Çalışmada 11 adet primer ketozisli (ketozis grubu) ve 7 adet sağlıklı inek (kontrol grubu) kullanılmıştır. Tüm ineklerin V. jugularis'lerinden kan örnekleri alınarak serum fosfor düzeyleri ölçülmüştür. Ketozis ve kontrol grubundaki hayvanların ortalama serum fosfor düzeyleri sırasıyla 3,90 ± 0,86 mg/dl ve 6,02 ± 0,25 mg/dl olarak belirlenmiştir. Ketozis grubunun ortalama serum fosfor düzeyi kontrol grubuna göre önemli düzeyde (p<0,001) düşük bulunmuştur.

Sonuç olarak, primer ketozisli ineklerin hipofosfatemi yönünden incelenmesinin gerekli olduğu kanaatine varılmıştır.

İneklerde doğumla ilişkili olarak ortaya çıkan önemli hastalıklardan biri de primer ketozistir. Primer ketozis vücut doku ve sıvılarında keton cisimciklerinin (aseton, aseto asetik asit, beta hidroksi bütirik asit) aşırı miktarda artması ile karakterizedir. Hastalık özellikle yüksek süt verimli ineklerde negatif enerji dengesi nedeniyle gebeliğin son zamanlarında ve laktasyonun başlangıç dönemlerinde ortaya çıkar. Klinik olarak iştahsızlık, süt veriminde azalma, zayıflama, dışkının kuru-sıkı bir hal alması ve bazen de aşırı salivasyon, hiperestezi, eksitasyon gibi belirtilerle kendini gösterir ^7-9.

Primer ketozisin hem yüksek süt verimli ineklerde ortaya çıkması hem de belirgin bir iştahsızlıkla seyretmesi nedeniyle, bu hastalıkta fosfor yetersizliğinin şekillenmesi mümkün görülmektedir. Bu olasılıktan hareketle, bu çalışmada primer ketozisli ineklerde serum fosfor düzeylerinin belirlenmesi amaçlanmıştır.

Sistematik fiziksel muayeneleri yapılan hayvanlardan alınan idrar örnekleri idrar test şeridi (Combur 9) ve Rothera testi ile ketozis yönünden muayene edilmiştir.

İdrar test şeridinin keton kısmının ve Rothera ayıracı katılan idrarın menekşe-erguvani renk alması ketozis yönünden müspet olarak kabul edilmiştir. Anamnez ve fiziksel muayene sonucunda ketozisin klinik bulgularının (laktasyonun erken dönemindeki ineklerde iştahsızlık, zayıflama, süt veriminde azalma, sert-kuru dışkı, solunum havasında keton kokusu) belirlenmesi, idrar örneklerinin ketozis yönünden pozitif sonuç vermesi ve sekunder ketozise yol açabilen hastalıkların bulunmaması primer ketozis için tanı kriteri olarak kabul edilmiştir. Tüm hayvanların Vena jugularis'lerinden kan örnekleri alınmış ve en geç bir saat içinde serum örnekleri çıkarılarak otoanalizatör (Vitros DT 60) ile fosfor düzeyleri belirlenmiştir.

Gruplar arasındaki farklılığın araştırılması ve farkın öneminin ortaya konulması için bağımsız t testi uygulanmıştır (SPSS 11,5, Windows).

Ketozis ve kontrol grubundaki hayvanların ortalama serum fosfor düzeyleri, minimum–maksimum değerleri ve her iki grup arasındaki farkın önemi Tablo 1'de gösterilmiştir. Ketozis grubunun ortalama serum fosfor düzeyinin kontrol grubuna göre önemli düzeyde (p<0,001) düşük olduğu belirlenmiştir.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Ketozis ve kontrol grubundaki ineklerin ortalama serum fosfor düzeyleri, minimum–maksimum değerleri ve gruplar arasındaki farkın önemi.

Ketozis grubundaki ineklerde tespit edilen ortalama serum fosfor düzeyi (3,90 ± 0,86 mg/dl) hem kontrol grubunda belirlenen ortalama serum fosfor düzeyine (6,02 ± 0,25 mg/dl) ve hem de sığırlar için bildirilen referans değere (5,6 – 6,5 mg/dl) göre düşüktür. Ketozis grubunda belirlenen hipofosfatemi, bu ineklerde sütle aşırı fosfor kaybının yanı sıra hastalık nedeniyle şekillenen iştahsızlık sonucu yeterli yemin alınamamasından da kaynaklanmış olabilir. Fosfor yetersizliğinin ilk belirtisi yem tüketiminde azalma ve bunu izleyen canlı ağırlık kaybıdır ¹¹. Fosfor yetersizliğine bağlı olarak ayrıca süt veriminde azalma, gelişme geriliği, döl veriminde aksamalar, yatalak hal, kas güçsüzlüğü, osteomalasi ve puerperal hemoglobinüri de görülebilir ^2,5,11,12,13. Çalışmamızda ketozis grubundaki ineklerde belirlenen iştahsızlık, zayıflama ve süt verimindeki azalma gibi bulguların belirgin olarak ortaya çıkmasında, primer ketozis sırasında gelişen hipofosfateminin de etkisi olabilir. Ketozis grubundaki ineklerde hipofosfatemi saptanmasına karşın hiçbir inekte hemoglobinüri tespit edilmemiştir.

Stockdale ve arkadaşları ^14, puerperal hemoglobinüri tanısı koydukları ineklerin plazma fosfor konsantrasyonunun 0,92 mg/dl'den düşük olduğunu belirlemişleridir. Daha önce kliniğimizde tespit edilen iki puerperal hemoglobinüri vakasında ineklerin serum fosfor düzeyleri ise 0,5 mg/dl ve 1,3 mg/dl olarak tespit edilmiştir ¹³. Bu çalışmada belirlenen en düşük serum fosfor düzeyi (2,3 mg/dl) yukarıda ifade edilen değerlerin üzerindedir.

Primer ketozisin geleneksel tedavisinde glikoz kaynağı olarak damar içi yoğun glikoz solüsyonları, glikoz prekürsörleri (gliserol, propilen glikol gibi) ve hiperglisemik etkinin uzaması için glukortikoidler kullanılmaktadır ^7,8. Ancak damar içi yoğun glikoz infüzyonunun sağlıklı ineklerde kan fosfor düzeyi üzerine negatif etkisinin olduğu da ortaya konulmuştur ¹⁵. İneklere doğum sonrası dönemde damar içi 500 ml %50 dekstroz solüsyonu uygulamasından sonraki 1 saatte plazma fosfor düzeyinin yaklaşık %35 kadar düştüğü tespit edilmiştir ¹⁶. Damar içi yoğun dekstroz solüsyonu uygulamasının ineklerde hipofosfatemi oluşturması nedeniyle, hipofosfatemi riski olan ineklerde böyle bir uygulama yapılacağı zaman plazma fosfor düzeyinin izlenmesinin gerektiği ifade edilmiştir ^15,16. Bu bilgiler ışığında, ketozisin geleneksel tedavisinde kullanılan damar içi yoğun dekstroz solüsyonlarının, primer ketozisli ineklerdeki hipofosfatemiyi daha da şiddetlendirebileceği riskinin olduğu da göz önüne alınmalıdır.

Sonuç olarak, primer ketozisli ineklerin hipofosfatemi yönünden izlenmesinin gerekli olduğu kanaatine varılmıştır.

1) Hays VW, Swenson MJ. Minerals. In: Swenson MJ, Reece WO. (Editors). Dukes' phsysiology of domestic animals. 11th Edition, London: Cornell University Pres 1993: 517–535.

2) Fleming SA. Disorders of phosphorus metabolism. In: Bradford SP.(Editor). Large Animal Internal Medicine. 3rd Edition, St. Louis: Mosby Company 2002: 1254–1256.

3) Drackley JK. Biology of dairy cows during the transition period:the final frontier? ADSA Foundation Scholar Award. J Dairy Sci 1999; 82: 2259–2273.

4) Grünberg W, Constable P, Schroder U, et al. Phosphorus homeostasis in dairy cows with abomasal displacement or abomasal volvulus. J Vet Intern Med 2005; 19: 894–898.

5) Gerloff BJ, Swenson EP. Acute recumbency and marginal phosphorus deficiency in dairy cattle. J Am Vet Med Assoc 1996; 208: 715–719.

6) Goff JP. Pathophysiology of calcium and phosphorus disorders. Vet Clin Food Anim 2000; 16: 319–338.

7) Baird GD. Primary ketosis in the high-producing dairy cow: clinical and subclinical disorders, treatment, prevention, and outlook. J Dairy Sci 1982; 65: 1–10.

8) Fleming SA. Ketosis of ruminants (Acetonemia). In: Bradford SP.(Editor). Large Animal Internal Medicine. 3rd Edition, St. Louis: Mosby Company 2002: 1241–1247.

9) Aytuğ CN, Görgül S, Tuncer ŞK, Alaçam E, Gökçen H, Yılmaz K. Sığır Hastalıkları. İstanbul: Tüm Vet Hayvancılık ve Veteriner Hizmetleri San Tic Ltd Yayını No: 3, 1991.

10) Goff JP, Horst RL. Physiological changes at parturition and their relationship to metabolic disorders. J Dairy Sci 1997; 80: 1260–1268.

11) Call JW, Butcher JE, Shupe JL, et al. Clinical effects of low dietary phosphorus concentrations in feed given to lactating dairy cows. Am J Vet Res 1987; 48: 133–136.

12) Ogawa E, Kobayashi K, Yoshiura N, Mukai J. Bovine postparturient hemoglobinemia: hypophosphatemia and metabolic disorder in red blood cells. Am J Vet Res 1987; 48: 1300–1303.

13) Karapınar T, Dabak M, Kırbaş A. İki inekte tespit edilen puerperal hemoglobinüri ve tedavisi. Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları Dergisi (DAUM) 2006; 5: 7–10.

14) Stockdale CR, Moyes TE, Dyson R. Acute post-parturient haemoglobinuria in dairy cows and phosphorus status. Aust Vet J 2005; 83: 362–366.

15) Grunberg W, Morin DE, Drackley JK, Barger AM, Constable PD. Effect of continuous intravenous administration of a 50% dextrose solution on phosphorus homeostasis in dairy cows. J Am Vet Med Assoc 2006; 229: 413–420.

16) Grunberg W, Morin DE, Drackley JK, Constable PD. Effect of rapid intravenous administration of 50% dextrose solution on phosphorus homeostasis in postparturient dairy cows. J Vet Intern Med 2006; 20: 1471–1478.