Çalışmanın hayvan materyalini akut ishalli, 1-28 günlük yaşta 30 buzağı oluşturdu. Gaita örneklerinde rotavirus, coronavirus, Cryptosporidium ve E. coli F5 tespiti ticari in vitro Rapid Diagnostic Test ile yapıldı. Serum IgA ve IgG konsantrasyonları ticari Single Radial Immunodiffusion test kiti ile belirlendi.

Bu çalışmada ishalli buzağıların 9'unda (%30) rotavirus, 4'ünde (%13) coronavirus, 5'inde (%17) E. coli F5, 2'sinde (%6) miksenfeksiyon, 10'unda (%33) diğer nedenlere bağlı ishal saptandı. Bu çalışmadaki ishalli buzağıların hiçbirinde Cryptosporidium tespit edilmedi. Serum IgA düzeyleri genellikle kısmi normal veya normalden aşağı, serum IgG düzeyleri genellikle normalden aşağı saptandı.

Buzağılarda görülen ishal olaylarında, çabuk sonuç veren test tekniklerinin pratik teşhiste kullanılması yararlı olacaktır. Çünkü bu gibi enfeksiyonların çabuk teşhisleri, ölümleri azaltacak, tedavi şansını artıracak ve böylece hayvan yetiştiricilerini, buzağı ölümlerinden dolayı oluşabilecek, büyük ekonomik kayıplardan kurtaracaktır.

Yeni doğan buzağıların ishal olgularında rotavirus, coronavirus ve E.coli varlığı dünyanın farklı ülkelerinde yapılan araştırmalarda bildirilmiştir^4-6. Türkiye'de ise Yazıcı ve Akça⁷ %17.8 rotavirus, Burgu ve ark.⁸ %33.6 oranında rotavirus, Alkan⁹ %53 rotavirus, %18 coronavirus, %13.4 rota ve coronavirus ile miksenfeksiyon, Çabalar ve ark.¹⁰ %18.3 rotavirus, Eskiizmirliler ve ark.¹¹ %25.9 rotavirus, %13 coronavirus, Aydın ve ark.¹² %69.3 E. coli ve %5.94 Cryptosporidium spp., Erdoğan ve ark.¹³ %26.9 rotavirus, %1 coronavirus, Hasöksüz ve ark.¹⁴ %37.1 coronavirus, Çabalar ve ark.¹⁵ Van’da %17.97 rotavirus, %1.12 coronavirus, Ok ve ark.¹⁶ %182 rotavirus, %13.4 coronavirus ve %13.4 E. coli F5, %3.6 ise hem rotavirus hemde coronavirus, Duman ve Aycan¹⁷ %8.5 rotavirus saptamışlardır. Türkiye’nin farklı bölgelerinde yapılan çalışmalarda buzağılarda Cryptosporidium spp. ookistlerine Karacabey harasında % 26.7^18, Elazığ’da %7.2^19, Ankara’da %35.8²⁰ ve Erzurum’da %22.8²¹ oranlarında rastlanılmıştır.

Yeni doğmuş buzağıların hastalıklara karşı savunma mekanizmaları gelişmemiştir. İneklerde plasental yapı (syndesmochorial plasenta) ve antikorların çok büyük olması nedeniyle anadan fötusa antikor geçişi olmadığından, buzağılar doğduklarında immünoglobulin düzeyi yönünden yetersizdirler ve yeterli miktarda kolostrum alana kadar hastalık etkenlerine karşı korumasızdırlar^22,23. Buzağının kolostrum almasıyla oluşan bağışıklığa pasif bağışıklık denir. Pasif bağışıklık maternal antikorlar yıkıma uğrayınca sona ermektedir ki bu da 3 - 4 hafta sürmektedir²⁴. Buzağılarda hastalıklarla immünoglobulinlerin ilişkisini inceleyen araştırmalar bulunmaktadır^25-30.

İmmünoglobulinlerin ölçümünde kullanılan biçok test vardır. Single Radial Immunodiffusion (SRID) testi immünoglobulinlerin ölçülmesi ve sınıflandırılmasında son zamanlarda kullanılan testlerden biridir. Bu test tekniğinin hızlı ve kolay uygulanabilmesi ve yüksek derecedeki doğruluk ve tekrarlanabilirliğinin olması en önemli avantajlarıdır³¹.

Bu çalışma, neonatal dönemdeki ishalli buzağılarda, ishalin en önemli nedenlerinden olan rotavirus, coronavirus, E.coli (F5) ve Cryptosporidium’un hızlı test kitleriyle tespit edilmesi ve bu enteropatojenler ile serum IgA ve IgG düzeyleri arasındaki ilişkiyi belirlemek ve ayrıca neonatal dönemde ölçülen serum immünoglobulinlerin belirlenmesi ile buzağının yaşam kalitesi hakkında bilgi vermek amacıyla yapılmıştır.

İshalli buzağıların sistemik klinik muayeneleri yapıldı. Klinik muayenede dışkı kıvamı, dışkı içeriği, mukozalar ve konjuktiva rengi değerlendirildi. İshalli buzağıların değerlendirmesinde özellikle deri elastikiyeti, göz küresinin orbitadaki konumu, vücudun tutuluşu ve emme refleksi dikkate alındı.

Gaita örnekleri her hayvandan rektal yolla plastik gaita kaplarına alınıp, rotavirus, coronavirus, Cryptosporidium ve E. coli F5 yönünden muayeneleri için hemen laboratuvara götürüldü.

Kan örnekleri vena jugularis’den 10 mL’lik jelli serum tüplerine toplanıp, oda sıcaklığında 30 dakika bekletilip, 3000 devir/dk 15 dakika santrifüje edildikten sonra serumları çıkarıldı. Serum örnekleri IgA ve IgG konsantrasyonlarının ölçümü için analiz edilinceye kadar -20ºC’de saklandı.

Gaita örneklerinde rotavirus, coronavirus, Cryptosporidium ve E. coli F5 tespiti için ticari in vitro Rapid Diagnostic Test (Quatro Vet Uni-Strip Kit, C-1540, Coris BioConcept, Belgium) kullanıldı. Serum IgA ve IgG konsantrasyonlarının belirlenmesi ticari SRID test kiti (RID Kits, WMRD, Pullman, Wash, USA) ile yapıldı.

IgA seviyelerine göre buzağıların pasif transferi 80 mg/dL’den az ise yetersiz, 80-350 mg/dL arasında ise kısmi veya marjinal ve 350 mg/dL’den yüksek ise yeterli veya koruyucu olarak, IgG seviyelerine göre buzağıların pasif transferi 800 mg/dL’den az ise yetersiz, 800-1600 mg/dL arasında ise kısmi veya marjinal ve 1600 mg/dL’den yüksek ise yeterli veya koruyucu olarak sınıflandırıldı³².

Neonatal ishalli buzağıların yaş gruplarına göre dağılımları incelendiğinde (Tablo 1); ishal olgularında ilk haftada 15 (%50), 2. haftada 5 (%17), 3. haftada 6 (%20) ve 4. haftada 4 (%13) buzağıda yaygın olduğu belirlendi.

Yaş gruplarına göre hastalık etkenlerinin dağılım ve oranları incelendiğinde (Tablo 2); coronavirusun ilk haftada 3 buzağıda (%75), rotavirusun ilk haftada 6 buzağıda (%66.6) yaygın olduğu belirlendi. E. coli ‘nin ise ilk haftada 2 buzağıda (%40) ve 4. haftada 3 buzağıda (%60) tespit edildi. Rotavirus ve E.coli tespit edilen 1 buzağının 3 haftalık, rotavirus ve coronavirus tespit edilen 1 buzağının ise 2 haftalık olduğu belirlendi. Diğer nedenlere bağlı ishal olgularına ise, ilk hafta 4 (%40), 2.hafta 2 (%20), 3. hafta 3 (%30) ve 4. hafta 1 (%10) buzağıda rastlanıldı.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Neonatal ishalli buzağıların yaş gruplarına göre dağılımları.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Neonatal ishalli buzağıların yaş gruplarına göre hastalıkların etkenlerinin dağılımları ve % oranları.

Klinik dehidrasyon ve depresyon değerlendirmelerine göre 30 buzağıdan 11’inin ishalden hafif, 6’sının orta ve 14’ünün de şiddetli derecede etkilendiği belirlendi.

Tablo 3’de görüldüğü gibi; serum IgA düzeyleri rotaviruslu buzağıların 2’sinde 350 mg/dL’den yüksek, 5’inde 80-350 mg/dL arasında kısmi normal, 2’sinde 80 mg/dL’den düşük, coronaviruslu buzağıların 2’sinde 350 mg/dL’den yüksek, 2’sinde 80-350 mg/dL arasında kısmi normal, E. coli’li buzağıların 2’sinde 350 mg/dL’den yüksek, 2’sinde 80-350 mg/dL arasında kısmi normal, 1’inde 80 mg/dL’den düşük, miks enfeksiyonlu buzağıların 2’sinde 80-350 mg/dL arasında kısmi normal, diğer nedenlere bağlı ishalli buzağıların 6’sında 80-350 mg/dL arasında kısmi normal, 4’ünde 80 mg/dL’den düşük, toplamda ishalli buzağıların 6’sında 350 mg/dL’den yüksek, 17’sinde 80-350 mg/dL arasında kısmi normal, 7’sinde 80 mg/dL’den düşük saptandı.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 3: İshalli buzağıların hastalık etkenlerine göre imunoglobulin düzeylerindeki değişimleri.

Serum IgG düzeyleri rotaviruslu buzağıların 1’inde 1600 mg/dL’den yüksek, 4’ünde 800-1600 mg/dL arasında kısmi normal, 4’ünde 800 mg/dL’den düşük, coronaviruslu buzağıların 1’inde 800-1600 mg/dL arasında kısmi normal, 3’ünde 800 mg/dL’den düşük, E. coli’li buzağıların 2’sinde 800-1600 mg/dL arasında kısmi normal, 3’ünde 800 mg/dL’den düşük, miks enfeksiyonlu buzağıların 2’sinde 800 mg/dL’den düşük, diğer nedenlere bağlı ishalli buzağıların 1’inde 1600 mg/dL’den yüksek, 3’ünde 800-1600 mg/dL arasında kısmi normal, 6’sında 800 mg/dL’den düşük, toplamda 2’sinde 1600 mg/dL’den yüksek, 10’unda 800-1600 mg/dL arasında kısmi normal, 18’inde 800 mg/dL’den düşük bulundu.

Buzağı ishallerinde enteropatojenlerin teşhisinde kullanılan geleneksel teşhis metodlarının bazı dezavantajları vardır. Bunlar; teşhisin fazla zaman alması, tecrübeli elemanlara ve özel laboratuvar ekipmanlarına ihtiyaç göstermesi sayılabilir. Bunların yerine saha şartlarında daha avantajlı olan hızlı immünokromatografik testlerle 10-15 dakika içinde buzağı gaitasında farklı enteropatojenlerin teşhisi yapılarak, hızlı bir şekilde profilaktik ve tedavi planlamaları yapılabilir³⁴. Bu çalışmada da hızlı immünokromatografik testlerden biri olan ticari in vitro Rapid Diagnostic Test kullanılarak, gaita örneklerinde rotavirus, coronavirus, Cryptosporidium ve E. coli F5 tespiti 10-15 dakika içinde yapılarak, gerekli profilaktik ve tedavi planlamaları hemen uygulanmıştır. Neonatal ishalin en önemli etkenlerinin teşhisinin bu kadar kısa sürede yapılması, özellikle saha şartlarında pratisyen veteriner hekimlere hastalığın teşhis ve tedavisinde zaman kazandıracağı açıktır.

Yeni doğan buzağıların ishal olgularında E. coli, rotavirus ve coronavirus varlığı dünyanın farklı ülkelerinde yapılan araştırmalarda^3,4,6,33 ve Türkiye’de bazı araştırıcılar^7-17 tarafından bildirilmiştir.

Bu çalışmada ishalli buzağıların 9’unda (%30) rotavirus, 4’ünde (%13) coronavirus, 5’inde (%17) E. coli F5, 2’sinde (%6) miksenfeksiyon, 10’unda (% 33) diğer nedenlere bağlı ishal saptandı. İshalli buzağılarda saptanan rotavirus oranları (%30) araştırıcıların^8,11,13 bulgularıyla benzer olmasına karşın, bazı araştırıcıların^15-17 oranlarından yüksek bulundu. Coronavirus oranları (%13) ise, bazı araştırıcıların^9,11,16 bulgularıyla benzer bulunurken, bazı araştırıcıların^13,15 bildirdiklerinden fazla, Hasöksüz ve ark.¹⁴’larının saptadıklarndan az bulundu. E. coli F5 oranı (%17) ise, Ok ve ark.¹⁶’larının oranına benzer, Aydın ve ark.¹²’larının bildirdiği orandan az saptandı. Bu çalışmada kullanılan ishalli buzağıların hiçbirinde Cryptosporidium tespit edilmedi. Bununla birlikte, Türkiye’de ve Elazığ’da ishalli buzağılarda Cryptosporidium spp. ookistlerinin farklı oranlarda saptandığı araştırıcılar^18-21 tarafından bildirilmiştir.

Ok ve ark.¹⁶’ları yaptıkları çalışmada 15 ishalli buzağıda (%18.29) herhangi bir bakteri ve virus teşhis edememişlerdir. Aynı şekilde bazı araştırıcılar da^4,33 benzer negatif sonuçlar bildirmişlerdir. Bu çalışmada da ishalli buzağıların 10’u (%33) rotavirus, coronavirus, E.coli F5 ve Cryptosporidium antijenleri yönünden negatif bulundu. Bu negatif sonuç, ishalin etyolojisinde rol oynayan ve bu çalışmada araştırılamayan, Salmonella spp., Cl. perfringens, Camphylobacter jejuni, Chlamydia spp. gibi bakteriyel, adenovirus, parvovirus, astrovirus, calicivirus, bovin viral diyare (BVD) gibi viral, Coccidia, Giardia, Neoascaris vitulorium gibi paraziter etkenler, bakım ve beslenme bozuklukları ve enzim noksanlıklarından kaynaklanabilir^3-5.

Sığır rotavirus enfeksiyonlarında yapılan çalışmalar enfeksiyonların çoğunlukla 0-15 günlük yaşlar arasında olduğunu göstermiştir. Yapılan çalışmalarda rotavirus enfeksiyonlarının görüldüğü ortalama yaşı Burgu ve ark.⁸ 12.7 gün, Alkan⁹ 13.6 gün, Erdoğan ve ark.¹³ 6.5 gün, Duman¹⁷ 8.4 gün, Mc Nulty ve ark.³⁵ 6.1 gün, Steiner ve ark.³⁶ 6 gün, Garcia-Sanchez ve ark.³⁷ 13 gün, Ekik³⁸ 7.9 gün olarak bildirmişlerdir. Yapmış olduğumuz araştırma sonucunda rotavirus enfeksiyonunun görülme yaşı ortalama olarak 10.5 gün olarak tespit edildi.

Buzağı ishallerinde yapılan çalışmalarda coronavirus enfeksiyonlarını Alkan⁹ 13 gün, Steiner ve ark.³⁶ 10 hafta olarak bildirmişlerdir. Bu araştırmada coronavirus enfeksiyonunun görülme yaşı ortalama 6.2 gün olarak tespit edildi.

E. coli diyaresinin görülme yaşı 0-3 gün olarak bildirilmiştir¹. Bununla birlikte, enteropatojenik E. coli 20-30 günlük neonatal buzağılarda görülebileceği ifade edilmiştir¹. Bu çalışmada E. coli diyaresi 2-28 günlük yaşlar arasında sınırlı kalmakla beraber ortalama olarak 14.2 gün olarak tespit edildi. Ortalamayı 25 ve 27 günlük iki hasta yükseltmiştir. Bu hastalar E. coli F5 ve enteropatojenik E. coli veya diğer ishal etkenlerinden biri ile miks enfeksiyon olarak değerlendirildi.

Buzağı ishallerinde çoğunlukla birden fazla etken birlikte bulunabildiğinden, ishal osmotik ve sekretorik olarak gelişebilmektedir^3,39,40. Böyle olgularda rotavirus, coronavirus, Cryptosporidium ve E. coli birlikte bulunarak, osmotik ve sekretorik ishal gelişimine neden olur^3,39. Miksenfeksiyonlarda hastalığın şiddetinin daha fazla olduğu vurgulanmaktadır³⁹. Alkan^9, 83 adet ishalli buzağı gaitasının 7‘sinde (%13.4) rotavirus ve coronavirus ile miksenfeksiyon tespit etmiştir. Ok ve ark.¹⁶ Konya’da 82 ishalli buzağının 3’ünde (%3.6) rotavirus ve coronavirus bulmuşlardır. Bu çalışmada 2 hastada (%6) miksenfeksiyon saptanmış, bunlardan birinde E. coli F5 ve rotavirus, diğerinde rotavirus ve coronavirus bulunmuştur. Yukarıdaki araştırıcıların bildirimlerine uygun olarak, bu iki buzağının genel durumu diğer hastalara göre daha şiddetli olduğu belirlenmiştir.

Çamkerten^25, serum IgG seviyeleri sağlıklı buzağıların 9’unda 800-1600 mg/dL, 11’inde de >1600 mg/dL, ishalli buzağıların 7’sinde <800mg/dL, 7’sinde 800-1600 mg/dL, 6’sında da >1600 mg/dL saptamıştır. Bu çalışmada da ishalli buzağıların serum IgG düzeyleri, 2’sinde 1600 mg/dL’den yüksek, 10’unda 800-1600 mg/dL arasında kısmi normal, 18’inde 800 mg/dL’den düşük, serum IgA düzeyleri 6’sında 350 mg/dL’den yüksek, 17’sinde 80-350 mg/dL arasında kısmi normal, 7’sinde 80 mg/dL’den düşük saptandı. Kısmi normal ve yetersiz bulunan IgA ve IgG düzeyleri, organizmanın savunma mekanizmasındaki yetersizliğe, ishal etkenlerinin hastalık oluşturma yeteneklerinin artmasına neden olarak, neonatal dönemde ishalin oluşumunda önemli rol oynamaktadır. Aynı zamanda hastaların hemen hemen hepsine kolostrum verildiği hayvan sahipleri tarafından bildirilmesine rağmen, ishalli buzağıların çoğunun serum antikor seviyelerinin yeterli düzeye ulaşmadığı görüldü. Bunun muhtemel nedenleri, öncelikle annenin kolostrumunda yüksek seviyede antikor seviyesinin oluşturulmaması, buzağının bu hiperimmün kolostrumu yeterli miktarda ve uygun zamanda almaması veya kolostrumdaki immünoglobulinlerin barsak mukozası tarafından düzenli bir şekilde emilmemesi sonucu olabilir.

Yenidoğan buzağılarda makromoleküllerin absorpsiyonu ile ilgili yapılan bir çalışmada, 24. saatte elde edilen 1500 mg/dL’nin üzerindeki IgG düzeyinin tüm buzağılarda infeksiyonlara karşı yeterli pasif immünite oluşturduğu gözlenmiştir⁴¹. Buzağı serumundaki Ig düzeylerinin incelendiği bir araştırmada, 24 - 48 saatlik 2177 buzağı incelenmiş, buzağıların %41’inin pasif bağışıklık transferinde yetersiz olduğu (Ig<1000 mg/dL), %26’sının 1000 - 2000 mg/dL düzeyine ulaştığı (kısmi pasif transfer), %33’ünün ise Ig düzeyinin 2000 mg/dL’den yüksek olduğu (normal pasif transfer) saptanmıştır. Serum IgG düzeyi, buzağının sağlığı ve yaşama gücü ile yakın ilişkili olduğundan, 1000 mg/dL veya daha yüksek IgG düzeyine sahip buzağılar, yaşamlarının ilk 56 gününde daha yüksek yaşama gücü göstermişlerdir⁴². Bu çalışmada da IgG ve IgA düzeyleri yüksek olan hastaların genellikle klinik belirtileri diğer hastalara göre daha iyi olarak tespit edilmiş ve yapılan tedaviler sonucunda tekrar sağlıklarına kavuşmuşlardır.

Yetersiz IgG’li buzağılarda ölüm riskinin dört kat daha fazla olduğu tespit edilmiştir^26,43. Bir araştırmada³¹ serum IgG konsantrasyonları 1500 mg/dL’den düşük neonatal buzağılarda ölüm oranı %11.7 iken, 1500 mg/dL’den yüksek olanlarda %1.7 bulunmuştur. Doğumu takiben ilk 16 hafta süresince buzağı mortalite riskinin belirlendiği diğer bir araştırmada, 3479 buzağının %5’i bu süre içerisinde ölmüş ve ölen buzağıların %3.2’sinde yetersiz pasif kolostral transfer gözlenmiştir²⁷. Bu çalışmada da yapılan tedaviler sonucu düzelmeyerek ölen hastaların hepsinin IgG düzeylerinin düşük olduğu tespit edildi.

Bazı araştırmacılar, serum IgG düzeyi ile sağlık arasında pozitif bir ilişki olduğunu ancak tek başına yüksek IgG seviyesinin hastalıkların oluşumunu önlemeye yeterli olmadığını bildirmişlerdir³². Buna karşın bazı çalışmalarda ise, ishalli buzağılarda total immünoglobulin, IgG ve IgM ortalama değerleri ile kontrol grubundaki hayvanlar arasında istatiksel olarak önemli farklılıklar bulunmakla birlikte, enfekte hayvanların bir kısmında normal düzeyde immünoglobulinlerin bulunduğu saptanmıştır²⁸. Caldow ve ark.²⁹’na göre plazma IgG konsantrasyonu ile hastalık insidensi arasında önemli ilişki yoktur. Ayrıca Filteau ve ark.⁴⁴’da, 3 haftalık yaştaki sağlıklı ve hasta buzağılar arasında serum IgG1 konsantrasyonu bakımından bir farklılık bulunmadığını saptamışlardır. Brenner ve ark.⁴⁵ yeni doğan buzağılarda IgG değerleri açısından hasta buzağılar (17.3±4.8 mg/mL) ve sağlıklı buzağılar (16.9±4.7 mg/mL) arasında fark bulunmadığını bildirmişlerdir. Başoğlu ve ark.³⁰ buzağılarda serum immünoglobulin seviyelerinin belirlenmesinin önemli olduğunu, fakat marjinal veya yeterli immünoglobulin seviyelerinde de hastalık gözlenebileceğini ifade etmişlerdir. Bu çalışmada da 2 hastanın IgG düzeyleri 1600 mg/dL ve 6 hastanın IgA düzeyi 350 mg/dL’nin üzerinde tespit edilmesi, yukarıdaki bilgiyi destekler niteliktedir.

Sonuç olarak; yeni doğan buzağıların ishal olgularının etiyolojisinde birçok etmeninin rol oynadığı ve bazen miks enfeksiyon şeklinde karşımıza çıkması, çözümün tek yönlü olamayacağını göstermektedir. Bu nedenle, ishal etkenlerine karşı koruyucu önlem olarak, buzağıların bakım ve besleme koşullarının düzeltilmesi, direkt olarak yeterli miktarda kolostrum almalarının sağlanması ve özellikle enfeksiyonun yoğun olarak görüldüğü işletmelerde gebe ineklere aşı yapılmasının yararlı olacağı düşünülmektedir. Bununla birlikte, buzağılarda görülen ishal olaylarında özellikle çabuk sonuç veren test tekniklerinin de pratik teşhiste kullanılması yararlı olacaktır. Çünkü bu gibi enfeksiyonların çabuk teşhisleri, ölümleri azaltacak, tedavi şansını artıracak ve böylece hayvan yetiştiricilerini, buzağı ölümlerinden dolayı oluşabilecek, büyük ekonomik kayıplardan kurtaracaktır.

1) Radostits OM, Gay CC, Hinchcliff KW, Constable PD. Veterinary medicine, 10th Edition. Edinburgh, London, New York, Oxford, Philadelphia, St Louis, Sydney, Toronto: Saunders Elsevier, 2008.

2) Kalınbacak A. İshalli buzağıların sıvı sağaltımında hipertonisalin-dextran ve oral elektrolit solüsyonunun kullanımı. AÜ Vet Fak Derg 2003; 50: 113-118.

3) Baljer G, Wieler L. Ätiologie, Pathogenese und immunprophylaxe der neonatalen Durchfallerkrankungen der Kälber. Vet 1989; 5: 18-26.

4) Reynolds DJ, Morgan JH, Chanter N, et al. Microbiology of calf diarrhea in Southem Britain. Vet Rec 1986; 119: 34-39.

5) Snodgrass DR, Terzolo HR, Sherwood D, Campell I, Menzies JD. Aetiology of diarrhoea in young calves. Vet Rec 1986: 119; 31-34.

6) Gulliksen SM, Jor E, Lie KI, et al. Enteropathogens and risk factors for diarrhea in norwegian dairy calves. J Dairy Sci 2009; 92: 5057–5066.

7) Yazıcı Z, Akça Y. Buzağılarda rotavirus enfeksiyonlarının seroepidemiyolojisi ve ELISA testi ile rotavirus antijenlerinin identifikasyonu. AÜ Vet Fak Derg 1993; 40: 231-240.

8) Burgu İ, Akça Y, Alkan F, Özkul A, Karaoglu T. Yenidoğan İshalli Buzağılarda Rotavirusların Electron Microskopi (EM), Enzyme Linked İmmunosorbent Assay (ELISA) ve Polyacrylamide Gel Electrophorosis (PAGE) Teknikleri ile Çabuk Teşhisi ve Antijenik Karakterizasyonu. AÜ Vet Fak Derg 1995; 42: 491-498.

9) Alkan F. Buzağı İshallerinde Rotavirus ve Corona Virusların Rolü. AÜ Vet Fak Derg 1998; 45: 29-37.

10) Çabalar M, Voyvoda H, Sekin S. Virological and serological examinations for rotaviruses in diarrhoeic calves. YYÜ Vet Fak Derg 2000; 11: 18-21.

11) Eskiizmirliler SN, Öncel T, Beyazıt A, Mısırlıoğlu OZ. Türkiye\'nin değişik illerindeki ishalli buzağılarda rotavirus, coronavirus ve crytosporidiosisin yayılışı. Vet Hek Mikrobiyal Derg 2001; 2: 35-42.

12) Aydın F, Umur Ş, Gökçe G, Genç O, Güler MA. Kars yöresindeki ishalli buzağılardan bakteriyel ve paraziter etkenlerin izolasyonu ve identifikasyonu. Kafkas Üniv Vet Fak Derg 2001; 7(1): 7-14.

13) Erdoğan HM, Ünver A, Arslan MÖ, Çitil M, Güneş V. Neonatal buzağı hastalıkları. 5. Ulusal Veteriner İç Hastalıkları Kongresi, 2-5 Temmuz 2003, Van.

14) Hasöksüz M, Kayar A, Dodurka T, Ilgaz A. Detection of respiratory and enteric shedding of bovine coronaviruses in cattle in northwestern Turkey. Acta Vet Hung 2005; 53: 137-146.

15) Çabalar M, Kaya A, Arslan S. Yeni doğan buzağıların ishal olgularında rotavirus ve coronavirus araştırılması. Vet Bil Derg 2007; 23 (3-4): 103-106.

16) Ok M, Güler L, Turgut K, et al. The Studies on the Aetiology of Diarrhoea in Neonatal Calves and Determination of Virulence Gene Markers of Escherichia coli Strains by Multiplex PCR. Zoonoses Public Health 2009; 56: 94-101.

17) Duman R, Aycan AE. Prevalance of Rotavirus Infections in Calves with Diarrhea in Konya Region. J Anim Vet Adv 2010; 9(1): 136-138.

18) Burgu A. Türkiye’de buzağılarda Cryptosporidium’ların bulunuşu ile ilgili ilk çalışmalar. AÜ Vet Fak Derg 1984; 31: 573-585.

19) Özer E, Erdoğmuş SZ, Köroğlu E. Elazığ çevresinde buzağı ve kuzularda bulunan Cryptosporidium’un yaygınlığı üzerinde araştırmalar. Turk J Vet Anim Sci 1990; 14: 439-445.

20) Şahal M, Karaer Z, Yaşa Duru S, Çizmeci S, Tanyel B. Cryptosporidiosis in newborn calves in Ankara region: clinical, haematological findings and treatment with Lasalocid-NA. Dtsch Tierarztl Wochenschr 2005; 112: 203-208.

21) Sarı B, Aktaş MS, Arslan MÖ. Erzurum Yöresinde Buzağılarda Cryptosporidium Türlerinin Prevalansı. Türkiye Parazitol Derg 2008; 32: 116-119.

22) Aldridge B, Barry F, Adams MA. Role of colostral transfer in neonatal calf mangement: failure of acquisition of passive immunity. The Compendium on continuing education for the practicing veterinarian 1992;14: 265-269.

23) Reber AJ, Lockwood A, Hıppen AR, Hurley DJ. Colostrum induced phenotypic and trafficking changes in maternal mononuclear cells in a peripheral blood leukocyte model for study of leukocyte transfer to the neonatal calf. Vet Immunol Immunopathol 2006; 109: 139-150.

24) Neto RM, Packer IU, DoPrado GVB, et al. Colostral Immunoglobulins Absorption in Canchim and Nelore Calves. Revista Brasileira de Zootecnia 2004; 33 (6): 1544-1547.

25) Çamkerten G. Neonatal Sağlıklı ve İshalli Buzağılarda Serum İmmunoglobulin Konsantrasyonlarının Önemi. Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü İç Hastalıkları (VET) Anabilim Dalı, 1998.

26) Osame S, Ichijo S, Ohta C, et al. Efficacy of colostral immunoglobulins for therapeutic and preventive treatments of calf diarrhea. J Vet Med Sci 1991; 53(1): 87-91.

27) Tyler JW, Parish SM, Besser TE, et al. Detection of low serum immunoglobulin concentrations in clinically ill calves. J Vet Intern Med 1999; 13(1): 40-43.

28) İstanbulluoğlu E. Septicaemia neonatorumlu buzağılardan izole edilen Escherichia coli suşlarının biyokimyasal, serolojik, enterotoksijenik, antibiyotiklere duyarlılık, bulaşıcı tip plasmd (R-faktör) taşıma özellikleri ile infekte ve normal buzağılardan elde edilen serum örneklerinin immünoglobulin miktarları (lgG, IgA) üzerinde incelemeler. Doçentlik Tezi, Ankara, 1978.

29) Caldow GL, White DG, Kelsey M, Peters AR, Solly KJ. Relationship of calf antibody status to disease and performance. Vet Rec 1988; 122(3): 63-65.

30) Başoğlu A, Çamkerten İ, Sevinç M. Serum Immunoglobulin Concentration in Diarrheic Calves and Their Measurment by Single Radial Immunodiffusion, Isr J Vet Med 1999; 54 (1): 9-10.

31) Selim SA, Smith BP, Cullar JS, et al. Serum Immunoglobulins in Calves: Their Eflects and Two Easy Reliable Means of Measurement. Vet Med 1995; 4: 387-404.

32) Wittum TE, Perino LJ. Passive immune status at postpartum hour 24 and long-term health and performance of calves. Am J Vet Res 1995; 56(9): 1149-1154.

33) De la Fuente R, Garcia A, Ruiz-Santa-Quiteria JA, et al. Proportional morbidity rates of enteropathogens among diarrheic dairy calves in central Spain. Prev Vet Med 1998; 36: 145-152.

34) Klein D, Kern A, Lapan G, et al. Evaluation of rapid assays for the detection of bovine coronavirus, rotavirus A and Cryptosporidium parvum in faecal samples of calves. Vet J 2009;182: 484–486.

35) McNulty MS. Rotaviruses, J Gen Virol 1978; 40: 1-18.

36) Steiner L, Busato A, Burnens A, Gaillard C. Haufigkeiten und Ursachen von Kalberverlusten und Kalberkrankheiten in Mutterkuhbetrieben. II. Mikrobiologische und parasitologische Diagnosen bei Kalbern mit Durchfall. Dtsch Tierarztl Wschr 1997; 104: 169-173.

37) Garcia-Sancez J, Corral C, Halaihel NG, et al. Survey of Rotavirus Infection in a Dairy Herd: Comparison Between Polyacrylamide Gel Electrophoresis and Two Commercial Tests. Vet Microbiol 1993; 34: 321-332.

38) Ekik M. Konya Bölgesinde Yenidoğan İshalli Buzağılardan Rotavirus Antijenlerinin ELISA ile Belirlenmesi ve Annelerinden Rotavirus Antikorlarının Tespiti. Doktora Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü Viroloji Anabilin Dalı, 2002.

39) Pospischil A. Pathologie und Pathogenese infektiöser Durchfallerkrankungenbeim Kalb, Vet 1989; 5: 27-32.

40) Schaefer FW. Detection of Protozoon Parasites in Source and Finished Drinking Waters. In: Hurst CJ, Knudsen GR, Melnerney MJ, Stetzenbach LD, Walter MV (Editors) Manual of Environmental Microbiology. Washington, D.C.: ASM Press, 1997.

41) Jacobsen H, Sangild PT, Schmidt M, et al. Macromolecule absorption and cortisol secretion in newborn calves derived from in vitro produced embryos. Anim Reprod Sci 2002; 70: 1-11.

42) Waterman D. Colostrum, The Beginning of a Successful Calf Raising Program. Dairy Feed Facts, Dairy Quality Assurance Center, Inc, New York, 1998.

43) White DG. Colostral supplementation in ruminants. The Compendium on continuing education for the practicing veterinarian 1993;15: 335-342.

44) Filteau V, Bouchard E, Fecteau G, Dutil L, Dutremblay D. Health status and risk factors associated with failure of passive transfer of immunity in newborn beef calves in Québec. Can Vet J 2003; 44(11): 907-913.

45) Brenner J, Elad D, Van Hamm M, Markovic A, Perl S. Microbiological and pathological findings in young calves suffering from neonatal diseases. Isr J Vet Med 1995; 50: 21-24.