Silaj materyalinin yüksek sindirilebilirlik derecesine sahip olmasında rol oynayan en önemli faktörlerden biri, silajlık hasılın olgunlaşma zamanı ve buna bağlı olarak da içermiş olduğu kuru madde düzeyidir¹. İdeal kuru madde düzeyi %25-35 arasında olması gereken silaj materyalleri için, hasılın körpe ve kuru madde düzeyinin düşük olması gibi nedenler, silolama için olumsuz nedenleri oluştururken, mevsimin yağışlı, güneşin az, havanın rutubetli olması gibi nedenler de kurutma için diğer olumsuzlukları oluşturmaktadır^2,3. Silo yemlerinin yemlemede kullanılmadan önce kalitelerinin güvenli bir şekilde korunabilmesi ancak kurutma ve silolamadaki besin madde kayıplarının en aza indirilebilmesiyle mümkün olabilmektedir. İdeal kuru madde düzeyine ulaşmadan, körpe olarak yapılan silajlarda, silo suyu ile önemli ölçüde besin madde kaybı oluştuğu bildirilmektedir⁴. Durum böyle olunca, söz konusu silo yemlerinden maalesef beklenen verim artışı da sağlanamamaktadır. Bu nedenle, silaj materyalinin, ideal kuru madde düzeyini artırarak besin madde kayıplarını en aza indirilebilmek için, havalar müsaade ettiği takdirde pörsütülmesi ya da HCl ile işlenmiş saman gibi bazı yem maddeleri ile karılarak kuru madde düzeylerinin yükseltilmesi^5-7 gündeme gelmektedir. Böylelikle de, besin madde kayıpları aşağıya çekilebilmektedir. Silaj materyalinin pörsütülmesi, silajların sindirilme derecesini de belirgin biçimde artırmaktadır⁸. Aynı şekilde, yapılan bir başka çalışmada, pörsütülerek yapılmış arpa hasılı silajının kuru madde sindirilme oranının, pörsütülmemişe göre daha yüksek çıktığı tespit edilmiştir⁹. Ayrıca, güneş, yağmur ve rüzgarın doğrudan etkisi ile otların besin madde düzeyleri düşmekte ve kaliteleri de önemli ölçüde azalmaktadır^10-14. Zira, toprak üzerinde kurutma yönteminde, kuruyan otların ters-yüz edilmesi ve depoya götürülmesi sırasında, yaprak ve ince dallar kırılıp dökülürken daha çok bitki gövdesi ve sapından oluşan, düşük kaliteli kuru otlar elde edilmekte, dolayısıyla da önemli bir mekanik kayıp söz konusu olmaktadır¹⁵.

Bu çalışmada, münavebeli ekim yapılan bölgelerde, ikinci ürün olarak yetiştirilen ve soğuk mevsimin başlaması nedeni ile aniden körpeyken hasat edilmek zorunda kalınan yulaf hasılının, toprak üstünde kurutulması ile birlikte 3 farklı yöntemle silolanması gibi farklı konserve yöntemlerine tabi tutulmasının koyunlarda besin maddelerinin sindirilme derecesi üzerine olan etkisi araştırılmıştır.

Silo kabı olarak, 50 kg'lık plastik torbalar kullanılmıştır. Silaj materyalinin kaplara doldurma işlemi, bilek basıncı gücü ile sıkıştırılarak yapılmıştır. Kapların ağızları iyice bağlanarak kapatılmış ve silo kapları 45 gün sonra açılmıştır. Kuru madde kaybını ortaya koyabilmek amacıyla, tüm gruplarda konserve öncesi ve hayvanlara verilirken yemlerin kuru madde miktarları belirlenmiştir.

Araştırmada, 6 aylık ve aynı canlı ağırlıkta, 4 baş erkek İvesi toklu, deneme hayvanı olarak kullanılmıştır. Deneme 4x4 Latin Kare Deneme düzeninde Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi Eğitim ve Uygulama Çiftliğindeki ferdi padoklarda yürütülmüştür. Çalışmanın her döneminde 10 günlük alıştırma ve 10 gün süre ile de yem tüketiminin tespiti yapılmış, ardından sindirim derecesinin tespiti için, 7 gün süre ile dışkı örnekleri toplanmıştır. Alıştırma ve yem tüketiminin tespit edilmesi sırasında, hayvanlar ad libitum yemlenmişlerdir. Sindirilme derecesinin tespiti için ise, dışkı toplama sırasında ve söz konusu örneklemeye başlamadan 3 gün önceden itibaren, hayvanlara ad libitum olarak tükettiği yemin %90'ı verilmiştir. Su, taze ve ad libitum olarak sunulmuştur.

Sindirim Denemesi: Alıştırma ve yem tüketiminin tespit edilme dönemlerinden sonra, hayvanların arkasına bağlanan sağlam ve su kaybetmeyen plastik torbalar yardımıyla dışkı örnekleri, sabah ve akşam günde 2 kez olmak üzere, 7 gün süre ile toplanıp tartılarak her hayvan için günlük dışkı miktarları belirlenmiştir. Her gün toplanmış olan dışkı örneklerinden, ayrı ayrı olmak üzere 100'er g alınmış ve 60ºC'de 36-48 saat kurutulup öğütülerek ham besin maddelerinin analizi için hazır hale getirilmiştir.

Analitik İşlemler: Yem ve dışkı örneklerinde, kuru madde, ham kül, organik madde, ham protein ve ham yağ düzeyleri AOAC (16)'de belirtilen yöntemlere göre, ham selüloz düzeyi Crampton ve Maynard¹⁷'ın bildirdiği yönteme göre belirlenmiştir.

İstatistiksel Analizler: Konserve grupları arasındaki fark, Minitab paket programındaki Latin Kare deneme düzenine göre değerlendirilmiştir.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Araştırmada kullanılan yemlerin ham besin madde bileşimi (%, KM esasına göre)

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Deneme gruplarında ham besin maddeleri sindirilme oranları (%)

Deneme gruplarında, kuru madde, ham kül, organik madde, ham selüloz, ham protein, ham yağ, ve azotsuz öz maddenin sindirilme dereceleri bakımından, istatistiksel olarak önemli farklılıklar (P<0.05) tespit edilmiştir (Tablo 2). Kuru maddenin sindirilme derecesinin, HCl ile işlenmiş saman ilave edilmiş silaj grubu (Y+S) ile toprak üzerinde pörsütülerek yapılan silaj gruplarında (Pt), yaş hasıl silajı grubu (Y) ve kuru ot grubuna (Kt) göre istatistiksel olarak önemli düzeyde daha yüksek çıktığı tespit edilmiştir (P<0.05). Zira, pörsütülmüş grupta pörsütülmemiş hasıl silajına göre, kolay sindirilebilir organik maddenin daha az kayba uğrayarak silajda kaldığı, yaş hasıl silajında ise, daha fazla fermantasyon gazı ve silo suyu ile birlikte besin madde kaybının daha yüksek olduğu bildirilmektedir¹⁸. Ayrıca, ham selüloz ve hücre duvarı maddelerinin rasyonda yükselmesi, organik maddenin sindirilme derecesini olumsuz yönde etklemektedir^19-21. Aynı şekilde, Y+S grubunda kuru maddenin sindirilme derecesinin yüksek çıkması HCl ile işlemenin, hücre maddelerinin kullanımını arttırmasına^5, bağlanabilir. Samanın HCl ile işlenmesinin, kuru madde sindirilme derecesine olan etkilerini ortaya koymak için yapılmış bazı çalışmalarda^5-7, samanı HCl ile işlemenin, samanın kuru madde sindirilme derecesini %6-7 oranında yükselttiği bildirilmektedir.

Ham proteinin sindirilme derecesine bakıldığında, Y+S ve Pt gruplarının, Y ve Kt gruplarına kıyasla, yine istatistiksel olarak önemli düzeyde üstünlüğü söz konudur (P<0.05). Bu duruma, özellikle Kt grubunda, kurutulmuş grubun daha çok yaprak kaybına uğraması ile birlikte, güneş ışınları ve yağmur suları gibi etkenlerin, özellikle kullanılabilir besin madde düzeylerinde önemli kayıplar meydana getirerek, proteinin sindirilme derecesi üzerine olumsuz etki yapmasının^22-24 neden olduğu düşünülmektedir. Y grubunda ham proteinin sindirilme derecesinin daha düşük düzeyde çıkması ise, yaş hasıl silajında daha fazla fermantasyon gazı ve silo suyu ile birlikte besin madde kaybının daha yüksek olması ile izah edilebilir¹⁸. Nitekim, çayır otu silajıyla yapılmış bir çalışmada^25, benzer bulgular saptanmıştır. Ham proteinin sindirilme derecesi aynı şekilde, Y+S grubunda Pt grubuna göre istatistiksel olarak daha önemli düzeyde yüksek çıkmıştır (P<0.05). Bunun nedenini ise, yine yem materyalini HCl ile işlemenin, hücre maddelerinin kullanımını arttırmasına⁵ bağlayabiliriz.

Ham selüloz, ham kül, organik madde, ham yağ, ve azotsuz öz maddenin sindirilme dereceleri, Y+S ve Pt gruplarında, Y ve Kt gruplarına kıyasla yine istatistiksel olarak önemli düzeyde yüksek çıkmıştır (P<0.05). Bu da yulaf hasılının gerek HCl ile işlenmiş saman ile karılarak silolanmasının, gerekse pörsütülerek silaj yemi olarak hazırlanmasının, yaş olarak silolanmasına ve toprak üzerinde kurutulmasına oranla daha avantajlı olduğunu ortaya koymaktadır.

Sonuç olarak, körpe yulaf hasılının toprak üstünde pörsütülerek veya pörsütme imkanının bulunmadığı durumlarda, özellikle kuru madde düzeyini arttırıp ortamın pH'sını düşürmek amacıyla hazırlanan, HCl ile işlenmiş samanla karıştırılarak silolanmasının, besin maddelerinin sindirilme derecesi üzerine olumlu etki yaptığı kanısına varılmıştır.

1) Johnson L, Harrison JH, Hunt C, et al. Nutritive value of corn silage as affected by maturity and mechanical processing a contemporary review. J Dairy Sci 1999; 82: 2813-2825.

2) Kılıç A. Silo Yemi. Bornova-İzmir: Bilgehan Basımevi, 1986.

3) Meyer H, Bronsch K, Leibetseder J. Supplemente zur Vorlesungen und Übungen in der Tierernaehrung. Hannover: Verlag Sprungmann, 1984.

4) Zimmer E. Untersuchungen über Garfutter Sickesaft. Wirtschaftseig. Futter 1964; 10: 63-75.

5) Çakmak C, Çerçi İH, Koçak D, Çetinkaya N. Buğday samanını farklı kimyasal maddelerle işlemenin rumende kuru madde yıkılma derecesi ve metabolize olabilir enerjiye etkisi. Lalahan Hayv Arş Enst Derg 1993; 33: 58-68.

6) Çakmak C. Farklı Kimyasal Maddelerle İşlenen Buğday Samanının Ham Besin Maddelerinin Sindirilme Dereceleri ile Ruminal Fermantasyona Etkileri. Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 1994.

7) Çerçi İH, Sarı M. Farklı kimyasal maddelerle muamele edilen buğday samanının in vitro sindirilme derecesi. Turk J Vet Anim Sci 1994; 18: 27-32.

8) Michina G, Poloczek A, Haduca E. Comparison of the quality, nutritive value and losses of fresh and wilted grass ensiled under submountein conditions. Rocziniki Naukowe Zootechniki Monografiei Rozprawy 1991; 29: 239-250.

9) Acosta YM, Stallings CC, Polan CE, Miller CN. Evaluation of barley silage harvested at boot and soft dough stages. J Dairy Sci 1991; 74: 167-176.

10) Alpan O. Sığır Yetiştiriciliği ve Besiciliği. Ankara: Medisan Yayınevi, 1990.

11) Romero F, Horn HH, Van Prine GM, French EC. Effect of cutting iterval upon yield, composition and digestibility of Florida 77 Alfalfa and Florigraze Rhizoma Peanut. J Anim Sci 1987; 65: 786-796.

12) Sarı M, Çerçi İH. Yemler, Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları. Elazığ, 1993.

13) Şenel HS. Hayvan Besleme. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Veterimer Fakakültesi Yayınları, 1986.

14) Ziemmer CJ, Heinrichs AJ, Canale CJ, Varge GA. Alfalfa treated with a chemical drying agent: Effect of digestibility in situ. J Dairy Sci 1990; 73: 2417-2422.

15) Burdick D, Fletcher DL. Carotene-Xanthophyll in fieldwilted and dehydrated alfalfa and coastal bermuda grass. J Agric Food Chem 1985; 33: 235-238.

16) AOAC. Official Methods of Analysis Association of Agricultural Chemists. Virginia DC 1990

17) Crampton EW, Maynard LA. The relation of cellullose and lignin content to nutritive value of animal feeds. J Nutr 1938; 15: 383-395.

18) McDonald P, Stirling AC, Henderson AR, Wittenbury R. Fermentation studies on wet herbage. J Sci Food Agric 1962; 13: 581-590.

19) Çerçi İH, Sarı M. Farklı kaba ve konsantre yem oranlarının keçilerde ham besin maddelerinin sindirilme derecesi ve azot dengesi üzerine etkileri. FÜ Sağ Bil Derg 1995; 9: 197-204.

20) Çerçi İH, Şahin K, Güler T, Akcan A. Rasyona kuru ot yerine mısır silajı katılmasının ruminal fermantasyon, ham besin maddelerinin sindirilme derecesi, süt verimi ve sütün bileşimi üzerine etkisi. FÜ Sağ Bil Derg 1996; 10: 227-235.

21) Klocke B. Einfluss Wechselnder Rauhfuttermengen in der Diaet auf Einige Praecaecale und Postileale Verdauungsvorgange Beim Schaf. Tierarztl Hochsch, Hannover: 1984.

22) Harris CE, Tullberg JN. Pathways of water loss from legumes and grasses cut for conservation. Grass Forage Sci 1980; 33: 1-9.

23) McDonald AD, Clark EA. Water and quality loss during field drying of hay. Adv Argon 1987; 1: 407-415.

24) Merchen NR, Satter LD. Digestion of nitrogen by lambs fed alfalfa conserved as baled hay or as low moisture silage. J Anim Sci 1983; 56: 943-951.

25) Teller E, Vanbelle M, Kamatali P, Wavreille J. Intake of direct cut or wilted grass silage as related to chewing behavior, ruminal characterictics and site and extent of digestion by heifers. J Anim Sci 1989; 67: 2802-2809.