Gereç ve yöntem: Çalışma, Mart 2016 ile Şubat 2022 tarihleri arasında İPFP tanısı ile tedavi edilen hastaları içermektedir. Hastaların yaş, cinsiyet ve eşlik eden kronik hastalıklar gibi demografik verileri kaydedildi. Hastalar iki dönemde değerlendirildi; pandemi dönemi (Mart 2020-Şubat 2022 tarihleri arasında tanı konulan hastalar) ve pandemi öncesi dönemi (Mart 2016-Şubat 2020 tarihleri arasında tanı konulan hastalar) kapsıyordu. Ayrıca hastalar Mart 2016-Şubat 2017 (1. grup), Mart 2017-Şubat 2018 (2. grup) Mart 2018-Şubat 2019 (3. grup), Mart 2019-Şubat 2020 (4. grup), ve Mart 2020-Şubat 2021(5. grup) ile Mart 2021-Şubat 2022 (6. grup) tarihleri arasında tanı almış olanlar olmak üzere 6 farklı gruba ayrıldı.

Bulgular: Çalışmaya pandemi öncesi dönemde 362, pandemi döneminde 216 hasta olmak üzere toplam 578 hasta dahil edildi. Pandemi döneminde yatan hasta olarak takip edilen hastalardan ikisinde Covid-19 tanısı amacıyla yapılan gerçek zamanlı polimeraz zincir reaksiyonu (RT-PCR) testi pozitifliği saptandı. Çalışmamızda pandemi öncesi dönemde İPFP insidansını 15/100.000; pandemi döneminde ise 18.1/100.000 olarak saptadık.

Sonuç: İPFP etiyolojisinde viral enfeksiyonların çok önemli bir role sahip olduğu bilinmesine rağmen biz bu çalışmamızda pandemi döneminde İPFP insidansında artış olmadığını tespit ettik.

• Bir yüz yarımındaki tüm kasların paralizisi olmalıdır

• Ani başlangıç göstermesi

• Herhangi bir santral sinir sistemi bulgusunun eşlik etmemesi

• Serebellopontin köşe veya kulak hastalıklarıyla ilgili semptomun olmaması, şeklinde tanımlanmıştır ⁵.

Amerikan Otolaringoloji Akademisi Fasiyal Sinir Hastalıkları Komitesi tarafından fasiyal sinir fonksiyonlarını ve progresyonunu değerlendirmede House-Breckmann skorlaması standart yöntem olarak kabul edilmiştir ⁶. Fasiyal sinir paralizilerinin etiyolojisinde birçok farklı neden vardır. Bu nedenler arasında; genetik faktörler, viral infeksiyonlar, otoimmun hastalıklar, temporal kemik fraktürleri, baş-boyun tümörleri, santral sinir sistemi lezyonları yer almaktadır ⁷. Viral enfeksiyonların İPFP etiyolojisinde çok önemli bir role sahip olduğu bildirilmiştir ⁸.

İlk kez Çin'in başkenti Wuhan’da tespit edilen ve hala devam eden SARS-CoV-2 (Covid-19) pandemisi; dünya çapında milyonlarca insanı etkileyerek son yüzyılın en büyük sağlık krizlerinden biri haline geldi. Bulaş sonrası halsizlik, ateş ve kuru öksürük gibi nonspesifik semptomlar ortaya çıkar. Ancak hastaların bağışıklık sisteminin durumuna ve komorbid hastalıklara bağlı olarak hafif semptomlar görülebileceği gibi şiddetli semptomlar ve hatta ölüm görülebilmektedir ^9-12. Ayrıca anosmi, ensefalit, ensefalopati, serebrovasküler komplikasyonlar, miyelit ve Guillain-Barre sendromu gibi nörolojik hastalıklara neden olabilmektedir. SARS-CoV-2’nin klinik seyri sırasında nörolojik bir hastalık olan periferik fasiyal paralizinin (PFP) de ortaya çıkabileceği bildirilmiştir ¹³.

İdiopatik periferik fasiyal paralizinin etiyolojisinde viral nedenlerin rol oynaması ve Covid-19’un klinik seyrinde İPFP görülebilmesi nedeniyle pandemi döneminde İPFP insidansının nasıl etkilendiği araştırmacılar için merak konusu olmuştur. Biz bu çalışmamızda, Covid-19 pandemi sürecinde İPFP nedeniyle kliniğimizde tedavi edilen hastaların demografik verilerini, kronik hastalıklarını ve insidansını; pandemi öncesi dönemin verileri ile karşılaştırılarak, Covid-19 pandemisinin İPFP insidansı üzerine etkisini değerlendirmeyi amaçladık.

Çalışmaya, Mart 2016 ile Şubat 2022 tarihleri arasında Kulak Burun Boğaz Kliniğinde İPFP tanısı ile tedavi edilen hastalar dahil edildi. Çalışmanın örneklemi ulaşılabilir olan tüm hastalar olduğundan dolayı örneklem analizi yapılmamıştır. Hasta dosyaları, 2016 yılından 2022 yılına kadar her yıl İPFP tanısıyla hastaneye başvuran hastaların kayıtları geriye dönük olarak incelendi. Hastaların yaş, cinsiyet ve eşlik eden kronik hastalıkları kaydedildi. Türkiye'de ilk Covid-19 vakası Mart 2020'de teşhis edildiğinden hastalar kıyaslama için iki zaman dilimine bölündü. Birinci zaman dilimi pandemi dönemi olarak sınıflandırdığımız Mart 2020-Şubat 2022 tarihleri arasında PFP tanısı konulan hastaları kapsıyordu. İkinci zaman dilimi pandemi öncesi dönem olarak sınıflandırdığımız Mart 2016-Şubat 2020 tarihleri arasında PFP tanısı konulan hastaları kapsıyordu. Ayrıca hastalar Mart 2016- Şubat 2017 (1.grup), Mart 2017-Şubat 2018 (2.grup) Mart 2018-Şubat 2019 (3. grup), Mart 2019-Şubat 2020 (4. grup), ve Mart 2020-Şubat 2021(5. grup) ile Mart 2021-Şubat 2022 (6. grup) (5 ve 6. grup pandemi dönemi) arasında tanı almış olanlar olmak üzere 6 farklı gruba ayrıldı. Ayrıca pandemi döneminde idiyopatik periferik fasiyal paralizi tanısı alan hastalardan, tanı anında SARS-CoV-2 için aynı kişi tarafından nazofaringeal ve orofaringeal sürüntülerden RT-PCR testi alındı. Genetik faktörler, otoimmun hastalıklar, temporal kemik fraktürleri, baş-boyun tümörleri, travmalar, vasküler-enfeksiyoz patolojiler, rekürren fasiyal paraliziler ve santral sinir sistemi lezyonları gibi etiyolojik nedenlere bağlı ortaya çıkan PFP tanılı hastalar çalışma dışı bırakıldı. Hastanemizin bulunduğu ilde PFP görülme sıklığını hesaplamak için Elazığ ilinin 2016-2022 yılları arasındaki nüfus verilerine Türkiye İstatistik Kurumu'ndan (TÜİK) ulaşılmıştır. İnsidans verileri, hastanemize başvuran yeni PFP vakalarının sayısının risk altındaki bölge nüfusuna bölünmesiyle hesaplandı. Her yılın insidans verileri kendi aralarında karşılaştırıldı.

İstatistiksel Analiz: Verilerin istatistiksel analizinde IBM SPSS 22.0 paket programı kullanıldı. Tablolarda veriler sayı (n) ve 100.000’de olarak verilmiştir. Sürekli değişkenlerin ortalama ± standart sapma değerleri verilmiştir. Bağımlı değişkenlerin (pandemi öncesi ve sonrasının vaka sıklıklarının) karşılaştırılmasında Mc Nemar Ki-Kare testi kullanıldı. p <0.05 anlamlı olarak kabul edildi.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Hastaların demografik verileri

İPFP insidansı açısından yıllar arasında ve genel olarak pandemi öncesi ve sonrasında istatistiksel açıdan anlamlı farklılık tespit edilmedi (Tablo 2).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Yıllara göre insidans oranları

Periferik fasiyal paralizinin etiyolojisinde viral enfeksiyonların rol aldığı uzun yıllardır bilinmektedir. Nörotrofik herpes virüslerin nöronlarda inflamasyon ve demiyelinizasyon ile sonuçlanan aksonal difüzyon ve viral replikasyon ile PFP’ne yol açtığı bildirilmiştir ¹⁷. SARS-CoV-2 virüsünün sinir sisteminde sıklıkla bulunan ACE-2 reseptörlerine afinitesi yüksek olduğu için doğrudan sinir hasarına yol açarak nörotrofik etkiler gösterebilir ¹⁸. SARS-CoV-2’nin klinik seyri sırasında nörolojik bir hastalık olan PFP de görülebilmektedir ¹³. Pandeminin erken dönemlerinde Zammit ve ark. ¹⁹ Ocak-Haziran 2020 döneminde yaptıkları retrospektif bir çalışmada PFP insidansında geçen yıla göre %2.7 oranında artış olduğunu yayınladılar. Yine bu dönemde yapılan bir başka çalışmada da pandemi döneminde bir önceki yıla kıyasla PFP nedeniyle acile başvuran hasta sayılarında artış olduğu, hasta popülasyonun daha genç yaştaki bireylerden oluştuğu ve hastaneye başvuru sürelerinde gecikmeler olduğu bildirildi ²⁰.

Bu çalışmada Covid-19 pandemisi ile geçirilen son iki yılda (2020-2022) ve pandemi öncesindeki son 4 yılda (2016-2020) hastanemize başvuran ve PFP tanısı alan hastaların verilerini inceleyerek PFP insidansında artış olup olmadığını araştırıldı. Elde ettiğimiz sonuçlara göre pandemi döneminde öncesindeki döneme kıyasla PFP insidansında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olmadığı görüldü. Çalışmamızda pandemi döneminde PFP insidans oranı 100 binde 18.1 iken, pandemi öncesi dönemde 100 binde 15 olarak saptandı ve iki dönem arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık görülmedi. Benzer şekilde Mutlu ve ark. ^21, çalışmalarında da İPFP insidansında pandemi dönemi ve öncesindeki dönemde istatistiksel olarak anlamlı farklılık olmadığını bildirmişlerdir.

Viral enfeksiyonların bulaşının engellenmesinde yüz maskesi kullanımının, sosyal mesafenin arttırılmasının ve kişisel hijyen kurallarının uygulanmasının etkili olduğu bildirilmiştir ^22-24. Dünya genelinde olduğu gibi ülkemizde de SARS-CoV-2 pandemisi nedeniyle bulaşın azaltılması amacıyla halka açık alanlarda yüz maskesi kullanımı önerilerek sosyal mesafenin arttırılması ve kişisel hijyene dikkat edilmesi konularında devamlı bilgilendirmeler yapılmıştır ²⁵. İPFP etyolojisinde viral enfeksiyonların önemli rolü olduğu göz önünde bulundurulduğunda bu gibi önlemlerin viral enfeksiyonlar ve İPFP gibi muhtemel komplikasyonlarının insidansını azaltabileceğini düşünmekteyiz. Bunların aksine koruyucu ekipmanın yanlış ve yetersiz kullanımı ve SARS-CoV-2’nin kendisinin de İPFP ye neden olabileceği düşünüldüğünde İPFP insidansının artması beklenir. Çalışmamızda İPFP insidansında anlamlı bir fark olmaması pandemi döneminde koruyucu sağlık hizmetlerine (yüz maskesi kullanımı, el hijyeni, sosyal mesafe) verilen önemin artmasına rağmen önemli bir fark yaratmadığını gözlemledik. Yine aynı şekilde SARS-CoV-2 nin İPFP ye neden olarak İPFP sıklığını arttırma ihtimalinin alınan sosyal izolasyon önlemleri ve koruyucu ekipmanlara bağlı insidansta beklenen azalışı kompanse etmiş olabileceği düşünülebilir.

Sonuç olarak, Covid-19 pandemisi milyonlarca insanı etkileyen ve nörolojik patolojiler ortaya çıkaran küresel bir sağlık sorunudur. PFP etiyolojisinde viral enfeksiyonların çok önemli bir role sahip olduğu göz önünde bulundurulduğunda pandeminin erken dönemlerinde PFP insidansında artış bekleniyordu. Ancak ilgili olgu sunumları ve seriler ile insidansın arttığını bildiren raporların aksine biz bu çalışmamızda pandemi döneminde PFP insidansında artış olmadığını tespit ettik. İnsidansta değişiklik olmamasının nedenleri olarak; bir yandan alınan sosyal izolasyon önlemleri, koruyucu ekipman kullanımı gibi nedenlerle diğer viral enfeksiyonların ve dolayısıyla bu enfeksiyonlara bağlı gelişen PFP gibi komplikasyonların azalması öte yandan da Covid-19 enfeksiyonunun neden olduğu PFP artışının birbirini kompanse etmiş olabileceğini düşünmekteyiz. Konuya açıklık getirmek için daha geniş vaka serileri ile İPFP gelişen ve Covid-19 'dan ölen hastalarda fasiyal sinirde virüs varlığını gösterecek postmortem çalışmalara ihtiyaç vardır.

1) Kim SJ, Lee HY. Acute peripheral facial palsy: Recent guidelines and a systematic review of the literature. J Korean Med Sci. 2020; 35 (30): e245 2. Lalwani Ak. Current, Otorinolaringoloji-Baş ve Boyun Cerrahisi Güneş, Ankara. 2005, pp.885-930

3) Gilden DH. Clinical practice. Bell’s palsy. N Engl J Med 2004; 351: 1323-1331.

4) Morris AM, Deeks SL, Hill MD, et al. Annualized incidence and spectrum of illness from an outbreak investigation of Bell’s palsy. Neuroepidemiology 2002; 21(5): 255-261

5) Taverner D, Kemble F, Cohen SB. Prognosis and treatment of idiopathic facial (Bell’s) palsy. Br Med J 1967; 5579: 581-582.

6) Kang TS, Vrabec JT, Giddings N, Terris DJ. Facial Nerve Grading Systems (1985-2002): Beyond the House Brackmann scale. Otol Neurotol 2002; 23: 767-771.

7) Bayındır T, Tan M, Selimoğlu E. Bell paralizisinde tanı ve tedavi yöntemleri. KBB-Forum. 2011; 10 (1): 18-30.

8) TM. Medical management of acute facial paralysis. Otolaryngol Clin North Am 2018; 51 (6): 1051-1075.

9) Huang C, Wang Y, Li X, et al. Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China. Lancet 2020; 395 (10223): 497-506.

10) Chen N, Zhou M, Dong X, et al. Epidemiological and clinical characteristics of 99 cases of 2019 novel coronavirus pneumonia in Wuhan, China: A descriptive study. Lancet 2020; 395 (10223): 507-513.

11) Zhu N, Zhang D, Wang W, et al. A novel coronavirus from patients with pneumonia in China, 2019. N Engl J Med 2020; 382(8): 727-733.

12) Paybast S, Gorji R, Mavandadi S. Guillain-Barré syndrome as a neurological complication of novel COVID-19 infection: A case report and review of the literature. Neurologist 2020; 25 (4):101-103.

13) Lima MA, Silva MTT, Soares CN, et al. Peripheral facial nerve palsy associated with COVID-19. J Neurovirol 2020 26 (6): 941-944.

14) Mahase E. Covid-19: WHO declares pandemic because of “alarming levels” of spread, severity, and inaction. BMJ 2020; 368: m1036.

15) Qureshi AI, Abd-Allah F, Al-Senani F, et al. Management of acute ischemic stroke in patients with COVID-19 infection: Report of an international panel. Int J Stroke 2020; 15 (5): 540-554.

16) Mao L, Jin H, Wang M, et al. Neurologic manifestations of hospitalized patients with coronavirus disease 2019 in Wuhan, China. JAMA Neurol 2020; 77 (6): 683-690.

17) Eviston TJ, Croxson GR, Kennedy PG, Hadlock T, Krishnan AV. Bell’s palsy: aetiology, clinical features and multidisciplinary care. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2015; 86 (12): 1356-1361.

18) Li YC, Bai WZ, Hashikawa T. The neuroinvasive potential of SARS-CoV2 may play a role in the respiratory failure of COVID19 patients. J Med Virol 2020; 92 (6): 552-555.

19) Zammit M, Markey A, Webb C. A rise in facial nerve palsies during the coronavirus disease 2019 pandemic. J Laryngol Otol 2020; 134 (10): 905-908. 20. Codeluppi L, Venturelli F, Rossi J, et al. Facial palsy during the COVID-19 pandemic. Brain Behav 2021; 11 (1): e01939.

21) Mutlu A, Kalcioglu M, Gunduz A, Bakici B, Yilmaz U, Cag Y. Does the SARS-CoV-2 pandemic really increase the frequency of peripheral facial palsy? Am J Otolaryngol 2021; 42 (5): 103032

22) Jefferson T, Del Mar CB, Dooley L, et al. Physical interventions to interrupt or reduce the spread of respiratory viruses. Cochrane Database Syst Rev 2011; 2011 (7): CD006207.

23) Liang M, Gao L, Cheng C, et al. Efficacy of face mask in preventing respiratory virus transmission: A systematic review and meta-analysis. Travel Med Infect Dis 2020; 36: 101751. 24. Han G, Zhou YH. Possibly critical role of wearing masks in general population in controlling COVID-19. J Med Virol 2020; 92 (10): 1779-1781. 25. Bilimsel Danışma Kurulu. (2020). COVID-19 Salgın Yönetimi ve Çalışma Rehberi. Türkiye. https://covid19.saglik.gov.tr/TR-66393/covid-19-salgin-yonetimi-vecalisma-rehberi.html