Beyaz ve bronz hindilerin 8. hafta canlı ağırlıkları sırasıyla 1711.44 g ve 1318.08 g olarak belirlenmiştir. Cinsiyet ve besi şekli ayrımı yapıldıktan sonra kesime kadar olan süre sonunda entansif gruba ait beyaz hindilerin erkek ve dişilerin canlı ağırlıkları 6205.9 ve 4750.0 g, bronz hindilerin erkek ve dişileri 5258.0 ve 4112.9 g, yarı entansif gruba ait beyaz hindilerin erkek ve dişileri 5631.8 ve 4577.7 g, bronz hindilerin erkek ve dişileri 5028.9 ve 4133.0 g, olarak tespit edilmiştir. Her iki genotip grubuna cinsiyet ve besi şeklinin etkisi önemli bulunmuştur (P<0.001). Her iki genotipin erkekleri dişilerinden, entansif gruplar da yarı entansif gruplarından daha fazla yem tüketmişlerdir (P<0.01, P<0.001).

Bu çalışmada; etlik piliç üretiminde ve pazarlanmasında yaygın olan entegrasyona benzer bir modelin hindicilikte de uygulanabilirliği ve alternatif kanatlı yetiştiriciliğinde yararlı olabileceği ve bronz hindilerin yarı entansif, beyaz hindilerin ise entansif tarzda yetiştirilmesinin uygun olabileceği sonucuna varılmıştır.

Son yıllarda ıslah, besleme, yemleme, yetiştirme ve hijyen alanlarında elde edilen başarılar sonucunda hindilerin besi performansları oldukça ilerlemiş, büyük göğüslü hindi hibritleri 10–14 hafta içinde kesim ağırlığına ulaşmışlardır. Aynı zamanda bu kadar kısa besi süresi sonunda yemden yararlanma oranında ve karkas randımanlarında da oldukça iyi sonuçlar elde edilmiştir. Dişi hindilerde canlı ağırlık 9.5 haftada 3 kg, 12.5 haftada 4 kg, 14 haftada 5 kg'a ulaşmış; aynı haftalarda yemden yararlanma oranı aynı sırayla 2.1, 2.4 ve 2.6 olmuştur. Erkek hindilerde ise canlı ağırlık 8 haftada 3 kg, 9.5 haftada 4 kg, 11 haftada 5 kg ve 14 haftada 7 kg'a ulaşmış, aynı haftalarda yemden yararlanma oranları sırasıyla; 1.8, 1.9, 2.1 ve 2.4 olarak hesaplanmıştır^1,2.

Besinin altıncı haftasında canlı ağırlık hibrit hindi dişilerinde 1.0 kg, erkeklerde 1.8 kg'a kadar ulaşmaktadır. Ağır hibritlerde ise altıncı haftada dişiler 1.6 kg erkekler ise 1.9 kg'a ulaşmaktadır. Yemden yararlanma oranı ise 1.65-1.75 arasında olmaktadır^4,5.

Hindilerden yüksek düzeyde verim alınabilmesi için ekstansifyetiştirme sisteminin, yerini entansif ve yarı entansif koşullarda yapılan yetiştiriciliğin alması büyük önem taşımaktadır⁶. Bronz hindi genotipi ile yapılan ''yarı entansif yetiştirme modeli''nin en büyük avantajlarından birisi işçilik giderlerinin minimuma inmesidir. Bu şekilde beslenen erkek hindiler 20-22 haftalık yaşta 13-14 kg canlı ağırlığa ulaşmaktadır^1,6-8.

Beyaz hindilerin entansif yetiştiricilikte erkekleri 15-16 kg, dişileri 8-10 kg canlı ağırlığa ulaşmaktadır. Canlı ağırlık ortalaması 12 kg, karkas ağırlığı da 8.5 kg'dır^2,6. Hindiler diğer kanatlılara oranla meralardan daha iyi yararlanabilmekte ve merada beslenme ile yaklaşık %30- 40 oranında bir yem tasarrufu söz konusu olmaktadır. Bu nedenle mera + ek yem şeklinde bir yetiştiricilik daha ekonomik olabilmektedir. Fakat hindilerin yeterli düzeyde beslenmelerini sağlayacak kaliteli, lezzetli, beslenme değeri yüksek ve sürekli yeşil olarak kalan meraların tesisi, özellikle fakir ve kalitesiz meraların mevcut olduğu bölgelerde önem taşımaktadır^6,9-12.

Bu araştırma beyaz ve bronz hindilerin gelişme performanslarına farklı besi şekillerinin ve cinsiyetin etkisinin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır.

Palazlar bir hafta süreyle ana makinelerinde barındırılmıştır. Daha sonra ayak numaraları takılmak suretiyle tesadüfî olarak, deneme desenine uygun biçimde beyaz ırk ve bronz ırk olarak ayrı yer bölmelerine dağıtılmışlardır.

Palazların beslenmesinde ilk 8 hafta süresince hindi palazı büyütme ve bitirme yemleri kullanılmıştır. Sonraki 8-19 hafta süresince besi gruplarına ayrıldıktan sonra her iki gruba bitirme yemi verilmiş ve yarı entansif grubu otlatma amacıyla araştırmanın yürütüldüğü araştırma birimindeki mevcut mera şartlarından faydalanılmıştır.

Araştırma; gelişmenin I. dönemi (8 hafta) süresince her ırk ayrı ve cinsiyet ayrımı yapılmadan bir arada aynı bakım ve besleme koşulları içerisinde yürütülmüştür. I. dönemin sonunda palazlar, entansif ve yarı entansif olmak üzere 2 ana gruba ve her ana grup kendi içerisinde cinsiyet ayrımı yapılmak suretiyle erkek ve dişi olarak 2 alt gruba ayrılmıştır. Palazlar gruplara ayrılmadan önce bir arada aynı besi rasyonu ile beslenmiş, grup ayrımı sonunda entansif erkek ve dişilerin gün boyu yem ve su ihtiyacı ad libitum karşılanmış, yarı entansif grup ise sabahın erken saatlerinde meraya çıkarılıp akşam saatlerinde kümeslere alınmış ve ek besleme yapılmıştır.

Araştırmada ilk 4 hafta süresince özel yem fabrikasından temin edilen %26 ham protein ve 3060 kcal/kg ME içeren hindi palazı başlangıç yemi, 4. Haftadan 8. haftaya kadar %22.3 ham protein ve 2990 kcal/kg ME içeren büyütme yemleri kullanılmıştır. Sonraki 8-19 hafta süresince besi gruplarına ayrıldıktan sonra her iki gruba %16.8 ham protein ve 3322 kcal/kg ME içeren bitirme yemi verilmiş ve yarı entansif grubu otlatma amacıyla araştırmanın araştırma birimindeki mevcut mera şartlarından faydalanılmıştır.

Gelişmenin II. döneminde (8-19 hafta) beyaz ve bronz hindi palazlarında cinsiyet ayrımları yapılarak, entansif ve yarı entansif 4 alt gruba (50 bronz erkek, 50 bronz dişi, 50 beyaz erkek, 50 beyaz dişi) olmak üzere toplam 8 alt gruba ayrılmıştır. Hindi ırkları ve besi şekilleri araştırma gruplarını oluşturmuştur. Buna göre erkek ve dişi entansif, erkek ve dişi yarı entansif beyaz grup ve erkek ve dişi entansif, erkek ve dişi yarı entansif bronz grubu oluşturulmuştur.

Hayvanlar araştırma başlangıcında (8 haftalık yaş) tek tek tartılarak başlangıç canlı ağırlıkları belirlenmiş ve deneme sonuna kadar 15 günde bir bireysel olarak tartılmış ve bu tartım ağırlıkları 15'e bölünmek suretiyle günlük canlı ağırlık artışları tespit edilmiştir.

Araştırmada elde edilen gelişme dönemleri ile ilgili verilerin analizi SPSS 11.5 paket programı ile yapılmıştır. Genotip, cinsiyet ve besi şekilleri arasındaki farklılıkların analizinde Çok Yönlü Variyans Analizi (Multifaktöriyel Varyans Analizi) metodu kullanılmıştır¹³.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: I. dönem ( 0-8 haftalık) canlı ağırlık ortalaması (g)

Beyaz ve bronz genotiplere ait 15-30, 30-45 ve 45- 60. günler arası canlı ağırlık artışları Tablo 2'de verilmiştir. Beyaz ve bronz hindilerin canlı ağırlıkları 30- 45. günler arası dönemde 563.95 ve 463.49 g olarak tespit edilmiştir.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: I. dönem ( 0-8 haftalık) canlı ağırlık artışları (g)

Beyaz ve bronz genotiplere ait 15-30, 30-45 ve 45- 60. günler arası günlük ortalama canlı ağırlık artışları Tablo 3'de verilmiştir.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 3: I. dönem ( 0-8 haftalık) günlük ortalama canlı ağırlık artışları (g)

II. dönemin başladığı 8. haftada beyaz ve bronz hindi genotip grupları, cinsiyet ayrımı yapılarak entansif ve yarı entansif besi şekilleri alt gruplarına ayrılmıştır. Farklı genotiplere ait cinsiyet ve besi şekli ayrımı yapıldıktan sonra 60, 75, 90, 105, 120 ve 135. günlerdeki canlı ağırlık ortalamalarına ait değerler Tablo 4'te verilmiştir.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 4: II. dönem (8-19 hafta) canlı ağırlık ortalamaları (g)

Genotiplere ait cinsiyet ve besi şekli ayrımı yapıldıktan sonra 60-75, 75-90, 90-105, 105-120 ve 120- 135. günler arası yaş dönemlerine ait günlük ortalama canlı ağırlık artışı tanımlayıcı değerleri Tablo 5'de verilmiştir.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 5: II. dönem (8-19 hafta) günlük ortalama canlı ağırlık artışları (g)

Beyaz ve bronz hindi genotip gruplarının 8 hafta süresince tükettikleri yem miktarı Tablo 6'da, cinsiyet ve besi şekli gruplarının II. dönemde (8-19. hafta) tükettikleri yem miktarı Tablo 7'de verilmiştir.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 6: I.dönem (0-8 hafta) grupların toplam yem tüketimi (kg)

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 7: II. dönemi (8-19 hafta) grupların yem tüketimi (kg)

Her iki genotip grubu arasında tüm dönemlerde ortalama canlı ağırlık artışı ve günlük canlı ağırlık artışı değerleri arasındaki farklılıklar beyaz genotip lehine istatistiki olarak önemli (P<0.05) bulunmuştur.

Genotip grupları arasında 8-19 haftalık II. dönemin tüm yaş dönemlerinde canlı ağırlık ortalamaları değerleri arasında tespit edilen farklılıklar da önemli (P<0.05) bulunmuş; genotipin canlı ağırlığa etkisi devam etmiştir. Ayrıca II. dönemin 60 ve 75. günleri (P<0.05), 90 ve 105. günleri (P<0.01) ve 120 ve 135.günlerinde (P<0.001) canlı ağırlık ortalama değerleri bakımından ırk, besi sekli ve cinsiyet faktörleri arasındaki interaksiyon istatistiki olarak önemlidir.

Genel olarak gelişmenin 8-19 haftalık II. döneminde beyaz genotip grubu bronz genotip grubundan; entansif grup yarı entansif gruptan ve erkekler dişilerden daha yüksek canlı ağırlık değerler göstermiştir. Ayrıca II. dönemin 60 ve 75.günleri (P<0.05), 90 ve 105. günleri (P<0.01) ve 120 ve 135.günlerinde (P<0.001) canlı ağırlık ortalama değerleri bakımından ırk, besi şekli ve cinsiyet faktörleri arasındaki interaksiyonu istatistiki olarak önemli tespit edilmiştir. II. dönemin 60-75.gün arası hariç tüm dönemlerde (P<0.05) entansif ve yarı entansif gruplar arası; 60-75, 75-90, 90-105.gün arası (P<0.05) ve 105- 120.günler arası (P<0.01) dönemlerde genotip (ırk) grupları arası ve II. dönemin 60-75. gün arası (P<0.01) ve diğer dönemlerin tümünde cinsiyet gruplarının ortalama canlı ağırlık artışı değerleri arasındaki farklılıklar istatistiki olarak önemlidir (P<0.001). Ayrıca II. dönemin 60-75 ve 75-90.günler arası dönemlerinde ortalama canlı ağırlık artısı değerleri bakımından ırk, besi sekli ve cinsiyet faktörleri arasındaki farklılığın interaksiyonu istatistiki olarak önemli (P<0.01) tespit edilmiştir.

Gelişmenin 8-19 haftalık II. dönemi ortalama canlı ağırlık artısı değerleri bakımından beyaz ırk bronz ırktan, entansif tarzda besiye tabi tutulanlar yarı entansif gruptan ve erkekler de dişilerden daha yüksek değerler göstermiştir. II. dönemin tüm yaş dönemlerinde (P<0.05) entansif ve yarı entansif gruplar arası; 120-135.günler arası hariç, 60-75.gün arası (P<0.05) ve diğer dönemlerde genotip (ırk) grupları arası (P<0.01) ve II. dönemin 60-75. gün ve 75-90. gün arası (P<0.05) ve 90- 105, 105-120 ve 120-135. gün arası dönemlerde (P<0.001) cinsiyet gruplarının günlük ortalama canlı ağırlık artısı değerleri arasındaki farklılıkları istatistiki olarak önemli bulunmuştur. II. dönemin 60-75 ve 75-90. günler arası yas dönemlerinde günlük ortalama canlı ağırlık artısı değerleri bakımından ırk, besi sekli ve cinsiyet faktörleri arasındaki farklılığın interaksiyonu istatistiki olarak önemlidir (P<0.01).

Şengül ve ark.¹⁴ entansif şartlarda yetiştirdikleri hindilerin 16. Hafta canlı ağırlık değerlerini sırasıyla erkek ve dişilerde; 4923.7 ve 3623.9, yarı entansif şartlarda ise 4940.3 ve 3429.8 g olarak bildirmişlerdir. Bu değerler bu araştırmada beyaz genotipler için tespit edilen değerlere benzer, bronz genotiplerden ise düşük bulunmuştur.

Ayrıca Özuğur ve Karaman¹⁶ 14, 16 ve 18 haftalık yaştaki hindilerin canlı ağırlıklarını sırasıyla erkeklerde; 7884.3, 11283.9 ve 13421.1 g ve dişilerde ise 6963.2, 10580.1 ve 12037.4 g olarak bildirmişler ve bu ağırlıklar bu araştırmadaki genotiplerin canlı ağırlıklarından daha yüksektir. Farklılıklar yetiştirme ve bakım-besleme farklılıklarından dolayı meydana gelmiş olabilir.

Gelişmenin 0-8 haftalık I. dönemi boyunca beyaz hindi genotipinin yem tüketimi 1201.19; bronz hindi genotipinin yem tüketimi ise 768.66 g olarak belirlenmiştir (P<0.001). Beyaz ve bronz hindi genotiplerinin cinsiyet ve besi sekli ayrımı yapıldıktan sonraki 8-19 haftalık II. dönem süresince tükettikleri yem miktarları her genotip ve besi grubu için grup düzeyinde ortalama tek bir değer olarak hesaplanmıştır. Beyaz hindi genotipinin erkekleri dişilerinden (P<0.001), entansif sistemde yetiştirilenler de yarı entansif sistemde yetiştirilenlerden (P<0.01) toplam olarak daha fazla yem tüketmişlerdir. Bronz hindi genotipinin erkekleri dişilerinden (P<0.01), entansif sistemde yetiştirilenler de yarı entansif sistemde yetiştirilenlerden (P<0.01) toplam olarak daha fazla yem tüketmişlerdir. Yem tüketimi üzerine cinsiyet, genotip ve besi şeklinin etkisi değişik derecelerde önemli (P<0.01, P<0.001) bulunmuştur. Tespit edilen bu sonuçları hindilerin büyüme ve besi performanslarının incelendiği benzer çalışmalar^14-15 desteklemektedir.

Hindilerin günde 8 saat merada otlatılmasıyla entansif gruba göre yem tüketiminde önemli ölçüde azalma görülmesi meraya dayalı yani yarı entansif yetiştirme şeklinin daha ekonomik bir yetiştirme şekli olabileceğini göstermektedir. Yarı entansif yetiştirme şekli, hindileri otlatmak amacıyla anızlarda ve kıraç arazilerde gün boyu tutmak şeklinde olmamalıdır. Bunun yerine hindilerin severek otlayacakları, kaliteli, besleyici ve özellikle vitamin ihtiyaçlarını önemli ölçüde karşılayacak bir bitki kompozisyonuna sahip ve uzun dönemde yeşil kalan meraların tesis edilmesi şeklinde olmasını daha ekonomik olabilir.

Entansif tarzdaki hindi yetiştiriciliğinin incelendiği bu çalışmada; etlik piliç üretiminde ve pazarlanmasında yaygın olan entegrasyona benzer bir modelin hindicilikte de uygulanabilirliği ve alternatif kanatlı yetiştiriciliğinde yararlı olabileceği ve bronz hindi ırkının yarı entansif, beyaz bronz ırkının ise entansif tarzda yetiştirilmesinin uygun olabileceği sonucuna varılmıştır.

1) Camcı Ö, Sarıca M. Entansif hindi yetiştiriciliği. TİGEM 1991; 36: 5-19.

2) Cevher Y, Türkyılmaz MK. Türkiye'de hindi eti ve önemi Vet Hek Der Derg 1999; 70: 3-4.

3) Koçak Ç. Hindi Yetiştiriciliği. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1984.

4) Çelen MF, Testik A. Işık ve ekipman renginin hindilerin performansına olan etkileri üzerine bir çalışma. Çiftlik Dergisi 1996; 148: 71-80.

5) Ekinci S. Ülkemizde hindicilik. Tarım ve Köy Dergisi 1993; 86: 20-21.

6) Türkoğlu M, Sarıca M, Eleroğlu H. Hindi Yetiştiriciliği. Samsun: Otak Form-Ofset, 2005.

7) Anon. Hindi Yetiştiriciliği. Çiftlik Aylık Dergisi (Animal and Agriculture Magazine) 2001; 78-82

8) Koçak C, Gönül T, Sarıcan C, Öz, M. Bronz ve bronz x betina melez hindilerinde gelişme ve karkas özellikleri üzerine araştırmalar. Doğa Türk Vet Hay 1990; 14: 158-165.

9) Sarıca M, Sarıçiçek BZ, Garipoğlu AV, Karaçay N. Değişik yetiştirme sistemlerinin hindilerin büyüme ve karkas özelliklerin etkileri. Doğa Veteriner Hayvancılık Dergisi 1954; 18: 361-369.

10) Aksoy T. Tekirdağ ili üretici koşullarında besiye alınan bronz hindilerde kesim sonuçları. İnternational Animal Enformation 1995; 157: 44-49.

11) Aksoy T, İşcan N. Tekirdağ ilindeki otlatmaya dayalı hindi besiciliğinin teknik açıdan incelenmesi. Uluslararası Tavukçuluk Fuarı ve Kongresi, İstanbul, 1995; 97-107.

12) Aksoy T, Aksoy S, Koçak Ç. Otlatmaya Dayalı Hindi Besiciliginin Durumu, Sorunları ve Çözüm Yolları, International Animal Production Proccessing and Marketing World Wide, 1997; 129: 97-107.

13) Özdamar K. SPSS ile Biyoistatistik. Kaan Kitapevi, 3. Baskı, Eskişehir, 1999.

14) Şengül T, Yurtseven S, Polat T. entansif ve yarı entansif koşullarda (özel olarak tesis edilmiş hindi meralarında) yetistirilen bronz hindilerin besi performansları ve karkas özellikleri yönünden karşılaştırılması. Turk J Vet Anim Sci 1999; 23: 489-493.

15) Şengül T, Yıldız A, Konca Y. Farklı Yerleşim Sıklığının Bronz Hindilerin Besi Performansı ve Karkas Özelliklerine Etkisi. Tavukçuluk Araştırma Dergisi 2000; 2: 33-39.

16) Özuğur AK, Karaman M.Big-6 Beyaz hindilerin uygun kesim yaşının belirlenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen ve Mühendislik Dergisi, 2006; 9: 65-68.

17) Eratalar SA. Beyaz hindilerde yerleşim sıklığının performans, karkas kalitesi ve bazı stres parametrelerine etkisi. Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2008.