin artışına bağlı olarak bağırsaktan emilen kalsiyum düzeyindeki artış ile ilişkilendirilebilir³⁶. Yine bitkilerden elde edilen temel yağlar yapılarında bulunan biyolojik aktif maddeler nedeniyle sindirim kanalı üzerinde olumlu etkilere sahiptir^37,38. Araştırmada yumurta kalitesindeki iyileşmenin portakal kabuğu yağının sindirim kanalına olan etkisinden de kaynaklanabileceği düşünülmektedir. Kabuk kalınlığı, ak uzunluğu, yumurta eni ve şekil indeksi gibi özellikler yönünden portakal kabuğu yağı ilavesinin her hangi bir fark oluşturmadığı tespit edilmiştir. Kabuk ağırlığına bakıldığında KY grubunda kabuk ağırlığı ortalaması 1.04 g, PY grubunda kabuk ağırlığı ortalaması 1.11 g olarak bulunmuştur. Bu çalışmada bulunan kabuk ağırlığı değerleri bazı araştırıcıların^26,28,39,40 bildirdiği kabuk ağırlığı değerlerinden yüksek bulunmuştur. Çalışmada ak yüksekliğine bakıldığında KY grubu ortalaması 4.93, PY grubu ise 5.1 bulunurken, bulunan bu değerler Karabayır ve ark.³⁹ ve Karabayır ve ark.⁴⁰ bildirdikleri değerlerden yüksek bulunmuştur. Ak uzunluğu incelendiğinde bazal diyet grubu ortalaması 41.04, PY grubu ise 40.50 bulunmuştur, bulunan bu değerler Karabayır ve ark.³⁹ ve Karabayır ve ark.⁴⁰ bildirdikleri değerlere benzerlik göstermektedirler. Araştırmada sarı yüksekliği, KY grubu ortalaması 11.07 ve PY grubu ise 11.33 olarak bulunmuş olup, bulunan bu değerler Karabayır ve ark.³⁹ ve Karabayır ve ark.⁴⁰ bildirdikleri değerlerden yüksek bulunmuştur. Şekil indeksi bakımından araştırmada bulunan değerler bazal diyet grubu için ortalama 75.93 ve 200 ppm portakal yağı ilaveli diyet grubu için ise ortalama 75.37 olmuştur. Bulunan şekil indeksi değerleri çeşitli araştırmacıların bildirdikleri en düşük 76.38 ve en yüksek 79.95 şekil indeksi değerlerinde düşük bulunmuştur^{24-26,28,39,40}. Araştırmada bazal diyet grubu için sarı rengi ortalama 9.41 ve 200 ppm portakal yağı ilaveli diyet grubu için ise ortalama 9.87 tespit edilmiştir. Bulunan bu değerler Silici ve ark.²⁴ bildirdikleri 8.84 değerden yüksek bulunurken, Yörük ve ark.²⁶ bildirdikleri 10.80 değerinden düşük bulunmuştur. Erkek dişi oranının yumurta kalite özelliklerini etkilemediği saptanmıştır.

Sonuç olarak, farklı erkek-dişi oranlarına da planlanan bu araştırmada kafesteki dişi başına düşen erkek oranındaki artışın dolayısıyla çiftleşme yoğunluğunun dişilerin yumurta üretimi ve yumurta kalite özelliklerini etkilenmediği tespit edilmiştir. Yeme katılan portakal kabuğu yağının (200 ppm) yem tüketimini düşürmesine rağmen, yumurta üretimi ve yemden yararlanma üzerine etkili olmadığı görülmektedir. Portakal kabuğu yağı ekonomik kalite kriterlerinden olan kabuk kalitesi, sarı ve ak kalitesini iyileştirmiştir. Bu bulgular doğrultusunda portakal kabuğu yağının yumurta kalitesini iyileştirmek için doğal katkı maddesi olarak kullanılabileceği söylenebilir.

1) Sarıca M, Karaçay N. Yerde yetiştirilen bıldırcınlarda yerleşim sıklığının gelişme özelliklerine etkileri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 1995; 10:73-79.

2) Cunha RGT. “Quail meat an undiscovered alternative”. http://www.worldpoultry.net/Other-Poultry-Species/Other- Poultry-Species/2009/2/Quail-meat-an-undiscoveredalternative- WP006930W/22.11.2014.

3) Soley F, Sarıca M. Bıldırcınlarda (Coturnix coturnix japonica) kuluçkalık yumurta ağırlığının kuluçka sonuçları ile büyüme ve yumurta verim özelliklerine etkileri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi1995; 10: 19-30.

4) Özbey O, Ekmen F. Japon bıldırcınlarında mevsim ve yerleşim sıklıklarının büyüme, yaşama gücü ve karkas üzerine etkileri. YYÜ Vet Fak Derg 2000; 11: 28-33.

5) Bampidis VA, Robinson PH. Citrusby-products as ruminant feeds: A review. AnimFeedSci Technol 2006; 128: 175-217.

6) Pecoroni S, Flocke R, Gunnewig W. “Separators, decanters and process lines for citrus processing, technical/ scientific documentation March 29, 2006”. http://us.westfaliaseparator.com/fileadmin/GEA_WS_US/D ocuments/Brochurs/Beverage/GEA_WS_Citrus-Brochure. pdf/16.11.2014.

7) Farhat A, Fabiano-Tixier AS, Maataoui ME, et al. Micro wave steam diffusion for extraction of essential oil from orange peel: Kinetic data, extract's global yield and mechanism. Food Chemistry 2011; 125: 255-261.

8) Sun J. D-Limonene: Safety and clinical applications. Altern Med Rev 2007; 12: 259-264.

9) Oluremi OIA, Ojighen VO, Ejembi EH. The nutritive potentials of Sweet orange (Citrus sinensis) rind in Broiler production. Int J Poult Sci 2006; 5: 613-617.

10) Agu PN, Oluremi OIA, Tuleun CD. Nutritional evaluation of sweet orange (Citrus sinensis) fruit peel as a feed resource in broiler production. Int J Poult Sci2010; 9: 684-688.

11) Bölükbaşı ŞC, Erhan MK, Ürüşan H. The effect of supplementation of Bergamot oil (Citrus bergamia) on egg production, egg quality, fatty acid compotion of egg yolk in laying hens. Jpn Poult Sci 2010; 47: 163-169.

12) Abdelqadera A, Qarallaha B, Al-Ramamnehb D, Das G. Anthelmintic effects of citrus peels ethanolic extracts against Ascaridia galli. Vet Parasitol 2012; 188: 78-84.

13) Razzaghi-Abyaneh M, Shams-Ghahfarokhi M, Rezaee MB. Chemical composition and antiaflatoxigenic activity of Carumcarvi L., Thymus vulgaris and Citrus auranti folia essential oils. Food Control 2009; 20: 1018-1024.

14) Phillips CA, Laird K, Allen SC. The use of Citri-V™® - An antimicrobial citrus essential oil vapour for the control of Penicillium chrysogenum, Aspergillus niger and Alternaria alternata in vitroand on food. Food Res Int 2012; 47: 310-314.

15) Takahashi Y, Inaba N, Kuwahara S, Kuki W. Antioxidative effect of citrus essential oil components on human lowdensity lipoprotein in vitro. Biosc Biotech Biochem 2003; 67: 195-197.

16) Song HS, Ukeda H, Sawamura M. Antioxidative activities of citrus peel essential oils and their components against linoleic acid oxidation. Food Sci Technol Res 2001; 7: 50-56.

17) Baylan M, Canogullari S, Sahinler S, Uluocak AN, Copur G. Effects of divergent selection methods based on body weights of quail on improvement of broiler quail parents. J Anim Vet Adv 2009; 8: 962-970.

18) Erensayın C, Başer E, Aktan S, Küçükyılmaz K. Japon bıldırcınlarında erkek dişi oranının üreme performansı üzerine etkisi. Hay Araş Derg 2002; 12: 51-54.

19) Aydın G, Koçak D. Bazı antibiyotiklerin kanatlı yemlerinde yem katkı maddesi olarak kullanımlarındaki sakıncalar ve Avrupa Birliği'nin bu konuda aldığı kararlar. VIV Poultry Yutav 99 Uluslararası Tavukçuluk Fuarı ve Konferansı, 3-6 Haziran 1999, 316-320, Istanbul.

20) Bilal T, Kutay C, Özpınar H, Eseceli H, Abaş İ. Broylerlerde broilact kullanımının besi performansı üzerine etkileri. VIV. Poultry Yutav 99 Uluslararası Tavukçuluk Fuarı ve Konferansı, 3-6 Haziran1999, 472-479, Istanbul.

21) National Research Council (NRC). Nutrient Requirements of Poultry. 9th Revised Edition. Washington: National Academy Press, 1994.

22) Tyler C. Shell strength: Its measurement and its relation ship to other factors. British Poultry 1961: 2: 3-18.

23) Özdamar K. SPSS ile Biyoistatistik. 3. Baskı, Eskişehir: Kaan Kitapevi, 1999.

24) Silici S, Güçlü BK, Kara K. Yumurtacı damızlık bıldırcın (Coturnix coturnix japonica) yemlerine öğütülmüş üzüm çekirdeği ilavesinin verim ve kuluçka performansı ile yumurta kalitesine etkisi. Sağlık Bilimleri Dergisi 2011; 20: 68-76.

25) Kaplan O, Avcı M, Yertürk M. Sıcaklık stresi altındaki bıldırcın karma yemlerine sodyum bikarbonat katkısının canlı ağırlık yumurta verimi ve kalitesi ile bazı kan parametreleri üzerine etkileri. Atatürk Üniversitesi Veteriner Bilimleri Dergisi 2006; 1: 33-38.

26) Yörük MA, Laçin E, Hayırlı A, Yıldız A. Humat ve prebiyotiklerin farklı yerleşim sıklığında yetiştirilen japon bıldırcınlarında verim özellikleri, yumurta kalitesi ve kan parametrelerine etkisi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi 2008; 19: 15-22.

27) Seker İ, Kul S, Bayraktar M, Yıldırım Ö. Japon bıldırcınlarında (Coturnix coturnix japonica) yumurta verimi ve bazı yumurta kalite özelliklerine yasın etkisi. İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi 2005; 31: 129-138.

28) Kaplan O, Avcı M. Bıldırcın karma yemlerine katılan organik ve inorganik magnezyum katkılarının yumurta verimi ve kalitesi üzerine etkisi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi2012; 23: 77-81.

29) Brenes A, Roura E. Essentialoils in polutry nutrition. Main effectsandmode of action. Anim Feed Sci Technol 2010; 158: 1-14.

30) Hashemi SR, Davoodi H. Herbal plants and their derivatives as growth and health promoters in animal nutrition. Vet Res Commun 2011; 35: 169-180.

31) Ebrahimi A, Ahmad A, Qotbi A, et al. Effect of different levels of dried sweet orange (Citrus sinensis) peel on broiler chickens growth performance. Archiv Tierzucht 2013; 56: 11-17.

32) Akbarian A, Golian A, Kermanshahi H, et al. Growth performance and gut health parameters of finishing broilers supplemented with plant extracts and exposed to daily increased temperature. Span J Agri Res 2013; 11: 109-119.

33) İpek A, Şahan Ü, Yılmaz B. Japon bıldırcınlarında (Coturnix coturnix japonica) canlı ağırlık, erkek dişi oranı ve anaç yaşının yumurta ağırlığı ve kuluçka sonuçlarına etkisi. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 2003; 17: 13-22.

34) Brahmakshatriya RD, Shrivastava SM. Studied on various products for desirable egg yolk pigmentation. Ind Vet J 1978; 55: 788-791.

35) Weiser H, Schlachter M. Bachmann H. The importance of vitamin C for hydroxylation of vitamin D3 to l,25(OH)2D3 and of 24R, 25(OH)2D3 to a more active metabolite. Proceedings of the Seventh Workshop on Vitamin D 1988, 644-653, Berlin, Germany.

36) Rinzler CA. The complete book of herbs, spices and condiments. New York, Oxford: Facts On File, 1990.

37) Hernandez F, Madrid J, Garcia V, Orengo J, Megis MD. Influence of two plant extracts on broilers performance, digestibility, and digestive organ size. Poult Sci 2004; 83, 169-174.

38) Cross DE, Mcdevitt RM, Hillman K, Acamovic T. The effect of herbs and their associated essential oils on performance, dietary digestibility and gut microflora in chickens from 7 to 28 days of age. Br Poult Sci 2007; 48: 496-506.

39) Karabayır A, Kılınç K, Helvacıkara H. Farklı kafes tiplerinin Japon bıldırcınlarında (Coturnix coturnix japonica) bazı yumurta kalitesi özellikleri üzerine etkileri. Alınteri Derg 2010; 18: 1-6.

40) Karabayır A, Uzun O, Çakır G. Yerleşim sıklığının kafeste yetiştirilen japon bıldırcınlarında (Coturnix coturnix japonica) bazı yumurta kalite özellikleri üzerine etkisi. Alınteri Derg 2010; 19: 1-6.