C vit’in, antioksidan özelliği yanı sıra, demir emilimi ve depolanmasında, kollagen sentezi, doku tamiri, amino asit metabolizması, hemoglobin ve hormon sentezi gibi metabolik süreçlerde temel bir rol oynar
1,7,20. Ayrıca insanlarda L-glunolakton dönüşümü için gerekli enzimin yokluğu nedeniyle C vit sentezlenememektedir
2. Vücutta Fe emilimi bağırsaklardan sağlanırken, emilmeyen bölümü feçes, idrar ve deriden ter yoluyla atılmakta, bunun yanı sıra saç ve tırnak büyümesiyle de az miktarlarda kaybedilmektedir
21. Bu çalışma güreş sporu yapanlarda, özellikle antrenman dönemlerinde, Fe kaybının artacağı ve bağırsaklardan Fe absorbsiyonu için daha fazla C vit’e gereksinim olacağı hipotezinden yola çıkılarak planlanmıştır. Bu amaçla güreşçilere C vit yüklemesi yapılarak, bu vitaminin Fe emilimi ile ilgili SFe ve TDBK gibi bazı kan parametrelerine etkisi araştırılmıştır.
İnsanlarda normal serum AA düzeyleri 0.5–1.5 mg/100 ml olarak bilinmektedir 15. Sağlıklı yetişkinlerde toplam vücut AA rezervinin yaklaşık 1500 mg civarında olduğu kabul edilmektedir. Bununla beraber AA’nın gerçek değerinin üç kat daha fazla olacağını savunan araştırmacılar da vardı 22. Daha önce aynı güreşçilerde yaptığımız bir çalışmada C vit yüklemesi öncesinde ve sonrasında (ön-test ve son-test) ölçülen serum AA düzeyleri sırasıyla 0.73 mg/100 ml ve 1.24 mg/100 ml’dir 23. Bu değerler literatür bulgularıyla paralellik göstermektedir 21, 24, 25, 26. Deneklerimiz arasında sigara içme alışkanlığı olanlar da bulunmasına karşılık serum AA düzeylerinin her iki grupta da normal sınırlar içinde olması 23 iyi beslenmelerine, % 64.3’ünde vitamin kullanma alışkanlığı oluşuna ve grupların homojen dağılımlarına özen gösterilmesine bağlı olabilir.
C vit’in fiziksel çalışmalardan sonra, terde arttığı gibi idrarda da arttığı ileri sürülmüştür 27. Bununla beraber, çeşitli çalışmalara ait bulgularda çelişkili sonuçlar vardır. Örneğin normal günlük beslenme ile alınan düzeylerin üzerinde C vit alımının egzersiz sonrasında yapılan laboratuar testleri üzerinde etkisi bulunamamıştır 8. Bununla birlikte C vit performans etkileşimini araştıran bir başka çalışmada, eksikliğinde submaksimal egzersiz sırasında iş gücünde azalmaya neden olurken, tamamlama yapılanlarda artış izlenmiştir 28. C vit eklenmesi ve egzersiz performansı arasındaki ilişkiyi değerlendiren çalışmaların sonuçlarına göre, günlük alınan toplam 80 mg C vit, aerobik güç için en uygun doz olarak kabul edilmiştir. Bu miktar günlük 60 mg olan normal gereksinimin üzerindedir. Bu durum, sporcuların bu farkı günlük diyetleri ile temin edip edemeyeceği sorusunu ortaya çıkarmaktadır 7.
Sporcularda C vit ile yapılan çalışmalarda, daha çok atletik performansa etkileri ve maxVO2 ile etkileşimi araştırılmıştır. Bu konuyla ilgili literatürde, C vit kullanmanın maxVO2 performansını artırdığına ilişkin yayınların 8, 29, 30, 31 yanı sıra, bir değişiklik meydana getirmediğini gösteren yayınlar da bulunmaktadır 9, 32, 33. Günde 1 gr ve 30 gün süreyle C vit yüklemesi yapılan güreşçilerde maxVO2’de istatistiksel olarak anlamlı olmayan bir artış olduğu belirlenmiştir 23. İstatistiksel olarak anlamlı olmasa da bu artışa C vit kullanmanın etki yaptığı konusunda göstergeler vardır. Zira C vit almadan aynı antrenman programını uygulayan güreşçilerde maxVO2’de artış yoktur, hatta düşmektedir. MaxVO2’nin, yani dokuların oksijenden yararlanımının artırılabilmesi için öncelikle oksijenin dokuya taşınması gerekmektedir. Bu taşınmada oksijen, hemoglobin (Hb) içindeki Fe’e bağlanmaktadır. Fe, kan Hb düzeyinin artmasına paralel olarak kanın oksijen taşıma yeteneğini artırmaktadır 34. Kanda Fe düzeyi bu nedenle önemlidir. Literatürde bu değer, erkekler için 65–175 µg/100ml olarak verilmektedir 15. Türk toplumunu örnekleyen bir çalışmada ise 59–158 µg/100ml olarak verilmiştir 35. Türk milli futbolcularında yapılan bir çalışmada da SFe düzeylerinin bu sınırlar içinde olduğu saptanmıştır 36. C vit, bağırsaklardan Fe absorbsiyonunu artırarak SFe düzeyleri üzerine etki eder 37. Fiziksel egzersiz sırasında da kan Fe düzeyinin C vit aracılığıyla yükseldiği gösterilmiştir 38.
TDBK nın normal sınırları erkeklerde 250–450 µg/100 ml, kadınlarda ise 65–175 µg/100 ml kadardır 15. Arslan ve ark. (1992) yaptığı bir çalışmada, kız atletlerin SFe düzeyleri spor yapmayan kontrollere oranla düşük, TDBK ise yüksek bulunmuştur 39. Demir eksikliğinde, hemoglobinin azalması ve TDBK’nin artması sonucu, diğer klinik belirtilerin yanında, iş kapasitesi maxVO2 de düşer 40. Kadın atletler üzerinde yapılan bir başka çalışmada da demir depoları normalden % 20 düşük saptanmıştır 41. Sporcu anemisinin nedenleri arasında hemoliz, hematüri, myoglobinüri, demir emilimi bozukluğu, terle Fe kaybı ve beslenme yetersizliği sayılabilir 15. Örneğin futbol, yüzme, atletizm, boks gibi ağır eforlar gerektiren sporlardan sonra hematüri sıklıkla görülmektedir 42. Güreş de dahil olmak üzere, farklı spor dallarındaki erkek sporcularda yapılan bir çalışmada, SFe düzeylerinde farklılık olmadığı gösterilmiştir 43. Ancak dayanıklılık gerektiren sporlardan hemen sonra, SFe ve TDBK’da artış olduğu da bilinmektedir 44, 45. Bununla birlikte literatürde, güreşçilerde C vit yüklemesi ardından, SFe ve TDBK’nın çalışıldığı herhangi bir araştırma yer almamaktadır. Bu nedenle elit güreşçilerde antrenman periyodunda yüksek dozda C vit yüklemesi ardından elde ettiğimiz SFe ve TDBK ile ilgili bulgularımız, ilk olma özelliğini taşımaktadır. Bu çalışmada kullandığımız ölçüm yöntemleri kolay uygulanabilen, yüksek teknoloji gerektirmeyen, bu nedenle de ekonomik ve güvenilir yöntemlerdir.
Uygulamamızda günlük toplam 1 gr.lık C vit dozu ikiye bölünerek sabah akşam kullanılmıştır. Benzeri C vit yükleme çalışmalarında tek doz uygulanmıştır 9, 18. Böylece araştırmamızda vitamin ve demir emilimi daha fazla yararlanım hedeflenmiştir. Araştırma sonuçlarımıza göre, güreşçilerde bir ay süreyle günde 1 gr C vit kullanımının, SFe’de istatistiksel olarak anlamlı bir artışa yol açtığı, TDBK ya ise önemli bir etkisi olmadığı anlaşılmıştır. Kontrol grubunun son-test SFe değerleri ön testten farklı değilken, C vit verilen deney grubunun son-test değerleri ön-test değerlerine göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde yüksek bulunduğuna göre, C vit yüklemesi güreşçilerde Fe absorbsiyonunu artırmıştır. Bu bulgumuz C vit yüklemesine bağlı olarak SFe düzeylerinin arttığını gösteren diğer yayınlarla da uyumludur 46. Araştırmamızda C vit yüklenen grubun idrarında C vit atılımı pozitif bulunmuştur, bu bulgumuz gereksinimden fazla alınan C vit’in idrarla atıldığı klasik bilgisiyle uyumludur. Benzeri bulgu güreşçiler yanısıra basketbolcular, futbolcular ve maraton koşucularında yapılan C vit yüklemelerinde de gösterilmiştir 47.
Sonuç olarak, bu çalışmada güreşçilerde SFe ve TDBK ile gösterilmeye çalışılan, yüksek dozda C vit yüklemesinin Fe emilimi ve depolanmasına etkisi beklenenden az bir etkidir. Bu bulgular, çalıştığımız gruptaki güreşçilerin C vit desteğine gereksinimleri olmadığına işaret edebilir.
İleri teknolojilerle Fe emilim ve dolaşımının ölçüldüğü benzer çalışmaların yapılması bu konuda daha ayrıntılı bilgi edinilmesini sağlayacaktır. Bir faktörün etkisini kanıtlamada, çalışmalarda kullanılan örneklem büyüklüğü ve kullanma süresinin yanı sıra, bireysel farklılıkların olabildiğince azaltılması da önemli rol oynamaktadır. Bu nedenle örneklem büyüklüğünü geniş tutmak, deneklerin kendisinin kontrol olarak da kullanılabildiği karşılaştırmalara yer vermek ve uzun bir periyotta değişik dozda ve /veya formda C vit uygulamaları ile gözlem yapmak, güreşçilerde C vit kullanımının etkisi konusundaki bilgileri kesinleştirecektir. Ayrıca güreş sporunda kilo ayarlamalarının terleme aracılığı ile sağlandığı da bilindiğinden, hemokonsantrasyon yanısıra, hemen müsabaka öncesinde göreceli olarak demir kaybı bulunabileceği de hatırda tutulmalıdır. Bu çalışmada yapılan ölçümler kampta antrenman dönemlerinde yapıldığından bu konuyu örneklememektedir. Bu nedenle C vit yüklenen ve yüklenmeyen ve hızlı kilo ayarlaması yapılan güreşçilerde müsabaka öncesi ve sonrası aynı değerlerin ölçülerek karşılaştırılması da planlanmıştır.
)
)
