Aminoasitlerin yıkımı sonucu ortaya çıkan toksik bir madde olan amonyağın detoksifikasyonu ile karaciğerde bir dizi reaksiyon sonucu Krebs Henseleit üre döngüsü ile ürenin biyosentezi gerçekleşmektedir^6,7. Üre siklusunun en son basamağını katalize eden bir enzimi olan arginaz (L-Arginin amidinohidrolaz; EC3.5.3.1) Larginini, üre ve ornitine hidrolize eder. Üre böbrek yolu ile atılırken, ornitin de prolin ve poliamin sentezinde rol oynar⁸. Karaciğer dışında üre döngüsü olmayan; eritrosit, lökosit, trombosit, beyin, bağırsak, böbrek, pankreas, akciğer, meme bezi, testis, tükürük bezi, plesenta, deri, iskelet ve kalp kası gibi birçok doku ve organda da arginaz enzimine rastlanmaktadır^9,10.

Bu çalışmada, yaşam alanlarında yaygın olarak bulunan ve toksikbir madde olan kurşun asetatın, ratlara farklı dozlarda uygulanması sonucu, rat karaciğer arginaz aktivitelerine etkisi ve enzimin bazı kinetik özelliklerinin incelenmesi amaçlandı.

Çalışma için Fırat Üniversitesi Hayvan Deneyleri Etik Kurulu onayı (22/05/2012 tarih 2012/6 sayılı toplantı, karar no:62) alınarak; çalışma standart deneysel hayvan çalışmaları etik kurallarına uygun olarak yapıldı.

Sekiz haftalık 28 adet erkek Wistar cinsi albino ratlar rastgele 4 gruba ayrıldı (n=7). Gruplar şu şekilde oluşturuldu; Grup-I; kontrol grubu, Grup-II; 25 mg/kg kurşun asetat uygulanan grup, Grup-III; 50 mg/kg kurşun asetat uygulanan grup ve Grup-IV; 75 mg/kg kurşun asetat uygulanan grup. Kurşun asetat 1 mL serum fizyolojik içerisinde hazırlanarak, 7 gün boyunca sabah akşam birer kez olmak üzere intraperitonal (i.p) yolla uygulandı. Deney sonunda tüm gruplardaki ratlar ketamin (75 mg/kg) + xylazine (10 mg/kg) anestezisi altında dekapite edildi. Dekapitasyonun ardından ratlarınkaraciğer dokuları %0.9'luk NaCI ile yıkandı ve paketlenerek –80°C de derin dondurucuda çalışma gününe kadar saklandı.

Karaciğer doku örnekleriiki süzgeç kağıdı arasında kurutularak 1 g tartıldı ve distile su ile 10 mL'ye (ağırlık/hacim) tamamlanarak, örnekler parçalandıktan sonra Potter–elvehjem (cam–cam) homojenizatörle homojenize edildi. Homojenatlar +4°C'de 13.500 rpm'de 15 dakika santrifügasyon işlemine tabi tutulduktan sonra ayrılan süpernatantlar enzim kaynağı olarak kullanıldı.

Arginaz aktivitesi, tiyosemikarbazid-diasetilmonoksim üre (TDMU) yöntemi esas alınarak ölçüldü¹¹. Yöntemin prensibi, arginaz tarafından L-argininin hidrolizi ile oluşan ürenin 540 nm dalga boyunda spektrometrik ölçümüne dayanmaktadır. Bir ünite Arginaz aktivitesi; 1 saatte 37°C'de L-argininden 1 μmol üre oluşturan enzim aktivitesinin mg protein cinsinden ifadesidir (μmol üre/saat/mg protein)^11,12. Doku proteinlerinin ölçümünde ise modifiye edilmiş Lowry ve ark.¹³ yöntemi kullanıldı.

Arginaz aktivite tayini için, süpernatant 1 mM MnCl₂ çözeltisi ile sulandırıldı, 65°C'de 20 dakika metabolik su banyosunda preinkübe edildi. Preinkübe edilen örnekler enzim kaynağı olarak kullanıldı. Tüp içindeki enzimatik karışım 1 mL olup; 65 mM'lık L-arginin'den (pH=10) 0.3 mL ve 150 mM'lık karbonat tamponundan (pH=10) 0.4 mL içerecek şekilde düzenlendi. Tüplere önce L-arginin, sonra karbonat tamponu, daha sonra da üzerine preinkübasyon uygulanan enzim kaynağından 0.3 mL ilave edilip, 37°C'de 10 dakika sallantılı metabolik su banyosunda tutularak enzimatik tepkime başlatıldı. 10 dakikalık inkübasyon süresi sonunda tüplere 3 mL asit karışımı ilave edilip enzimatik tepkime durduruldu. Asit ilavesinden sonra tüplere 2'şer mL renk ayıracı eklendive tüpler vorteksle karıştırılarak, 10 dakika kaynar su banyosunda tutuldu ve renk oluşumu sağlandı. Kaynar su banyosundan çıkan tüpler musluk suyu altında soğutularak UV/VIS spektrofotometrede (Shimadzu UV- 240, Japonya), 520 nm dalga boyunda okundu, üre miktarları sıfır zaman körlerinin (zero time blank) absorbanslarının çıkarılmasından sonra değerlendirildi.

Verilerin istatistiksel analizi SPSS 15.0 programı ile Kruskal Wallis ve Mann Whitney-U testi kullanılarak yapıldı. Kruskal-Wallis Varyans Analizi ile gruplar arası karşılaştırmalar, Mann-Whitney-U testi ile gruplar arasındaki farklılığın önemli olup olmadığı test edildi. Tüm sonuçlar ortalama±standart hata olarak ifade edildi ve P<0.05 istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi.

Büyütmek İçin Tıklayın

Şekil 1: Rat karaciğer doku arginazının preinkübasyon ısısına bağlı olarak değişimi

2- Preinkübasyon Süresinin Tesbiti: Preinkübasyon süresinin tesbit etmek için, 1 mM'lık MnCl₂ varlığında ve 65°C preinkübasyon ısısında, 0-25 dakikalık zaman aralıklarında enzim aktivitesi incelendi. Enzimin maksimum aktiviteye 20. dakikada ulaştığı görüldü ve optimal preinkübasyon süresi 20 dakika olarak kabul edildi (Şekil 2).

Büyütmek İçin Tıklayın

Şekil 2: Rat karaciğer doku arginazının preinkübasyon süresine bağlı olarak değişimi

3- Mangan İyonlarının Etkisi: Mangan iyonları arginaz enzimi için gereklidir. Bu yüzden arginaz aktivitesi üzerine mangan iyonlarının etkisini araştırmak için 0-10 mM konsantrasyonları arasında değişen MnCl₂, preinkübasyon ortamına ilave edildive enzim aktivitesi incelendi. Enzim aktivitesinin özellikle 2 mM MnCl₂ konsantrasyonuna kadar yükseldiği, 2 mM'lık MnCl₂ konsantrasyonundan sonra 5 mM MnCl₂ varlığında aktivite sabit devam ettiği, 5 mM MnCl₂ konsantrasyonundan sonra düştüğü tespit edildi. Enzimin en yüksek aktiviteyi, 2 mM'lık MnCl₂ konsantrasyonunda göstermesinden dolayı rat karaciğer doku arginazı için en uygun MnCl₂ konsantrasyonu 3 mM olarak kabul edildi (Şekil 3).

Büyütmek İçin Tıklayın

Şekil 3: Rat karaciğer arginazının MnCl2 konsantrasyonuna bağlı olarak değişimi

4- İnkübasyon Süresinin Tesbiti: Rat karaciğer arginazı için optimum inkübasyon süresinin saptanmasında enzim kaynağı 0-25 dakikalık zaman dilimlerinde inkübasyona tabi tutuldu ve bunu argininin hidrolizi izlendi. Enzim için optimum inkübasyon süresi 18 dakika olarak belirlendi (Şekil 4).

Büyütmek İçin Tıklayın

Şekil 4: Rat karaciğer arginazının inkübasyon zamanına bağlı olarak değişimi

5- pH'nın Etkisi: Rat karaciğer doku arginazının optimal pH'sını tespit etmek için pH 8.6'dan pH 11'e kadar olan sınırlar içinde farklı tampon çözeltileri hazırlandı. Bu tamponlardan pH 8.6–10.6 arasında olan Glisin-Sodyum hidroksit tamponu, pH'sı 9.2–10.2 arasında aktivite gösteren sodyum bikarbonat- sodyum karbonat tamponu ve 9.0–10.9 pH'larında olan sodyum bikarbonat-sodyum hidroksit tamponu kullanılarak belirtilen pH sınırları içinde en yüksek aktivitenin görüldüğü pH ortamı tespit edilmeye çalışıldı. En yüksek aktivite pH 10–10.1'de sodyum bikarbonat–sodyum karbonat tamponu varlığında elde edildi. Sonuçta rat karaciğer arginaz aktivitesi için gerekli olan tamponun sodyum bikarbonat–sodyum karbonat tamponu ve optimal pH' nın da 10 olduğu kabul edildi (Şekil 5-6).

Büyütmek İçin Tıklayın

Şekil 5: Kontrol rat karaciğer doku arginazının pH'sı

Büyütmek İçin Tıklayın

Şekil 6: 50 mg/kg kurşun-asetat uygulanan rat karaciğer arginaz'ının pH'sı

6-Arginin Konsantrasyonunun Etkisi: Rat karaciğer doku arginazı için optimal şartlar tesbit edildikten sonra, arginazın substratı olan L-arginine karşı Km'i Michaelis-Menten kinetiği ile incelendi (Şekil 7). Görüldüğü üzere kontrol grubu 15 mM'a, Pb grubu 10 mM'a kadar olan L-arginin konsantrasyonundaki artış enzim aktivitesinde lineer bir artışa neden oldu ve bu noktadan itibaren doğrusallık yavaş yavaş kaybolarak, yerini hiperbolik bir görünüme bıraktı (Şekil 7). Enzim aktivitesinin L-arginin konsantrasyonuna bağlı olarak değişimi Michaelis-Menten eşitliği yanında, Lineweaver- Burk eğrileriyle de incelendi (Şekil 8); 50 mg/kg kurşunasetat içeren grubun karaciğer doku arginazının Larginine karşı olan Km'inin 8.5 mM civarında, kontrol grubunun ise 11.5 mM civarında olduğu bulundu. Neticede, enzimin Vmax ve Km değerlerinin farklı olması inhibisyonununun kompetatif tipte olduğunu göstermektedir.

Büyütmek İçin Tıklayın

Şekil 7: Rat karaciğer arginazının Michaelis-Menten Grafiği ile gösterilmesi

Büyütmek İçin Tıklayın

Şekil 8: Rat karaciğer arginaz aktivitesinin Lineweaver- Burk eğrisi ile gösterilmesi

7- Grupların Arginaz Aktiviteleri: Karaciğer doku örneklerinin; kontrol grubunda 1/1500 sulandırma, kurşun gruplarında 1/300 sulandırma yapıldı. Kontrol grubu ile 25 mg/kg, 50 mg/kg ve 75 mg/kg kurşun asetat uygulanan grupların arginaz aktiviteleri karşılaştırıldı. Kontrol grubu ile 25 mg/kg, 50 mg/kg, 75 mg/kg kurşun asetat gruplarının arginaz aktiviteleri arasındaki farklılığın istatistiki açıdan önemli olduğu (P˂0.05), uygulanan kurşun-asetat dozundaki artışla, enzim aktivitesindeki azalmanın arttığı belirlendi. 25 mg/kg ve 50 mg/kg‘lık kurşun asetat grupları arasındaki farklılığın ise istatistiki açıdan önemli olmadığı saptandı (Tablo 1, Şekil 9).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Grupların karaciğer arginaz aktivitesi ortalama değerleri

Büyütmek İçin Tıklayın

Şekil 9: Gruplarının karaciğer doku arginaz aktivitelerinin karşılaştırılması

Preinkübasyon ısısının Mn⁺² iyonlarına gereksinimini tespit etmek için enzim kaynağı MnCl₂'lü ve MnCl₂'süz (distile su ile) preinkübasyona tabii tutulmuştur. MnCl₂'lü preinkübasyon uygulanan enzim kaynağının, MnCl₂'süz preinkübasyon uygulanan enzim kaynağından daha fazla aktivite gösterdiği saptanmıştır (Şekil 3). Mn⁺² iyonlarının preinkübasyon için gerekli olduğu Mn⁺² iyonlarının enzim ile substrat arasında metal bir köprü kurduğu ve enzim- Mn⁺²-arginin kompleksinin meydana gelmesinde etkili olduğu bildirilmiştir²². Yapılan çalışmalarda^23-25 Mn⁺²'nin preinkübasyon sırasında arginaza bağlanarak enzim aktivitesini ve dayanıklılığını artırdığı açıklanmıştır. Sıçan karaciğer doku arginazının Mn⁺² iyonları varlığında 55°C'de preinkübasyonunun enzim aktivitesini yaklaşık %110 artırdığı^24, 2 mM'lık MnCl₂‘ün varlığında ve 55°C'de 20 dakika preinkübasyonla; eritrosit arginaz aktivitesinin 2-6 kat, karaciğer arginaz aktivitesinin 4-5 kat arttığı saptanmıştır. Sonuç olarak arginaz aktivitesi için preinkübasyon ve Mn⁺² iyonları gereklidir. Arginazın tetramerik bir yapıya sahip olduğu ve tetramerik yapının oluşması için Mn⁺² katyonlarının gerekli olduğu Muszynska ve ark.²⁵ tarafından belirtilmiştir. Mn⁺² iyonlarının enzime bağlanması ısıya dayanıklılığı artırmakta ve enzimin aktivasyonlara karşı daha dayanıklı hale getirmektedir. Bu nedenle, rat karaciğer doku arginaz aktivitesi üzerine MnCl₂ konsantrasyonunun etkisi araştırılmış ve arginaz enziminin 3mM MnCl₂ konsantrasyonunda en yüksek aktiviteyi verdiği saptanmıştır. Yapılan çalışmalarda farklı dokular için gerekli olan MnCl₂ konsantrasyonu da farklı olup, rat karaciğeri ve sığır rumen doku arginazı¹⁹ için 2 mM, insan karaciğer ve eritrosit arginazı¹⁷ için 2.5 mM, insan tükürük arginazı¹⁵ ve vitreus arginazı<14> için 5 mM, insan uterusu arginazı için 0.8 mM^17, fascioliosisli koyun karaciğer arginazı için 1 mM^21, diabetikrat karaciğer arginazı için 1-2 mM, böbrekarginazı için 2mM olarak bulunmuştur¹⁸. Bu konu ile ilgili tüm çalışmalarda ortak nokta, manganın arginaz aktivitesinde vazgeçilmez bir kofaktör olduğu ve optimal mangan derişiminindokulara göre farklılık göstermesidir. Rat karaciğer doku arginaz enziminin en uygun preinkübasyon süresini tespit edebilmek için enzim 65°C'de 0-25 dakikalar arasında preinkübasyona tabii tutulmuş ve en uygun preinkübasyon süresinin 20 dakika olduğu tespit edilmiştir (Şekil 2). Preinkübasyon süresi koyun gözü vitreusu için 9-10 dakika^14, insan tükürük arginazı¹⁵ ve diabetik rat karaciğeri¹⁸ için 20 dakika, sığır rumen dokusu^19, eritrositi¹⁷ ve kobay karaciğer arginazı²⁰ için 5 dakika, uterus arginazı için 35 dakika^17, fascioliosisli koyun karaciğer arginazı için 15 dakika²¹ olarak belirlenmiştir. Enzimatik reaksiyonlar vücut ısısında oluştuğu için enzim kaynağına 37°C'de 0-25 dakikalar arasında inkübasyona bırakılarak optimum inkübasyon süresi tespit edilmeye çalışıldı, 18. dakikaya kadar lineerliğin devam ettiği, 18. dakikadan sonra lineerliğin yerini hiperbolik bir görünümün aldığı gözlemlendi. Rat karaciğer doku arginazı için optimum inkübasyon süresi 18 dakika olarak kabul edildi (Şekil 4). Yapılan çalışmalarda farklı dokular için farklı inkübasyon süreleri tesbit edilmiştir. İnkübasyon süresi insan tiroidarginazı için 30 dakika, rat karaciğeri^18, insan karaciğer ve uterusu arginazları¹⁷ için 20 dakika, koyun gözü vitreusu¹⁴ ve fascioliosisli koyun karaciğer arginazı²⁰ için 10 dakika, sığır rumen doku arginazı için 13 dakika²⁶ olarak bulunmuştur.

Arginaz enzimi üzerine yapılan çalışmalarda farklı tampon sistemleri kullanılmıştır^17-19. Rat karaciğer doku arginazının optimal pH' sını tespit etmek için pH 8.6'dan pH 10.9'a kadar olan sınırlar içinde çeşitli tampon çözeltileri hazırlandı. En yüksek aktivite pH 10- 10.1'de sodyum bikarbonat–sodyum karbonat tamponu varlığında elde edildiği için rat karaciğer arginaz aktivitesi için gerekli olan tamponun sodyum bikarbonat–sodyum karbonat tamponu, optimal pH'nın da 10 olduğu kabul edilmiştir (Şekil 5).

Karaciğer ve eritrosit arginazı²¹ için pH 9.5, sığır rumen doku arginazı¹⁹ ve fascioliosisli koyun karaciğer arginazı²¹ için pH 10, diabetik rat karaciğeri¹⁸ için pH 10.1, insan karaciğer ve eritrositi için pH 9.7, insan uterusu için ise pH 9.6'daki karbonat tamponunun kullanıldığı bildirilmiştir¹⁷. Koyun gözü vitreusu için pH8.8'deki Glisin-NaOH tamponunun kullanıldığı^14, kobay karaciğer arginazının pH' sının 10.5²⁰ olduğu ve karbonat tamponunun kullanıldığı tespit edilmiştir. Rat karaciğer arginazı için optimum pH diğer arginazlar için belirlenen optimum pH'a benzerdir. Görüldüğü gibi arginazlar bazik optimum pH'a sahiptir.

Rat karaciğer doku arginaz aktivitesinin L-arginine karşı olan Km'i araştırılmış, bu nedenle enzim miktarı sabit tutularak L-argininin değişen konsantrasyonlarında enzim aktivitesi ölçülmüş ve 50 mg/kg kurşun asetat içeren grupta Km değeri 85 mM, kontrol grubunda ise 11.5 mM olarak bulundu (Şekil 7). Yapılan çalışmalarda farklı türden enzim kaynaklarındaki arginazın L-arginine karşı olan Km'inin geniş sınırlar içinde değiştiği görülmüştür. Km değerleri sığır rumen doku arginazı²⁰ ve fascioliosisli koyun karaciğer arginazı²² için 4 mM, insan eritrositi için 3.2 mM, karaciğeri için 4.1 mM, uterusu için 5.9 mM^19, koyun meme doku arginazı için 1.35 mM, diabetik rat karaciğer arginazı için 3.2 mM, böbrek arginazı için 6.7 mM^18, kobay karaciğer arginazı için 19.6 mM²⁰ olarak bulunmuştur.

Çalışmada farklı dozlarda kurşun asetat uygulamalarının rat karaciğer arginaz aktivitesini kontrol grubuna göre azalttığı ve aktivitedeki bu azalmanın doz arttıkça daha da etkili olduğu tespit edildi. Caylak ve Halifeoğlu²⁷ kurşuna maruziyetin dokularda oksidatif hasara yol açtığını, prooksidan/antioksidan dengenin de bozduğunu gösterilmişlerdir. Neticede hücrelerdeki birçok enzimatik aktivite olumsuz yönde etkilenirken farklı dozlarda uygulanan kurşun asetatın, artan kurşun asetat dozu ile orantılı olarak karaciğer doku arginaz aktivitesini düşürdüğü görülmüştür.

Sonuç olarak, kontrol ve kurşun asetat içeren denek gruplarında karaciğer doku arginazı için preinkübasyon ısısı 65°C, preinkübasyon zamanı 20 dakika, inkübasyon zamanı 18 dakika ve optimum pH 10 olarak saptandı. Enzimin en yüksek aktiviteyi 3 mM MnCl₂ konsantrasyonunda verdiği belirlendi. Arginaz enziminin aktivasyonu için Mn⁺² iyonlarının ve 65°C'de preinkübasyonun gerekli olduğu tespit edildi. 50 mg/kg kurşun asetat kurşun içeren rat karaciğer doku arginazının L–arginine karşı olan Km'inin 8.5 mM, kontrol grubunun ise 11.5 mM civarında olduğu bulunduğu ve Pb varlığında Km ve Vmax'ın azaldığı gözlenerek meydana gelen inhibisyonununun kompetatif olduğu saptandı. Günümüzde birçok nedenle kurşuna sıkça maruz kalınmasının, oksidatif stresi arttırdığı düşünülürse, uygulanan kurşun miktarı arttıkça karaciğer doku arginazının da etkileyebileceği kaçınılmaz görülmektedir.

1) Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı Demir Dışı Metaller Özel İhtisas Komisyonu. Kurşun. Çinko, Kurşun ve Kadmiyum Raporu. TC Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Yayın No: DPT: 2318-ÖİK: 419, Ankara: 1992, 39-40.

2) World Health Organisation (WHO). Environmental Health Criteria 165-Inorganic Lead. Geneva, 1995.

3) Hayes E, McElvaine MD, Orbach HG, et al. Long-term trends in blood lead levels among children in Chicago: Relationship to air lead levels. Pediatrics 1994; 93: 195-200.

4) Dündar Y, Aslan R. Effects of lead as a life surrounding heavy metal. The Medical Journal of Kocatepe 2005, 6: 1-5.

5) American Academy of Pediatrics. Committee on Environmental Health. Screening for elevated blood lead levels. Pediatrics 1998; 101: 1072-1076.

6) Balisteri WF, Rej R. Liver function. In: Burtis A, Ashwood ER. (Editors). Tietz Textbook of Clinical Chemistry. 2nd Edition, Philadelphia: W.B. Saunders Company, 1994; 1449-1509.

7) Rodvell VW. Harper'ın Biyokimyası. Dikmen N (Çeviren). İstanbul: Nobel, 2004.

8) Jackson MJ, Beaudet AL, O'Brien WE. Mammalian urea cycle enzymes. Ann Rev Genet 1986; 20: 431-464.

9) Nakamura H, Saheki T, Nakagawa S. Differantial cellular localization of enzymes of L-arginin metabolism in therat. Brain Res 1990; 530: 108-112.

10) Spector EB, Rice SCH, Moedjono S, Bernard B, Cederbaum SD. Biochemical properties of arginase in human adult and fetal tissues. Biochem Med 1982; 28: 165-175.

11) Colombo J, Konarska L. Arginase. In: Bergmeyer HV. (Editor). Medhods of Enzymatic Analysis. 3rd Edition, Weinheim: Verlag Chemie GmbH, 1984; 285-294.

12) Cederbaum SD, Yu H, Grody WW, et al. Arginase I and II: Do their function soverlap. Mol Genet Metab 2004; 81: 38-44.

13) Lowry OH, Rosenbrough NJ, Farr AL, et al. Protein measurements with the Folin Phenol Reagent. J Biol Chem 1951; 193: 265-275.

14) Gürsu FM. Çeşitli Türlerin Humor Vitreuslarında Üre ve Kaynaklarının Araştırılması. Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü,1993.

15) Konarska L, Tomaszewski L, Colombo JP, et al. Human salivary arginase and its deficiency in argininemia. J Clin Chem Clin Biochem 1985; 23, 6: 337-342.

16) Ozan S, Gülen Ş. Sığır tükürüğünde arginaz enzimi ve özelliklerinin tükrük bezleri, eritrosit ve karaciğer arginazları ile karşılaştırılması. Turk J Vet Anim Sci 1989; 13: 154-163.

17) Halifeoğlu İ. İnsan Karaciğer, Eritrosit ve Uterus Doku Arginazının Kinetik Özellikleri. Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü,1993.

18) Erişir M, Ercel E, Yılmaz S, Ozan S. Evaluation of optimal conditions from arginase activity in streptozotosin induced diabetic rats. Vet Med-Czech 2005; 50: 69-76.

19) Erişir M, Ozan S. Sığır rumen doku arginazının saflaştırılmasından önce ve saflaştırılmasından sonra bazı özellikleri. Turk J Vet Anim Sci 1999; 23: 597-608.

20) Soler G, Mataix FJ, Ruiz-Amil M. Physico-chemical properties of Guinea Pig liver arginase. Rev Esp Fisiol 1999; 37: 37-44.

21) Benzer F, Ozan ST. Fascioliosisli koyunların arginaz enzim aktivite düzeyleri ile karaciğer doku arginazının bazı biyokimyasal özellikleri. FÜ Sağ Bil Derg 2002; 16: 217-222.

22) Porembska Z, Grabon W, Zelazowska, et al. Nonidentity of subunits of human kidney arginase A1 and human liver arginase A5. Acta Biochemica Polonica 1993; 40: 465-470.

23) Mohammed SM, Greenberg DM. Liver Arginase I. Preperation of extracts of high potency, chemical properties, activation, inhibition and pH activity. Arch Biochem Biophys 1945; 8: 349-357.

24) Schimke RT. Adaptive characteristics of urea cycle enzymes in the Rat. J Biol Chem 1962; 237: 59-467.

25) Muszynska G, Severina LO, Lobyreva LW. Characteristics of arginase from plant, ureotelic and uricotelic organism. Acta Biochem Pol 1972;19: 109-111.

26) Erişir M, Beytut E, Ozan S, Aksakal M. Effects of dietary vitamin E and selenium on arginase activity in the liver, kidney and heart of rats treated with high doses of glucocorticoid. Cell Biochem Funct 2003; 21: 331-335.

27) Caylak E, Halifeoglu İ. Sülfür içeren antioksidanların kurşuna maruz kalmış ratlarda karaciğer, böbrek ve beyin malondialdehit ve katalaz düzeylerine antioksidan etkileri. Türkiye Klinikleri J Med Sci 2007; 27: 1-8.