Canlı ağırlık, testis ölçüleri, spermatozoon motilitesi ve anormal spermatozoon oranı yönünden Kıl keçisi tekeleri ve Saanen x Kıl keçisi (F₁) melezi tekeleri arasında bir fark tespit edilememiştir. Buna rağmen iki genotip arasında testosteron düzeyi (p<0.05), sperma hacmi (p<0.05) ve spermatozoon yoğunluğu (p<0.01) yönünden önemli farklılıklar bulundu. Hem Kıl keçisi tekelerinde hem de Saanen x Kıl keçisi (F₁) melezi tekelerinde canlı ağırlık, skrotal kalınlık ve anormal spermatozoon oranı hariç tüm parametreler arasında önemli pozitif korelâsyonlar (p<0.01, p<0.05), anormal spermatozoon oranı ile spermatozoon motilitesi arasında ise önemli negatif korelâsyon tespit edildi (p<0.05).

Sonuçta; Saanen tekesi ile Kıl keçisi arasında yapılan birleştirmeler sonucu elde edilen melez tekelerin spermatolojik özellikleri olumsuz yönde etkilenmesine rağmen bulunan değerler normal sınırlar içerisindedir.

Bütün türlerde olduğu gibi keçilerde de üzerinde durulması gereken en önemli verim özelliği döl verimidir. Gerçekten hayvanlardan yavru alınamaması halinde, değil hayvan ıslahı ve yetiştiriciliğinden söz etmek, hayvanların varlıklarını sürdürebilmeleri bile düşünülemez. Bu durum ise hem dişi hem de erkek hayvanlarda döl verimini etkileyen tüm faktörlerin kontrol altına alınmamasına ve üreme fizyolojisinin iyi bilinmemesine bağlıdır ^3,4.

Sperma kalitesi iyi olmayan bir erkek damızlıktan yeterli düzeyde döl verimi alınamaz. Erkek hayvanların döl verimi özelliklerinin belirlenmesinde testis ölçüleri, spermatolojik özellikler ve steroid hormon düzeyleri bir kriter olarak değerlendirilmektedir ⁵.

Türkiye’de 1960’lı yıllardan beri Saanen tekeleri kıl keçilerinin ıslahında kullanılmaktadır ⁶. Süt ve döl verimi özellikleriyle öne çıkan Saanen keçisi ile Kıl keçisi arasında yapılan melezlemelerden elde edilen dişilerin süt ve döl verimi özelliklerine ait farklı bölgelerde yapılmış birçok çalışma bulunmaktadır ^1,7,8. Ülkemizde ve dünyanın değişik ülkelerinde farklı ırk tekelerin testis ölçüleri ^9-13, spermatolojik özellikleri ^14-16 ve testosteron düzeyleri ^17,18 üzerine pek çok araştırma yapan kimi bilim adamları bu parametrelere ilişkin çok faydalı veriler sunmuşlardır. Ancak Saanen tekesi ile Kıl keçisi birleştirmelerinden elde edilen tekelerin reprodüktif özelliklerine ait herhangi bir bilgi bulunmamaktadır.

Bu çalışma hem Saanen x Kıl keçisi çevirme melezlemesinden elde edilen (F₁) melezi tekelerinin testis ölçüleri, testosteron miktarları ve spermatolojik özelliklerine ilişkin değerleri tespit etmek hem de bu değerler yönünden Kıl keçisi tekeleri ile melez tekelerini karşılaştırmak amacıyla yapılmıştır.

Testis Ölçülerinin Alınması: Testis ölçüleri alınmadan önce skrotum üzerindeki kıl ve yabancı maddeler temizlendi.

Skrotal çevre: Funikulus spermatikustan sıkış-tırılan her iki testisin orta kısmından bir mezru yardımıyla ölçülüp cm olarak kaydedildi.

Testis uzunluğu: Funikulus spermatikusun testise girdiği yerle cauda epididimisin alt ucunu içine alacak şekilde bir kumpasla ölçülüp cm olarak kaydedildi.

Testis kalınlığı: Her iki testisin orta kısmı kumpasla sıkıştırılıp latero-medial olarak ölçüldü ve cm olarak kaydedildi.

Skrotal kalınlık: Kumpas yardımıyla ölçülüp cm olarak kaydedildi ¹⁹.

Çift testis ve epididimis ağırlığı: Tekelerin kesilmesinden sonra her iki testis epididimisle birlikte tartıldı ve gr olarak ifade edildi. Testis ölçüleri bir hafta arayla iki defa alındı.

Spermanın Alınması ve Spermatolojik Muayeneler: Tekelerden sperma elektroejakülatör yöntemi kullanılarak bir hafta arayla iki defa alındı ²⁰. Alınan spermanın hacmi dereceli tüp üzerindeki ölçü çizgilerine göre okunup ml olarak kaydedildi. Spermatozoon motilitesi ışık mikroskobunda 400x büyütmede incelendi. Spermatozoon yoğunluğu hemositometrik metot kullanılarak tayin edildi. Anormal spermatozoon oranını belirlemek amacıyla çini mürekkebi kullanılarak %3’lük sodyum sitrat ile sulandırılmış spermadan froti hazırlandı. Daha sonra ışık mikroskobunun 400x büyütmesiyle toplam 400 spermatozoon sayıldı ve anormal olanların oranı % olarak değerlendirildi ^19,21.

Kan Örneklerinin Alınması ve Testosteron tayini: Sabah 8³⁰–10⁰⁰ saatleri arasında sperması alınan tekelerden bir hafta arayla iki defa 10’ar ml kan alındı. Vena jugularisten steril iğne ve enjektörle alınan kan örnekleri 5000 rpm’de 10 dak. santrifüj edildikten sonra serumları ayrıldı. Serumlar -20ºC’daki derin dondurucuda hormon tayini yapılıncaya kadar saklandı ¹⁸. Ticari testosteron kiti (DIA.METRA S.r.l. 96 testlik, hassasiyeti 0.15-100.0 pg/ml) kullanılarak hazırlanan serumlarda ELISA yöntemiyle testosteron tayini yapıldı ²².

İstatistikî Analiz: Araştırma sonucunda elde edilen verilerin istatistikî karşılaştırmaları için SPSS ve Minitab istatistik programları kullanıldı. Elde edilen veriler ortalama ± SEM değerleri olarak sunuldu. Normallik testi sonucu verilerin normal bir dağılım gösterdiği tespit edildi. Buna istinaden spermatozoon motilitesi ve anormal spermatozoon oranı değerleri hariç diğer parametreler yönünden iki genotip arasındaki farklılıkları belirlemek için “bağımsız t testi” uygulandı. Spermatozoon motilitesi ve anormal spermatozoon oranı yönünden iki genotip arasındaki farklılıkları belirlemek için “Khi kare” testi uygulandı. Tüm parametreler arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla Pearson korelâsyon testi yapıldı.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Tekelerin canlı ağırlık ve testis ölçüleri.

Tekelerin testosteron miktarı ve spermatolojik özelliklerine ilişkin ortalama değerler Tablo 2’de verilmiştir. Testosteron miktarı, sperma hacmi ve spermatozoon motilitesi yönünden iki genotip arasındaki farklılıklar önemli (p<0.01, p<0.05) bulunmuştur. Anormal spermatozoon oranı ve spermatozoon motilitesi yönünden bulunan fark önemsiz (p>0.05) olmuştur.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Tekelerin testosteron miktarı ve spermatolojik özellikleri.

Her iki genotipte de canlı ağırlık ve skrotal kalınlığın hiçbir parametre ile ilişkisi olmadığı tespit edilmiştir. Yine her iki genotipte anormal spermatozoon oranı ile spermatozoon motilitesi arasında p<0.01 düzeyinde önemli bir negatif ilişki bulunurken diğer parametrelerle herhangi bir ilişkisinin olmadığı tespit edilmiştir. Skrotal kalınlık ve canlı ağırlık hariç testis ölçülerine ait parametreler arasında p<0.01 düzeyinde, bu ölçüler ile testosteron miktarı, sperma hacmi ve spermatozoon yoğunluğu değerleri arasında p<0.05 düzeyinde pozitif korelâsyon bulunmuştur. Ayrıca testosteron miktarı, sperma miktarı ve spermatozoon yoğunluğu değerlerinin de birbirleriyle pozitif yönde ilişkili (p<0.05) olduğu tespit edilmiştir.

Bu çalışmada Kıl keçisi tekeleri ve Saanen x Kıl keçisi (F₁) melezi tekelerine ait tespit edilen ortalama testosteron miktarı; Ali ve Mustafa ¹³’nın Nubian, Batista ve ark. ¹⁷’nın Canarian ve Fuentes ve ark. ¹⁸’nın da Saanen ırkı tekelerde bildirdikleri değerlerden farklı bulunmuştur. Bu farklılığın sebebi, tekelerin ırkına, yaşına, bakım ve beslenmesine, yetiştirildiği bölgeye, kan alma zamanına ve testosteronun tayin metoduna bağlı olabilir. Bu çalışmada Kıl keçisi tekelerinin testosteron miktarının melez tekelerinkinden daha yüksek (p<0.05) bulunmasının nedeni hemen hemen bütün türlerde ırk faktörünün testosteron miktarı üzerine bariz bir şekilde etkili olması ile izah edilebilir.

Bu çalışmada Kıl keçisi tekelerinin ortalama sperma hacmi; Roca ²⁶’nın Muciano-Granadina tekelerinde bulduğu 1.05±0.01 ml değerine benzer; Daşkın ve Yurdaydın ¹⁵’ın Ankara Keçisi tekelerindeki 0.90±0.0383 ml, Al-Ghalban ve ark. ¹⁰’nın Damascus tekelerindeki 0.94±0.09 ml, Ahmed ve ark. ¹⁶’nın Saanen tekelerindeki 0.77 ml, Daudu (11)’nun Kırmızı Sokoto tekelerindeki 0.72±0.91 ml, Abi Saab ve ark. ²⁴’nın düşük proteinli yemlerle beslenen Baladi tekelerindeki 0.6 ml, Chakraborty ve ark. ²⁷’nın Nubian tekelerindeki 0.92±0.07 ml, Chemineau ²⁵’nın Creole tekelerinde 0.80 ml buldukları değerlerden yüksek; Daşkın ve Tekin ¹⁴’in Ankara Keçisi tekelerinde buldukları 1.44 ml, Ali ve Mustafa ¹³’nın Nubian tekelerindeki 1.5 ml, Abi Saab ve ark. ¹⁹’nın yüksek proteinli yemlerle beslenen Baladi tekelerindeki 1.2 ml olarak tespit ettikleri değerlerden düşük bulunmuştur.

Öte yandan Saanen x Kıl keçisi (F₁) melezi tekelerinin ortalama sperma hacmi; Daşkın ve Yurdaydın ¹⁵’ın Ankara Keçisi tekelerindeki 0.90±0.0383 ml, Al-Ghalban ve ark. ¹⁰’nın Damascus tekelerindeki 0.94±0.09 ml, Chakraborty ve ark. ²⁷’nın Nubian tekelerinde 0.92±0.07 ml olarak tespit ettikleri değerlere benzer; Ahmed ve ark. ¹⁶’nın Saanen tekelerindeki 0.77 ml, Daudu ¹¹’nun Kırmızı Sokoto tekelerindeki 0.72±0.91 ml, Abi Saab ve ark. ²⁴’nın düşük proteinli yemlerle beslenen Baladi tekelerindeki 0.6 ml, Chemineau ²⁵’nın Creole 0.80 ml olarak buldukları değerlerden yüksek; Daşkın ve Tekin ¹⁴’in Ankara Keçisi tekelerinde buldukları 1.44 ml, Ali ve Mustafa ¹³’nın Nubian tekelerindeki 1.5 ml, Abi Saab ve ark. ²⁴’nın yüksek proteinli yemlerle beslenen Baladi tekelerindeki 1.2 ml, Roca ²⁶’nın Muciano-Granadina tekelerinde 1.05±0.01 ml olarak tespit ettikleri değerlerden düşük bulunmuştur.

Ortalama sperma hacmi yönünden her iki genotipte de tespit edilen değerler ile literatür değerleri arasındaki farklılıklar; tekelerin ırkına, yaşına, bakım ve beslenmesine, sperma alma metoduna ve tekelerin yetiştirildiği bölgenin iklim koşullarının farklı olmasına bağlı olarak ortaya çıkmış olabilir.

Bu çalışmada Kıl keçisi tekelerinin ortalama sperma hacmi Saanen x Kıl keçisi (F₁) melezi tekelerininkinden önemli (p<0.05) derecede fazla bulunması Kıl keçisi tekelerinin testosteron miktarının daha yüksek olması sonucu testis sıvısının ve eklenti bezleri salgısının fazla olmasından ²⁸ ve melezleme sonucu kötü karakterlerin ortaya çıkmasından kaynaklanabilir.

Bu araştırmada Kıl keçisi tekelerinin ortalama spermatozoon yoğunluğu; Daşkın ve Yurdaydın ¹⁵’ın Ankara Keçisi tekelerindei 2.892 ±0.116x10⁹/ml, Al-Ghalban ve ark. ¹⁰’nın Damascus’lardaki 2.92±0.45x10⁹/ml, Ahmed ve ark. ¹⁶’nın Saanen’lerde 2.77x10⁹/ml olarak tespit ettikleri değerlere benzer; Daşkın ve Tekin ¹⁴’in Ankara Keçisi tekelerindeki 2.3867x10⁹/ml, Daudu ¹¹’nun Kırmızı Sokoto tekelerindeki 0.61±0.05x10⁹/ml, Ali ve Mustafa ¹³’nın Nubian tekelerindeki 1.77x10⁹/ml, Abi Saab ve ark. ²⁴’nın yüksek ve düşük proteinli yemlerle beslenen Baladi tekelerinde buldukları 1.88x10⁹/ml ve 0.98x10⁹/ml, Chakraborty ve ark. ²⁷’nın Nubian tekelerinde 1.25±0.37x10⁹/ml olarak tespit ettikleri değerlerden yüksek; Roca ²⁶’nın Murciano-Granadina’lardaki 3.49±0.04x10⁹/ml ve Chemineau ²⁵’nun Creole tekelerinde 3.45x10⁹/ml olarak tespit ettikleri değerlerden düşük bulunmuştur.

Saanen x Kıl keçisi (F₁) melezi tekelerinin ortalama spermatozoon yoğunluğu; Daşkın ve Tekin ¹⁴’in Ankara Keçisi tekelerindeki 2.3867x10⁹/ml değerine benzer; Daudu ¹¹’nun Kırmızı Sokoto tekelerindeki 0.61±0.05x10⁹/ml, Ali ve Mustafa ¹³’nın Nubian tekelerindeki 1.77x10⁹/ml, Abi Saab ve ark. ²⁴’nın yüksek ve düşük proteinli yemlerle beslenen Baladi tekelerinde buldukları 1.88x109/ml ve 0.98x109/ml, Chakraborty ve ark. ²⁷’nın Nubian tekelerinde 1.25±0.37x10⁹/ml olarak tespit ettikleri değerlerden yüksek; Daşkın ve Yurdaydın ¹⁵’ın Ankara Keçisi tekelerindeki 2.892±0.116x10⁹/ml, Al-Ghalban ve ark. (10)’nın Damascus’lardaki 2.92±0.45x10⁹/ml, Ahmed ve ark. ¹⁶’nın Saanen’lerdeki 2.77x10⁹/ml, Roca ²⁶’nın Murciano-Granadina’lardaki 3.49±0.04x10⁹/ml ve Chemineau ²⁵’nun Creole tekelerinde 3.45x10⁹/ml olarak tespit ettikleri değerlerden düşük bulunmuştur.

Kıl keçisi tekeleri ve Saanen x Kıl keçisi (F₁) melezi tekelerindeki ortalama spermatozoon yoğunluğuna ait bulunan değerlerin literatürde verilen değerlerden yüksek veya düşük bulunması; tekelerin ırkına, yaşına, bakım ve beslenmesine, sperma alma metoduna, seksüel stimülasyona, tekelerin keçiler arasına katılmasına, yoğunluk tayin yöntemine ve tekelerin yetiştirildiği bölgenin iklim koşullarının farklı olmasına göre değişebilir.

Bu çalışmada Kıl keçisi tekelerinin ortalama spermatozoon yoğunluğunun Saanen x Kıl keçisi (F₁) melezi tekelerinkinden önemli (p<0.01) derecede fazla bulunması, Kıl keçisi tekelerinin testosteron miktarının daha yüksek olması sonucu; kandaki testosteron düzeyi ile spermatogenesis arasındaki pozitif korelâsyondan dolayı spermatogenesis esnasında meydana gelen hücrelerin sayısındaki artışa ²⁹ bağlı olarak ortaya çıkmış olabilir.

Bu araştırmada ortalama spermatozoon motilitesi ve anormal spermatozoon oranı yönünden iki genotip arasında istatistikî açıdan bir fark (p>0.05) bulunamamıştır.

Bu çalışmada canlı ağırlık ve skrotal kalınlık hariç testis ölçüleri ile spermatolojik özelliklerin hem kendi arasında hem de birbirleri ile aralarında tespit edilen ilişki; Daudu ¹¹’nun Kırmızı Sokoto tekelerinde skrotal çevre ile testis ağırlığı, testiküler spermatid ve epididimal spermatozoa arasında ilişki tespit ettiği bulgusu ve Nwoha ¹²’nın aynı ırk tekelerde testis ölçüleri ile canlı ağırlık arasında ilişkinin bulunmadığı bulgusu ile paralellik arz ederken, Nwoha ¹²’nın aynı ırk tekelerde testis ölçüleri arasında bir ilişkinin bulunmadığı, Bilaspuri ve Singh ³⁰’nın Malabari tekelerindeki skrotal çevre, testis uzunluğu ve testis kalınlığı arasında bir ilişkinin tespit edildiği bulgusu ile uyumsuzluk göstermektedir. Bu uyumsuzluğun sebebi; tekelerin ırkı, yaşı, testis ölçülerinin alınış metoduna bağlı olabilir.

Sonuç olarak; canlı ağırlık ve testis ölçüleri bakımından her iki ırk arasında fark olmamasına rağmen, sperma kalitesi ve testosteron düzeyi yönünden fark bulunması, Saanen tekesi ile Kıl keçisi arasında yapılan birleştirmelerden elde edilen melez tekelerin spermatolojik özelliklerini olumsuz yönde etkilemesine rağmen bulunan değerlerin normal sınırlar içerisinde olduğu görülmektedir.

1) Sönmez R. Melezleme Yolu ile Yerli Kıl Keçilerinin Süt Keçilerine Çevrilme Olanakları. Bornova: Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 226, 1974.

2) Aytuğ CN, Alaçam E, Özkoç Ü, ve ark. Koyun-Keçi Hastalıkları ve Yetiştiriciliği. Eminönü-İstanbul: Teknografik Matbaası, 1990.

3) Çetinkaya K. Sığırlarda dölerme özellikleri ve uygun tohumlama zamanı. Veteriner Hekimleri Derneği Dergisi 1981; 51: 25-39.

4) Tekin N, Muyan M. Keçilerde başlıca dölerme özellikleri. Turk J Vet Anim Sci 1985; 9: 208-219.

5) Chemineau P, Cagnie Y, Guerin Y, et al. Training Manual on Artificial Insemination in Sheep and Goats. Rome: FAO Animal Production and Health Paper 83, 1991.

6) Anonim. Türkiye’de süt keçiciliğinin geliştirilmesi semineri. T.C. Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı Teşkilatlandırma ve Destekleme Genel Müdürlüğü, Yayın No: Genel: 145; TEDGEM-13, Zirai Araştırma Enstitüsü Adana, 16-20 Nisan 1984.

7) Şengonca M, Taşkın T, Koşum N. Saanen x Kıl Keçisi melezlerinin ve saf kıl keçilerinin verim özel-liklerinin belirlenmesi üzerine eşzamanlı bir araştırma. Turk J Vet Anim Sci 2003; 27: 1319-1325.

8) Tuncel E, Bayındır Ş. Türkiye’de keçilerin genetik ıslahı. Avrupa Zootekni Federasyonu, Simpozyum 83, Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, Ankara, 17-21 Ekim 1983, sayfa: 33-45.

9) Nishimura S, Okano K, Yasukouchi K, et al. Testis developments and puberty in the male Tokara (Japanese nativ) goat. Anim Reprod Sci 2000; 64: 127-31.

10) Al-Ghalban AM, Tabbaa MJ, Kridli RT. Factors affecting semen characteristics and scrotal circumference in Damascus bucks. S Rum Res 2004; 53 :141-149.

11) Daudu CS. Spermatozoa output, testicular sperm reserve and epididymal storage capacity of the Red Sokoto goats indigenous to northern Nigeria. Theriogenology 1984; 21: 317-24.

12) Nwoha PU. A comparative study of the correlations of weights of the body, testis, and epididymis in the goat, ram, bat and rat. Kaibogaku Zasshi 1995; 70: 307-12.

13) Ali BH, Mustafa AI. Semen characteristics of Nubian goats in the Sudan. Anim Reprod Sci 1986; 12: 63-68.

14) Daşkın A, Tekin N. The effect of egg-yolk on the quality of frozen Angora buck semen. Turk J Vet Anim Sci 1996; 20: 395-8.

15) Daşkın A, Yurdaydın N. Teke spermasının dondurulması ve değişik yöntemlerle östrüsleri senkronize edilmiş Ankara keçilerinin tohumlamalarından elde edilen dölverimi. Turk J Vet Anim Sci 1992; 16: 547-56.

16) Ahmed MMM, Makawi SA, Gadir AA. Reproductive performance of Saanen bucks under tropical climate. S Rum Res 1997; 26: 151-55.

17) Batista M, Prats N, Calero P, et al. Semen characteristics and plasma levels of testosterone after bilateral vasectomy in bucks. Reprod Domest Anim 2002; 37: 375-8.

18) Fuentes VO, Fuentes P, Garcia A. The effect of naloxone on plasma cıncentrations of testosterone in male goats. S Rum Res 1998; 27: 173-6.

19) Demirci E. Evcil Hayvanlarda Reprodüksiyon, Suni Tohumlama ve Androloji Ders Notları. Elazığ: F Ü Vet Fak Ders Teksiri No: 53, 2002.

20) Carter PD, Hamilton PA, Dufty JH. Electroejaculation in goats. Aust Vet J 1990; 67: 91-93.

21) Bearden HJ, Fuguay JW, Willard ST. Applied Animal Reproduction. 6th Edition, New Jersey: Prentice Hall, Upper Saddle River, 2004.

22) McCann D, Kirkish L. Evaluation of free testosterone in serum. J Clin Immunoassay 1985; 8: 234-6.

23) Ahmad N, Noakes DE. Sexual maturity in British breeds of goat kids. Br Vet J 1996; 152: 93-103.

24) Abi Saab S, Sleiman FT, Nassar KH, et al. Implications of high and low protein levels on puberty and sexual maturity of growing male goat kids. S Rum Res 1997; 25: 17-22.

25) Chemineau P. Sexual behaviour and gonadal activity during the year in the tropical Creole meat goat. II. Male mating behaviour, testis diameter, ejaculate characteristics and fertility. Reprod Nutr Dev 1986; 26: 453-60.

26) Roca J, Martinez E, Vazquez JM, et al. Characteristics and seasonal variations in the semen of Murciano-Granadina goats in the Mediterranean area. Anim Reprod Sci 1992; 29: 255-62.

27) Chakraborty PK, Stuart LD, Brown JL. Puberty in the male Nubian goat: serum concentrations of LH, FSH and testosterone from birth through puberty and semen characteristics at sexual maturity. Anim Reprod Sci 1989; 20: 91-101.

28) Goeritz F, Quest M, Wagener A, et al. Seasonal timing of sperm production in roe deer: interrelationship among changes in ejaculate parameters, morphology and function testis and accessory glands. Theriogenology 2002; 8747: 1-16.

29) Courot M, Ortavant R. Endocrine control of spermatogenesis in the ram. J Reprod Fertil Suppl 1981; 30: 47-60.

30) Bilaspuri GS, Singh K. Developmental changes in body weight and testicular characteristics in Malabari goats. Theriogenology 1992; 37: 507-20.