Sonuçta Osebold absorbsiyon testine göre elde edilen eşeklerdeki listeriosis'in yüksek seroprevalansı (%41.30) dikkate alındığında, bu hayvanların hastalığın potansiyel rezervuarı olabileceği, bu nedenle diğer hayvanlar ve insanlar için de enfeksiyon kaynağı olabileceği kanaati oluştu.

Listeriosis atlarda sporadik olarak ortaya çıkar ve genellikle meningoencephalitis ile karakterizedir. Bunun yanında mandibular ve farengial kaslarda paraliz, yürümede güçlük, iştahsızlık, polidipsi, kilo kaybı, kollaps^7-9, keratokonjuktivitis^10, taylarda ise septisemi gözlenebilir^7,8,10. Hayvanlarda klinik bulguların oluşmasını takiben 3-10 gün içinde ölüm gözlenir^7,9.

Listeriosisin tanısında etken izolasyonu ve identifikasyonu temeldir^9,11. Bunun yanında etken polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) gibi moleküler teknikler⁹ ve etkene karşı oluşan antikorlar; aglütinasyon testi, immunopresipitasyon, pasif immunohemolizis, komplement fikzasyon testi (CFT), enzyme-linked immunosorbent assay (ELISA) ve indirekt fluoresans antikor testi (IFAT) gibi serolojik testlerle belirlenmektedir^9,11-14.

Ülkemizde sığır^12,15, koyun^16, keçi^17,18, köpek^19,20 ve atlarda^21-24 listeriosis üzerine çeşitli serolojik araştırmalar yapılmasına karşın eşeklerde listeriosisin varlığı üzerine geniş kapsamlı serolojik bir çalışma yapılmamıştır.

Bu araştırmada Erzurum yöresinde halk elinde bulunan eşeklerde L.monocytogenes'in seroprevalansının Osebold adsorbsiyon testi ile belirlenmesi amaçlanmıştır.

Etik kurul onayı, Atatürk Üniversitesi Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu'ndan alınmıştır (Karar No: 2009/5/52).

Listeria monocytogenes'e karşı oluşan antikor titreleri modifiye Osebold testi ile belirlendi¹³. Test antijenleri Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı (RSHM) Salgın Hastalıklar Araştırma Müdürlüğü Laboratuarında hazırlanarak, Osebold yönteminde kullanıldı. Ölçüm, üç aşamalı olarak yapıldı. Birinci aşamada, Staphylococcus aureus (ATCC 29213) suşundan tüm hücre antijenleri hazırlandı. İkinci aşamada, L.monocytogenes 1/2a, 1/2b, 4b, 4c ve 4d suşlarından antijenler hazırlanarak aynı süspansiyon içerisinde kombine edildi. Son aşamada, S. aureus antijeni ile serum örneklerinin absorbsiyon işleminden sonra aglütinasyon testi gerçekleştirildi.

Osebold Aglütinasyon testi (OAT) sonuçlarına göre, ≥1/100 titreler pozitif olarak kabul edildi.

İstatistikî hesaplamalarda Kruskal Wallis testi (SPSS 11,5 Windows Microsoft) kullanılarak cinsiyet grupları arasındaki ve yaş grupları arasındaki önemlilik belirlendi.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Eşeklerde OAT ile saptanan L.monocytogenes seropozitifliğinin cinsiyete göre dağılımı.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Eşeklerde OAT ile saptanan L.monocytogenes seropozitifliğinin yaş gruplarına göre dağılımı.

L.monocytogenes infeksiyonunun aktif döneminde hastalığın kesin teşhisini koymak için aglutinasyon, CFT, immunopresipitasyon ve pasif immunohemolysis testlerinden yararlanıldığı bildirilmektedir^9,11-14. Fakat bu testlerin, infeksiyonun teşhisinde güvenilir olmadığı bunun nedeninin ise; L. monocytogenes'in farklı serotipleri ve bazı gram pozitif ve gram negatif (S.aureus, Streptococcus faecalis, Corynebacterium pyogenes, Bacillus subtilis ve Escherichia coli K8) bakteriler arasındaki ortak antijenik yakınlıktan dolayı yanlış pozitif sonuçların oluşmasına neden olabilmektedir. Osebold ve ark.¹³ geliştirmiş oldukları aglutinasyon testinde, L.monocytogenes ‘O' antikorlarının tespitinde, serum örnekleri S. aureus tüm hücre antijenleri ile muamele edilerek S. aureus'a karşı oluşan antikorlar elimine edilmektedir. Buna ilaveten L.monocytogenes tripsin uygulanarak gerek kimyasal gerekse antijenik yapısı korunarak testin duyarlılığı artırılmış ve çapraz reaksiyonların önüne geçilmiştir. Hastalığın seroprevalansının belirlenmesinde, çapraz reaksiyonların önlenmesiyle elde edilen aglütinasyon sonuçlarına dayanan Osebold yöntemi güvenle kullanılabilmektedir^{13,15-21,23,24}. Çalışmamızda da serumlar, bu yöntem kullanılarak L.monocytogenes ‘O' antikorları yönünden test edilmiştir.

Zoonoz bir hastalık olan listeriosisin bulaşma ve yayılmasında hasta hayvanlar ve portörlerin gaita, idrar, süt, burun ve göz akıntıları, aborte fötus, uterus akıntıları, kontamine silaj ve insektler rol oynamaktadırlar^1,9.

Börkü ve arkadaşları^18, Ankara'da ticari bir işletmede bulunan 50 keçi, 3 at, 1 köpek ve bu hayvanların bakıcısı olan 6 kişinin kan örneklerinde L. monocytogenes antikorlarının varlığı yönünden yaptıkları araştırmada 50 keçinin 23'ünde, atların tamamında ve köpekte seropozitiflik saptamışlardır. Hayvan bakıcısı olan 6 kişinin 5'inde de seropozitif sonuç elde etmişlerdir. Halk elinde çeşitli amaçlarla kullanılan eşeklerde yapılmış olan bu çalışmada ise elde edilen %41.30‘luk seropozitiflik, bölgedeki diğer çiftlik hayvanlarının ve bakıcılarının risk altında olduğunu göstermektedir.

Low ve Donachie^9, L. monocytogenes tarafından oluşturulan listeriosisin, ılıman ve soğuk iklimlerde görülen bir enfeksiyon olduğunu belirtmektedirler. Erzurum ikliminin soğuk olması bu anlamda Low ve Donachie⁹'yi destekler niteliktedir.

Literatür taramalarında ülkemizde eşeklerde listeriosisin varlığı üzerine yapılan yalnızca bir serolojik çalışma ile karşılaşıldı. Bu çalışmada İnci ve ark.^21, Kayseri yöresinde tek tırnaklı hayvanlardan topladıkları 120 serum örneğinden 67 atın 27'sinde (%40.29), 20 katırın 3'ünde (%15) ve 30 eşeğin 10'unda (%30.30) toplamda 120 tek tırnaklı hayvanın 40'ında (%33.33) pozitiflik belirlemişlerdir. Bunların 15'inde (%37.50) 1/50, 17'sinde (%42.50) 1/100, 5'inde (%12.50) 1/200 ve 3'ünde (%7.50) 1/400 sulandırmada L.monocytogenes antikoru tespit edilmiştir. Çalışmamızda 92 eşek serumunun 38'inde (%41.30) antikor pozitifliği belirlendi. Seropozitif serumların antikor titreleri incelendiğinde, 29'u (%76.32) 1/100, 9'u (%23.68) 1/200 titrede L.monocytogenes antikorları yönünden pozitif olarak tespit edildi. Kayseri yöresi²¹ eşeklerine (%30.30) göre Erzurum yöresinde seroprevalans yüksek oranda tespit edildi.

Bunun yanında ülkemizin çeşitli yörelerinde atlarda da serolojik çalışmalar yapılmıştır^22-24.

Solmaz ve ark.^22, Van yöresinde tüp aglütinasyon testi ile 203 atın 176'sında (%86.69), Güçlü ve ark.^23, Ankara yöresinde Osebold testi ile sportif amaçlı yetiştirilen atlardan elde edilen 100 serumun 62'sinde (%62), Göz ve ark.^24, aynı metotla Hakkâri yöresinde 74 atın 36'sında (%48.6) antikor pozitifliği saptamıştır.

Çalışmada belirlenen seropozitiflik, Van^22, Ankara²³ ve Hakkâri²⁴ yörelerinde atlarda tespit edilen sonuçlardan düşük olarak tespit edildi. Ankara²³ ve Hakkari²⁴ yörelerinde de aynı metot kullanılmasına rağmen sunulan çalışmada elde edilen antikor pozitifliği düşük bulundu. Solmaz ve arkadaşlarının²² kullandığı tüp aglütinasyon testinin duyarlığının daha yüksek olması, çalışma sonuçlarının daha düşük bulunmasına sebep olan bir faktör olarak değerlendirilebilir.

Van^22, Ankara^23, Hakkâri²⁴ ve Kayseri'de²¹ yapılan çalışmalarda olduğu gibi Erzurum'da yapılan bu çalışmada da pozitif sonuçların bulunması ve hastalığın zoonoz özellikte olması, hem Erzurum'da hem de diğer illerde konuyla ilgili kapsamlı araştırmaların yapılmasının veteriner hekimlik ve halk sağlığı yönünden gerekli olduğunu göstermektedir.

Low ve Donachie^9, listeriosisin genellikle genç hayvanlarda görüldüğünü belirtmektedirler. Low ve Donachie' nin⁹ belirttiğiyle uyumlu olarak L.monocytogenes yönünden seropozitif bulunan eşeklerin küçük yaş grubundakilerde daha yüksek olduğu belirlendi. Göz ve ark.²⁴ tarafından Hakkâri yöresinde atlarda yapılan çalışmada yaş grupları arasında istatistikî bir fark saptanmamıştır. Ancak sunulan çalışmada hastalığın yaşa göre dağılımında istatistiksel olarak önemli bir bağ (p<0,01) tespit edildi (Tablo 2).

Sonuçlar cinsiyete göre değerlendirildiğinde listeria seropozitifliği dişi eşeklerde (%42.86) erkeklere (%38.89) göre yüzdesel olarak daha yüksek saptandı. Ancak cinsiyetler arasında istatistiksel olarak önemli bir bağ (p>0,05) belirlenmedi (Tablo 1). Göz ve arkadaşlarının²⁴ Hakkâri yöresinde atlarda yaptığı çalışmada da cinsiyet grupları arasında istatistikî bir fark saptanmamıştır.

Sonuç olarak, bu çalışmada Erzurum yöresi eşeklerinde listeriosisin seroprevalansı %41.30 olarak tespit edildi. Seroprevalansın yüksek bulunması hastalığın insan ve hayvanlara bulaşmasında eşeklerin önemli bir role sahip olacağını düşündürdü. Bundan dolayı enfeksiyonun Veteriner Hekimler, halk sağlığı yetkilileri ve hayvan sahipleri tarafından dikkate alınması gerektiği kanaatine varıldı.

1) Gray ML, Killinger AH. Listeria monocytogenes and listeric infections. Bacteriol Rev 1966; 30: 309-382.

2) Khan CM. Listeriosis. In: Khan CM (Editor). Merck Veterinary Manual. 9th Edition, Philadelphia: National Publishing Inc, 2005: 531-533.

3) Radostits OM, Gay CC, Hinchcliff KW, Constable PD. Veterinary Medicine. A text book of the diseases of cattle, sheep, goat, pigs and horses. 10th Edition, Edinburgh: Saunders, 2007: 805-810.

4) Kimberling CV. Diseases of the central nervous system. In Jensen R, Swift BL (Editors). Diseases of Sheep, 3rd Edition, Philadelphia: Lea and Febiger, 1988:195-199.

5) Vazquez-Boland JA, Kuhn M, Berche P, et al. Listeria pathogenesis and molecular virulence determinants. Clin Microbiol Rev 2001; 14: 584-640.

6) Unnerstad H, Romell A, Ericsson H, Danielsson-Tham ML, Tham W. Listeria monocytogenes in faeces from clinically healthy dairy cows in Sweden. Acta Vet Scand 2000; 41: 167-171.

7) Pirs T, Zdovc I, Gombac M, et al. Listeria monocytogenes septicaemia in a foal. Slov Vet Res 2005; 42: 49-53.

8) Wilkins PA, Marsh PS, Acland H, Del Piero F. Listeria monocytogenes septicemia in a thoroughbred foal. J Vet Diagn Invest 2000; 12: 173-176.

9) Low JC, Donachie W. A review of Listeria monocytogenes and listeriosis. Vet J 1997; 153: 9-29.

10) Evans K, Smith M, McDonough P, Wiedmann M. Eye infections due to Listeria monocytogenes in three cows and one horse. J Vet Diagn Invest 2004; 16: 464-469.

11) Low JC, Davies RC, Donachie W. Purification of listeriolysin-O and development of an immunoassay for diagnosis of listeric infections in sheep. J Clin Microbiol 1992; 30: 2705-2708.

12) Erdoğan HM, Gökçe, G, Gökçe Hİ, ve ark. Kars yöresindeki sığırlarda Listeria monocytogenes enfeksiyonlarının ELISA yöntemi ile araştırılması. Kafkas Üniv Vet Fak Derg 1999; 5: 43-46.

13) Osebold JW, Aalund O, Crisp CE. Chemical and immunological composition of surface structures of Listeria monocytogenes. J Bacteriol 1965; 89: 84-88.

14) Osebold JW, Aalund O. Interpretation of serum agglutinating antibodies to Listeria monocytogenes by immunoglobulin differentiation. J Infect Dis 1968; 118: 139-148.

15) Kennerman E, Babür C, Kılıç S. Determination of seroprevalence of Listeria monoscytogenes antibodies in cattle in Bursa Province of Turkey. Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Derg 2005; 24: 95-98.

16) Gazyağcı S, Yıldırım M, Babür C, Kılıç S. Ankara Yöresindeki Koç ve Koyunlarda Listeria monocytogenes'e Karşı Oluşan Antikorların Varlığının Araştırılması. Kafkas Üniv Vet Fak Derg 2009; 15: 975-977.

17) Karaca M, Babür C, Çelebi B, ve ark. Investigation on the seroprevalence of Toxoplasmosis, Listeriosis and Brucellosis Goats living in the region of Van; Turkey. YYÜ Vet Fak Derg 2007; 18: 45-49.

18) Börkü MK, Ural K, Gazyağcı S ve ark. Serological detection of listeriosis at a farm. Turk J Vet Anim Sci 2006; 30: 279-282.

19) Babür C, Atlaş MG, Çelebi B, ve ark. Şanlıurfa Yöresi Sokak Köpeklerinde Toxoplazmosis, Lieshmaniasis ve Listeriosis'in Seroprevalansı. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Derg 2007; 64: 11-16.

20) İçen H, Babür C, Bademkıran S, ve ark. Diyarbakır Bölgesindeki Sahipsiz Köpeklerde Toxoplasmosis, Leishmaniasis ve Listeriozisin Seroprevalansı. Türkiye Parazitoloji Derg 2010; 34: 6-10.

21) İnci A, Babür C, Aydın N, Çam Y. Kayseri yöresinde tek tırnaklılarda (at, eşek, ve katır) Toxoplasma gondii (Nicolle ve Manceaux, 1908) ve Listeria monocytogenes'in seroprevalansı üzerine araştırmalar. F Ü Sağ Bil Derg 2002; 16: 181-185.

22) Solmaz H, Akkan HA, Tütüncü M, ve ark. Van yöresinde Atlarda Listeriosisin Seroprevalansı. YYÜ Vet Fak Derg 2002; 13: 62-63.

23) Güçlü HZ, Karaer KZ, Babür C, Kılıç S. The Seroprevalence of Listeria monocytogenes in Sport Horses Bred in Ankara Province. Turk J Vet Anim Sci 2007; 31: 271-273.

24) Göz Y, Babür C, Aydın A, Kılıç S. Seroprevalence of toxoplasmosis, brucellosis and listeriosis in horses in Hakkari, eastern region of Turkey. Rev Med Vet 2007; 158: 534-539.