Şap hastalığına karşı mücadelede aşılama en önemli korunma yöntemi olmasına rağmen gerek şap virusunun serotiplerinin fazla sayıda olması, gerekse aşılama sırasındaki bazı olumsuz etkiler aşının koruyuculuk gücünde azalmalara neden olabilmektedir. Sadece aşılama işlemi bile bir stres faktörü olarak etkiyerek bağışıklığın yeter düzeyde oluşmasını engellemektedir. Serum protein fraksiyonlarındaki değişiklikler enzimatik, refraktometrik, spektrometrik ve elektroforetik olarak belirlenmektedir. Elektroforez yöntemi ile serum protein fraksiyonlarının ayrı ayrı kalitatif ve kantitatif değişimlerini belirlemek mümkün olduğundan bu metot tercih edilmiştir.
Günümüzdeki yetiştiricilik metotlarının sonucu olarak sığırlarda E vitamini eksikliği görülebilmektedir. Bu durum immun yanıtta gecikmelere neden olmaktadır. Sığırlarda ve özellikle buzağılarda bağışıklığın yeterince gelişmesi ve büyümenin artmasında E vitamini ilaveleri önem taşır 22. Yüksek dozlarda E vitamini immun yanıtı, nötrofil aktivitesini, immun organlardan prostaglandin sentezini ve hücresel-humoral bağışıklığı arttırır 23, 24. Nockel ve ark. 25, stresin besi sığırlarında plazma α-tocopherol konsantrasyonlarını azalttığını ifade etmişler ve stres oluşturdukları sığırlarda (aşırı epinefrin veya ACTH enjeksiyonu) plazma α-tocopherol konsantrasyonlarını stres öncesine nazaran daha düşük olarak ölçmüşlerdir. Reddy ve ark. 26, E vitamini ilavelerinin, T ve B hücre mitojenlerinden lenfosit blastojenik yanıtı uyardığı, serum kortizolünü düşürerek sığırların immun sistemine faydalı etki gösterdiği ifade edilmiştir. E vitamini, nötrofil membranlarında çok zincirli doymamış yağ asitlerinin otointoksikasyonunu inhibe eder ve nötrofil fonksiyonlarını artırır 27. E vitamininin, fagositik hücre fonksiyonlarını artırması enfeksiyonlara karşı konakçı savunmasını kuvvetlendirir. E vitamini, fagositoz sırasında makrofajlardan üretilen serbest radikallerin zararlı etkisinden fagositik hücreleri koruyan bir antioksidan olup 28, ayrıca aşılar için enjeksiyon bölgesinde apse oluşumunu azaltan bir adjuvanttır 24.
Bağışıklık sisteminde, C vitamini'nin öneminin lökositler üzerinde olduğu bildirilmiştir. Polimorf ve mononükleer lökositlerin optimal fonksiyonları için bu vitamine ihtiyaçları vardır ve yapılarında en yüksek düzeyde bu vitamini içerirler 23. C vitamini'nin etkilerini araştıran Roth ve ark. 29, nötrofillerin aktivasyonuna yol açan hızlı oksidasyonla hücre içi askorbik asitinin %20-40 oranında kaybolduğunu, aynı zamanda nötrofillerin askorbik asit içeriğinin stres nedeniyle azaldığını belirlemişlerdir. Bu nedenle, stres durumlarında hastalıklara karşı savunmanın devamlılığı için askorbik asit ilavelerinin önemi iki kat artmaktadır. Ayrıca askorbik asit ilaveleri ile bazı memeli sistemlerinde interferon üretimi arttırılmaktadır. İnterferonlar beyaz kan hücreleri tarafından üretilen ve hücreleri virusların invazyonundan koruduğuna inanılan bir çeşit proteindir. Stres sırasında immun fonksiyonlar tipik olarak azalmaktadır ve C vitamini ilaveleri özellikle stres yapıcı faktörlerin immunosupressiv etkisini ortadan kaldırır 30. Evcil hayvanlardaki denemeler streste (soğuk-sıcak, metabolik bozukluklar, nakil ve yeni çevre stresi, uygun olmayan besleme, aşılama, bakteriyel ve viral enfeksiyonlar, karaciğer parazitleri, yaralanmalar, bedeni çalışmalar vs.) C vitamini kullanımının arttığını ve karaciğerdeki biosentezin bu artan talebi karşılayamadığını göstermiştir. Yeterli olmayan sentez nedeniyle kan plazmasındaki miktar azalmaktadır. Aşılama ile kan plazmasında askorbik asit konsantrasyonunda geçici bir azalma oluşur 31-34. Antistres fonksiyonuna sahip C vitamini enfeksiyonlara özellikle de sindirim ve solunum sistemi enfeksiyonlarına karşı direnci artırır 32. Askorbik asitin lökositlerin fagositik aktivitelerine, RES fonksiyonlarına ve antikor formasyonuna uyarıcı etkileri bildirilmiştir 33.
Vitamin C ve E ilaveleri özellikle stres yapıcı faktörlerin immunosupressiv etkisini ortadan kaldırır 22, 30, 35, 36. Bu olay birkaç Şekilde olmaktadır; birinci olarak askorbik asit bir antioksidan olarak etkir. Serbest radikaller hücre membranlarına kolayca zarar verdiklerinden antioksidanlar lenfositleri oksidasyondan korumada önemlidir ve böylece immun sistemin devamlılığı sağlanmış olur. İkinci muhtemel neden ise askorbik asit ilaveleri immun sistemi baskıladığı bilinen adrenal steroidlerin aşırı üretilmesini baskılar 30.
Stres ve hastalıklara karşı normal direncin sağlanması için gıdalarda A vitamini düzeylerinin de yeterli olması gereklidir. A vitamini immun sistem fonksiyonları üzerine etkili olup, noksanlığında immünitedeki aksamadan dolayı hayvanlarda sekunder enfeksiyonlar gelişir 33, 37. A vitamini'nin hastalıklara karşı dirençteki fonksiyonu, mukoz membranların ve hastalıklarla savaşta gerekli olan kortikosteroidleri sentezleyen adrenal bezlerin normal fonksiyonlarının devamlılığı için gerekli olmasındandır 33. A vitamini ve β-karoten hayvanlarda lenfoid organların (timus, lenf bezleri ve dalak) hücrelerinin korunması için gereklidir. A vitamini ve β-karoten immunostimülatördür. Bu vitaminler mitojen ilişkili lenfosit proliferasyonunu, hücresel sitotoksisiteyi ve doğal öldürücü hücre aktivitesini artırırlar. A vitamini lenfositlerden IL-2 ve makrofajlardan IL-1 üretimini uyarır. A vitamini aynı zamanda humoral savunmayı arttırır. Serum antikor, dalaktaki antikor oluşturan hücre sayısı ve lokal immünite artar. Evcil türlerde A vitamini ve β-karoten'in konakçı savunmasına etkilerini inceleyen yeterli çalışmalar olmamasına rağmen yine de bu vitaminlerin çeşitli hastalıklara karşı koruyucu etki sağladığı ve immun sistemin birçok yönünü kuvvetlendirdiği bilinmektedir 38.
Tüm gruplardaki hayvanların başlangıç günündeki (0.gün) total protein, albumin, α, β, γ- globulin değerlerinin ve A/G oranlarının literatürlerle uyumlu olduğu saptanmıştır 15, 39-42. Serum elektroforez işlemi sonucunda, gruplar ve grup içi günleri arasında her ne kadar istatistiksel olarak önemli farklılıklar saptansa da, özellikle bağışıklıkla ilgili olarak dikkat edilmesi gereken gama globulin değerlerinde C ve D grubundaki belirgin artış (3., 14. ve 21. günlerde) saptanmıştır. Aşılamanın bir stres kaynağı olduğu ve stres sırasında immun fonksiyonların tipik olarak azaldığı düşünüldüğünde, çalışmada aşı uygulamasına ilaveten kullanılan A, E ve C vitaminlerinin stresin olumsuz etkilerini azalttığı ve yeter düzeyde antikor teşekkülünü sağladığı düşünülmektedir.
Sığırların serum elektoforez işleminde elde edilen sonuçlar bakım, besleme, bireysel farklılık ve yaşa bağlı olarak da farklılık gösterebilir. Bu farklılıklar, bir canlıda veya türde proteinlerin genetik kontrol altında sentezlendiği ve bu nedenle bireyler ve türler arasında varyasyonlar olduğu ve bu varyasyonların normal serum protein elektroforetik yapılarının türlere göre değişiklik göstermesiyle açıklanabilir 42.
Sığırlarda albumin - globulin oranı oldukça değişmez sınırlar arasındadır 18. Çalışma sonuçlarına bakıldığında özellikle C ve D gruplarında gama globulin konsantrasyonlarındaki artışın sonucu olarak, albumin / globulin oranının azaldığı dikkati çekmektedir. Ayrıca A ve B gruplarında gama globulin konsantrasyonları bakımından günler arasında istatistiksel bir önem de saptanmamıştır. Bu sonuçlara bakılarak AD3E ve C vitamini uygulamalarının aşılama zamanında uygulanmasının, bağışıklığın gelişimi üzerine olan olumlu etkilerinden bahsedilebilir.
Yapılan bir çalışmada 43, aşılama sonrası dönemde özellikle albumin fraksiyonunda önemli azalma ve gama globulin fraksiyonunda önemli artma (p<0.001) saptanmış ve bu değişimin inaktif viruslarla yapılan aşılamalarda oluşan kısa süreli immun yanıta bağlı olduğu ve bu immun yanıtın protein metabolizmasıyla ilişkisine bağlı olarak serum protein fraksiyonlarında değişimlere neden olduğu sonucuna varılmıştır. Çalışmamızda elde ettiğimiz gama globulin fraksiyonlarındaki aşılama sonrası artışlar, bu çalışmada elde edilen sonuçlara benzerlik göstermektedir.
Sonuç olarak; Ülkemiz hayvancılığını her dönem olumsuz etkileyen ve büyük ekonomik kayıplara neden olan şap hastalığıyla mücadelede aşılama en önemli ve yaygın korunma metodu olduğundan, aşılama stresinin neden olduğu bir takım olumsuz etkileri azaltmak, daha güçlü ve yeter düzeyde bir bağışıklık Şekillenmesini sağlamak amacıyla aşılama işlemi sırasında AD3E ve C vitaminleri gibi antistres özelliği olan vitaminlerin uygulanmasının yararlı olacağı kanısına varılmıştır.
)
