Organizma normal canlılığını sürdürebilmek adına temel besin maddelerinin yanı sıra çeşitli iz elementlere de gereksinim duyar. İz elementler vücutta sentezlenmeyen ve mutlak suretle gıdayla alınmak zorunda olan maddeler olup, birçok enzimin ve hormonun yapısına girerek onların aktivasyonunda önemli rol oynarlar
11-13. Bu tip maddelerin eksikliği durumunda gıda niteliğinde olmayan maddeleri yeme, iştahsızlık, alopesi, çeşitli tipte verim kayıpları, ishal, zayıflama, deri ve kıllarda renk değişimleri, anemi, iskelet bozuklukları ve immun sistem zayıflığı gibi semptomlar gözlenebilmektedir
11,14.
Yün yeme hastalığı özellikle kapalı şekilde bakım ve beslemesi yapılan koyunlarda ortaya çıkabilen anormal bir davranış bozukluğu olup, ahırlarda kalabalık şekilde tutulma ve yemde kaba maddelerin yetersiz oluşunun bu davranış bozukluğunun başlıca nedeni olduğu düşünülmektedir. Genellikle sürüde tek tük başlayan bu durum giderek sürüye yayılmaktadır. Yün yemenin nedenleri arasında gıdasal eksikliklerin de rolü vardır15. Bu eksiklik durumları arasında özellikle çinko ve bakır eksikliği oldukça önemlidir16. Çinko eksikliğinin klinik bulguları arasında epitel hücrelerin keratinizasyonu ve kalınlaşmasının yanı sıra, gelişim bozuklukları, mukoz membranların konjesyonu ve diz eklemi bölgesinde genişleme yer alır14,17,18. Ancak yapağı kaybı, yün yeme ve deri çatlaklarının oluşumu başlıca klinik semptomlardır. Genç olanların yaşlı hayvanlara oranla daha şiddetli etkilendikleri bilinmektedir15. Alopesi ve yapağı anormallikleri Cu ve Zn yanında Fe ve Mn yetersizlikleriyle de alakalı olabilir7.
Yün yiyen koyunlar üzerinde yürütülen bu çalışmada, koyunlardan alınan deri kazıntısı örneklerinde herhangi bir parazitolojik etkene rastlanılmamış ve bu durumun iz element yetersizliği ile alakalı olabileceği düşünülerek incelemeler bu yönde yapılmıştır. Alopesili koyunlar üzerinde yürütülen bazı çalışmalarda7,19-21 serum Cu ve Zn düzeylerinde önemli azalmalar tespit edilirken, bazı araştırıcılarda7 Mn ve Fe düzeylerinde önemli sayılabilecek azalmalar tespit edilmişlerdir. Mevcut çalışmanın sonuçları incelendiğinde, tedavi öncesi dönemde yün yiyen koyunların kan serumunda saptanan Zn, Cu, Fe, Mn ve Co düzeylerinin tedavi sonrasına nazaran önemli derecede arttığı görülmektedir. Yün yeme semptomu gösteren koyunlarda tedavi sonrası bir ay içinde belirtiler ortadan kalktığı ve yapağı kalitesi yerine geldiği için hastalığın etiyolojisinde bu iz elementlerin önemli rolü olduğu düşünülmüştür.
Alopesili ve yün yeme hastalığı olan koyunlar üzerinde yapılan değişik çalışmalarda7,17,22 serum total proteini ve albümin düzeylerinde önemli azalmalar tespit edilmiş olup azalmaların nedeni olarak iştahsızlık ve Cu eksikliğine bağlı kapillar permeabilite artışından kaynaklanan albümin kaybı ileri sürülmüştür23. Benzer şekilde çalışmadaki yün yeme semptomlu koyunların kan serumlarında da total protein ve albümin düzeyleri düşük saptanmış olup yukarıdaki literatür verileriyle uyumlu bulunmuştur.
Tedavi öncesi dönemde saptanan düşük glikoz düzeyleri ile bilirubin düzeylerindeki artışlar, Zn eksikliği durumunda kan serumu glikoz düzeyinde azalma ve bilirubin düzeylerinde artma olduğu ifade eden çalışmanın24 sonuçlarıyla uyumlu bulunmuştur.
Serum AST ve ALT düzeylerinin iz element eksikliği olan koyunlarda önemli derecede arttığı bazı çalışmalarda7,20,22 saptanmıştır. Bu durumun nedeni olarak ta Cu eksikliği sonucu karaciğerdeki merkezi venlerin etrafındaki yağ değişimi gösterilmiştir25. Ayrıca bakır alındıktan sonra albüminle taşınarak karaciğere gelmekte ve karaciğerde hepatokuprein adını almaktadır. Bakır eksikliğine bağlı hepatokuprein düzeylerindeki azalmaların da karaciğer fonksiyonlarını olumsuz etkilediği ileri sürülmektedir. Ayrıca Cu ve Zn eksikliği durumunda süper oksit dismutaz aktivitesindeki azalma karaciğer hücrelerinde oksidatif stresi artırabilir7. Mevcut çalışmadaki koyunların kan serumlarında da ALT ve AST enzim düzeyleri düşük saptanmış olup yukarıdaki literatür verileriyle uyumlu bulunmuştur.
Her ne kadar çalışmadaki koyunlarda herhangi bir patolojik inceleme yapılmamış olsa da, üre ve kreatinin düzeylerindeki artışlar alopesik koyunlar üzerinde yapılan ve Cu'ın böbrek fonksiyonlarındaki etkisi nedeniyle serum üre düzeylerinde önemli artışlar saptanabileceğini ifade eden çalışmaların7,20 sonuçlarına benzerlik göstermiştir. Bu durumun nedeni tam olarak açıklanmamakla birlikte bazı araştırıcılar25 Cu eksikliği sonucu böbreklerde vakuoler dejenerasyon ve koagulatif nekrozun geliştiğini ileri sürmüşlerdir.
Mevcut çalışmadaki koyunların serumlarında tedavi öncesi dönemde saptanan Ca ve P düzeylerindeki azalmalar, alopesili koyunlarda yapılan bir çalışmanın20 sonuçlarıyla uyumlu bulunmuştur.
Mineral madde – iz element yetersizliklerine ait belirtiler genellikle uzun sürede ortaya çıkmakta ancak ihtiyaç duyulan maddelerin temin edilmesi durumunda kısa sürede yetersizlik belirtileri ortadan kalkarak hayvanda kondüsyonun düzeldiği ve verimlerinin arttığı bildirilmektedir11,26-28. Benzer şekilde mevcut çalışmada saptanan yün yeme semptomları tedavinin birinci ayından sonra ortadan kalkmıştır.
Sonuç olarak, özellikle kalabalık şekilde kapalı besleme programının uygulandığı yetiştirme programları içerisinde koyunlarda yün yeme olaylarıyla karşılaşılabileceği ve bu durumun ortaya çıkışında iz element eksikliklerinin önemli olduğu bir kez daha ortaya konmuştur.
)
)
)
