Koyunların bakım beslenmesi tamamen koyun sahiplerinin uyguladığı şartlarında gerçekleşmiştir. Koyunlar ilkbahar ve yaz aylarında mer'ada, kış aylarında ise ağılda beslenmiştir. Kış boyunca koyunlara sadece kaba yem (kuru ot samanı + yaş şeker pancarı posası) verilmiştir.

Akkaraman koyunlarında gebelik ve bir doğumda ortalama kuzu sayısı sırasıyla %85.19 ve 1.01, laktasyon süt verimi, günlük süt verimi, laktasyon süresi ve süt yağ oranı sırasıyla 39.73 kg, 334 g, 122.86 gün ve % 6.62 olarak bulunmuştur.

Van bölgesinde halk tarafında yetiştirilen değişik yaşlardaki Akkaraman koyunlarının döl ve süt verimlerinin bölgeler arasındaki farklılıkları (III. bölge hariç) istatistiki olarak önemli (P<0.05; P<0.01 ) bulunmuştur.

Van ilinde, 2000 yılı istatistiklerine göre 2.486.750 baş koyun mevcut olup, koyunculuktan 40.393 ton süt, 2.791 ton et, 155.381 adet deri ve 4.270 ton yapağı elde edilmiştir ⁴.

Koyunlar da döl verimi, sürü büyüklüğünün devam ettirilmesi, hayvansal besin maddelerinin temini, ayıklama ve seleksiyonun etkili bir şekilde yapılması yönlerinden önem taşımaktadır ^2,3,5-7.

Akçapınar ve ark. ^5, Mor Karaman ve Kangal-Akkaraman koyunlarında gebelik oranını sırasıyla % 93.3 ve 95.3, bir doğumda ortalama kuzu sayısını 1.28 ve 1.30 olarak bulmuşlardır.

Odabaşıoğlu ve ark. ^8, 3 -3.5 yaşlı Akkaraman koyunlarında gebelik ve bir doğumda ortalama kuzu sayısını sırasıyla %80.33 ve 1.13 olarak bulmuşlardır.

Aşkın ve ark. ^9, köy şartlarında yetiştirilen Akkaraman ve Mor Karamanlarda ikizlik oranlarını sırasıyla % 4 -5, % 0.5 olarak belirlemişlerdir.

Baş ve ark.^10, Morkaraman koyunlarında gebelik oranını % 84, bir doğumda ortalama kuzu sayısını 1.17 olarak bildirmişlerdir.

Koyunlarda süt verimine, ırk, bakım, beslenme, kondüsyon, doğum tipi, yaş, ^11-13, canlı ağırlık ile meranın kalitesi gibi birçok faktör etkilidir (6, 14). Akkaraman koyunlarında yapılan farklı çalışmalarda, günlük süt verimi 345.3 g (15), 350.2 g ^16, 387 g ⁵ ve 570 g ^17, laktasyon süresi 90.5 gün ^18, 130.5 gün ^5, 130.6 gün ^17, 146.9 gün ^19, 148.4 gün ¹⁵ ve 158.08 gün ^16, laktasyon süt verimi 43 kg ^18, 50.51 kg ^5, 51.75 kg ^15, 53.5 kg ^17, 57.04 kg ¹⁶ ve 73.6 kg ^19, sütteki yağ oranı %5.86, ^15, %6.1 ^5, %6.31 ¹⁶ ve %7 ¹⁹ olarak bildirilmiştir.

Bu araştırmanın amacı Van ilinin farklı bölgelerinde halk elinde yetiştirilen Akkaraman koyun ırkının çeşitli verim özelliklerinin incelenmesi, ırkın farklı yaş gruplarındaki verim performansının belirlenmesi, koyun sahiplerinin uyguladıkları bakım-besleme şartlarında görülen aksaklıkların tespit edilmesi ve yetiştiricilerin bu hususlarda bilgilendirilip eğitilmesidir.

Koyunlar serbest sıfat usulü ile tohumlandağı için östrüs gösteren koyun sayısı belirlenememiştir. Döl verimi ile ilgili olarak, koç altı koyun sayısına göre, gebelik ve doğuran oranı, doğuran koyunlarda ise tek ve ikiz doğum oranı ile bir doğumda ortalama kuzu sayısı özellikleri ele alınmıştır ¹. Koyunların gebelikleri, sıfattan sonraki ikinci ayda palpasyon yöntemi ile belirlenmiştir.

Süt kontrollerine kuzunun doğumunun takriben 5. gününden itibaren başlanmıştır. Sütten kesimine kadar (60. gün) koyunlar elle sağım yöntem ile ayda bir kez sağılmışlardır. Sağıma her koyunun sütü 50 ml’ ye düşene kadar devam edilmiştir. Koyunların süt kontrol günü verimi ilk gün sabah sütü ile ertesi gün akşam sütü verimlerinin toplanıp ortalamasının alınmasıyla tespit edilmiştir. Böylece kuzuların aç kalmaları önlenmiştir. Süt miktarları 10 ml’ ye duyarlı mezür ile ölçülmüş olup litre cinsinden tespit edilen değer daha sonra 1.035 ile çarpılarak kg’a çevrilmiştir.Yapılan süt kontrollerinde elde edilen verilerden interpolasyon yardımıyla 30, 60, 90 ve 120. günlerdeki, günlük ve toplamalı süt verimi, laktasyon süt verimi ve laktasyon süresi hesaplanmıştır ^15,16. Her iki süt kontrolünde ayda bir kez sabah ve akşam alınan süt numuneleri karıştırılarak, süt yağı oranı (30., 60. ve 90. günlerde) Gerber metodu ile Yüzüncü Yıl Üniversitesi Veteriner Fakültesi Besin Hijyeni ve Teknolojisi Anabilim Dalı Laboratuarında tespit edilmiştir.

Veriler için bölgeler arası, bölge içi ve yaş grupları arası ve yaş grubu içi karşılaştırmalarda varyans analizi, varyans analizinde önemli çıkan özellikler için Duncan testi kullanılmıştır.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Bölgelere ve Farklı Yaş Gruplarına Göre Akkaraman Koyunlarında Döl Verimi Özellikleri

Farklı yaş gruplarında günlük süt verimlerinin bölge içi ve bölgeler arası karşılaştırılması Tablo 2’de verilmiştir. Tablo 2 incelendiğinde genel olarak günlük süt verimleri 2-2.5 yaşlılarda 275 g, 3-3.5 yaşlılarda 335 g, 4-4.5 yaşlılarda 361 g, 5-5.5 yaşlılarda 355 g ve tüm yaş grupları ve bölgelerde günlük süt verimi ortalama 334 g olarak tespit edilmiştir.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Farklı Yaş ve Bölge Gruplarında Günlük Süt Verimleri (g).

Bölgelerdeki 2- 2. 5, 3-3.5, 4-4.5 ve 5-5.5 yaşlı koyunların günlük süt verimleri karşılaştırıldığında 30., 60. ve 90. günlerde tüm bölgelerde yaş grupları arasında ki farklılıklar yüksek düzeyde önemli (P<0.01, P<0.001); 120. günde ise sadece I. bölgede yaş grupları arasındaki farklılık önemlidir (P<0.01).

Genel olarak 2-2.5 yaşlı Akkaraman koyunlarının laktasyon süt verimi 31.60 kg, 3-3.5 yaşlılarda 39.75kg, 4-4.5 yaşlılarda 43.80 kg, 5-5.5 yaşlılarda 42.13 kg ve genel ortalama ise 39.73 kg olarak tespit edilmiştir.

Farklı bölge ve yaşlardaki Akkaraman koyunlarda süt yağı oranları Tablo 3 te verilmiştir. Tablo incelendiğinde I.,II.,III. ve IV. bölgelerde 2-2.5, 3-3.5, 4-4.5 ve 5-5.5 yaşlı koyunların 30.,60. ve 90. günde, süt yağ oranları bakımından ise sadece I. Bölgede 90. günde yaş grupları arası farklılık önemli çıkmıştır (P<0.01).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 3: Farklı Bölge ve Yaşlardaki Akkaraman Koyunlarının Süt Yağı Oranlarının Karşılaştırılması (%)

Farklı yaşlardaki Akkaraman koyunların laktasyon sürelerinin bölge içi ve bölgeler arası karşılaştırılması Tablo 4’te verilmiştir. Laktasyon süreleri bakımından bölgeler arası farklılık sadece 3- 3.5 ve 4-4.5 yaşlı koyunlarda önemli bulunmuştur (P<0.01).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 4: Farklı Yaş ve Bölge Gruplarında Akkaraman Koyunlarının Laktasyon Süreleri (gün)

Koyunların 2-2.5, 3-3.5, 4-4.5 ve 5-5.5 yaş gruplarında laktasyon süreleri bakımından yaş grupları arasındaki farklılıklar III. bölge hariç diğer bölgelerde çeşitli düzeylerde önemlidir (P<0.05; P<0.01). Genel olarak laktasyon süreleri bakımından yaş grupları arasındaki farklılıklar yüksek düzeyde önemlidir (P<0.01). Genel olarak laktasyon süresi 122.86 gün olarak tespit edilmiştir.

Bu araştırmada, Akkaraman koyunlarında hesaplanan gebelik oranı (%85.19), bazı araştırmacıların ^5, aynı ırk için tespit ettikleri (% 95.3) gebelik oranı değerinden düşük, Baş ve ark. (10)’nın Morkaraman koyunu için bildirdiği (%.84) değer ile benzer ve Odabaşıoğlu ve ark. ⁸ nın aynı ırk için tespit ettikleri (%80.33) değerden yüksek bulunmuştur.

Bu araştırmada bir doğuma ortalama kuzu sayısı 1.01 olarak bulunmuştur. Bazı araştırmacılar ^5,8,13 bu çalışmada elde edilen bir doğuma ortalama kuzu sayısı değerinden daha yüksek değerler (1.30,1.13 ve 1.17) tespit etmişlerdir. Değerler arasındaki farklılıkların bölge şartları, bakım-besleme farklılıklarından kaynaklanabileceği düşünülmektedir.

Koyunlarda süt verimine, koyunun ırkı, bakım, beslenme, kondüsyon, doğum tipi, yaş, canlı ağırlığı ve emen kuzu sayısı ile meranın yapısı gibi birçok faktör etkilidir ^6,12-14.

Bu araştırmada elde edilen ortalama günlük süt verimi (334 g), bazı araştırmacılar ^5,17 tarafından aynı ırk için tespit edilen günlük süt verimi (387 g, 570 g) değerlerinden düşük, Yardımcı ve Özbeyaz (15)’ın Akkaraman ırkı için bildirdikleri değere (345.3 g) yakın bulunmuştur.

Bu çalışmada elde edilen ortalama laktasyon süt verimi (39.73 kg), kimi araştırmacıların ^5,15,19 aynı ırk için tespit etikleri ortalama laktasyon süt verimi (50.51 kg, 51.75 kg ve 73.6 kg ) değerlerinden düşük, Ulusan (18)’ın Akkaraman koyunları için bulduğu değer (43 kg ) ile benzerdir.

Bu çalışma da tespit edilen sütte yağ oranı değeri (% 6.62), çeşitli araştırmacılar ^5,16,17 tarafından aynı ırk için tespit edilen (%6.1, 6.53 ve 6.62 ) sütte yağ oranı değerlerine benzer, Yardımcı ve Özbeyaz ¹⁵ ın aynı ırk için bildirdikleri (%5.86 ) değerden yüksek bulunmuştur.

Bu araştırmadaki Akkaraman koyunları için ortalama laktasyon süresi 122.86 gün olarak tespit edilmiştir. Kimi araştırmacılar ^5,17 bu çalışmada elde edilen ortalama laktasyon süresi (130.5 gün ve 134.6 gün) değerlerine yakın, bazı araştırmacılar da ^15,16,19 bu değerlerden yüksek değerler (148.4 gün, 148.04 gün ve 134.6 gün) bulmuşlardır.

Ulusan, O. ¹⁸ aynı ırk için daha düşük (90.5 gün) laktasyon süresi bildirmiştir.

Sonuç olarak; Van ilinin değişik bölgelerinde farklı yaş gruplarındaki Akkaraman koyunlarının döl verimi, günlük süt verimi, laktasyon süt verimi ve laktasyon süreleri ile ilgili sonuçlar her ne kadar ırk özelliğine yakın düzeyde seyretmiş ise de birçok araştırmacının bildirdiği değerlerden düşük düzeyde görülmüştür. Bu farklılıkların iklim, bakım-besleme yetersizliği ve yetiştiricilerin yetiştiricilik hususundaki bilgi yetersizliğin den kaynaklandığı sanılmaktadır.

Oldukça geniş bir yetiştirme alanı olan Akkaraman koyun ırkı Van ilinin değişik bölgelerinde halk tarafından yaygın bir şekilde yetiştirilmektedir. Bu koyunların olumsuz çevre şartlarına uyum gücünün yüksek oluşu nedeniyle, iyi bir bakım ve besleme ile yetiştiricilerin eğitilmesi ve araştırma sonuçlarına göre sürülerindeki düşük verimli hayvanları sürüden uzaklaştırıp bunların yerine sürüye katacağı genç damızlıkları yüksek verimlilerden seçmesiyle sürünün verim düzeyini artırabilecekleri kanısındayız.

1) Akçapınar H, Özbeyaz, C. Hayvan Yetiştiriciliği Temel Bilgiler. Kariyer Matbaacılık Ltd. Şti. 0-7, Ankara, 1999.

2) Akçapınar H. Koyun Yetiştiriciliği. I. Baskı, Ankara.: Medisan Yayınları No:8, 1994.

3) Kaymakçı M, Sönmez R. Koyun Yetiştiriciliği. Hasad Yayıncılık Hayvancılık Serisi No: 3, İzmir, 1992.

4) Anonim. Tarımsal Yapı. Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları 2000.

5) Akçapınar H, Kadak R, Odabaşıoğlu F. Morkaraman ve kangal akkaraman koyunlarının döl verimi ve süt verimi üzerinde karşılaştırmalı araştırmalar. A Ü Vet Fak Derg 1982; 29 (3- 4): 379- 391.

6) Özcan H. Koyunların yaşı, canlı ağırlığı, süt verimleri ile kuzuların doğum ağırlığı ve gelişimi arasındaki ilişkiler. A Ü Elazığ Vet Fak Derg 1974; 1(1): 3-15.

7) Al-Dain QZ. Factor effecting preweaning growth in hamdani sheep. Vet Arch, 1992; 62 (5): 289-297.

8) Odabaşıoğlu F, Öztürk Y, Arslan, M. Akkaraman, hampshire down x akkaraman (f1) corredale x akkaraman (f1), kuzularında yaşama gücü ve büyüme özelliklerinin araştırılması. YYÜ Sağ Bil Enst Derg 1995; 2: 98-105.

9) Aşkın Y, Işık N, Kaymakçı M. Türkiye’de Koyun ve Keçilerde Döl Veriminin Arttırılması Üzerine Yapılan Çalışmalar. Uluslar Arası Akdeniz Bölgesi Koyun ve Keçi Üretim Sempozyumu. Avrupa Federasyonu, Türk Standartları Enstitüsü. Ankara, 1983.

10) Baş S, Özsoy MK, Vanlı Y. Koç katımı öncesi farklı sürelerde yemlemenin koyunlarda döl verimine, kuzularda büyüme ve yaşama gücüne etkileri. Doğa Tr Vet Hay Derg 1986; 10 (3): 221-230.

11) Baş S, Özsoy MK, Vanlı Y. Koç katımı öncesi farklı sürelerde yemlemenin koyunlarda döl verimine, kuzularda büyüme ve yaşama gücüne etkileri. Doğa Tr Vet Hay Derg 1986; 10 (3). 221-230.

12) Aktaş G. İvesi ve akkaraman koyunlarının bazı verim özellikleri ve bunların yaş ve laktasyon ayları ile ilişkisi. Lalahan Zootekni Arş Ens Derg 1970; 10 (1- 2): 16-30.

13) Odabaşıoğlu F. Morkaraman, akkaraman ve ivesi koyunlarının verim özelliklerinin karşılaştırılması (Yarı entansif şartlarda döl verimi, süt verimi ve laktasyon süreleri yönünden karşılaştırılması). Elazığ Böl Vet Hek Odası Derg 1985; 1 (2): 16- 26.

14) Al-Saigh M, Al-Kuzai AD. Possibilities of predicting total milk yield and lamb weaning weihg from partial milk yield and weing of ewes and their lambs at different periods ın arabia sheep. A B A 1991; 59 (7): 4787.

15) Yardımcı M, Özbeyaz C. Akkaraman, sakız x akkaraman (F1) koyunlarının süt verimi ve meme özelliklerinin karşılaştırılması. Lalahan Hayvancılık Arş Ens Derg 2001; 41 (2): 63- 77.

16) Küçük M. Akkaraman, Alman Siyah Başlı Etçi x Akkaraman Melezi (F1) Koyunlarının Süt Verim Özelliklerinin Karşılaştırılması. Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniv Sağ Bil Ens 1995.

17) Yalçın BC, Aktaş G. Ile de France ve akkaraman koyunları ile bunların melezlerinin verimleri ile ilgili özellikleri üzerinde karşılaştırmalı araştırmalar. İ Ü Vet Fak Derg 1976; 2 (1): 21-40.

18) Ulusan O. Elazığ İl Merkezine bağlı köylerde yetiştirilen sığır ve akkaraman koyunların en önemli beden ölçüleri, canlı ağırlıkları, çeşitli verim özellikleri ve bunların ıslahı önlemleri. F Ü Vet Fak Yay 1979; 26.

19) Odabaşıoğlu F. Morkaraman, Akkaraman ve İvesi Koyunlarının Süt Verim Özellikleri Karşılaştırılması. Doktora Tezi Elazığ, Fırat Üniv Vet Fak, 1983.