Birçok toksik reaktif oksijen türü (ROS) normal metabolizmanın kaçınılmaz yan ürünü olarak organizmada oluşmaktadır
22. Oksidatif stres, hücrelerdeki ROS ile mevcut antioksidan moleküller arasındaki sıkı dengenin ROS lehine bozulması durumudur
23-26. Çalışma ortamlarında, diyette, sigara dumanında, çevrede yaygın olarak bulunan ve kuvvetli kanserojen etkinliğe sahip olan BaP’in biyotransformasyonu süresince çok sayıda serbest radikal oluşur. Serbest radikaller reaktif yapıları nedeniyle, başta lipitler, proteinler ve nükleik asitler olmak üzere yükseltgenebilen tüm hücre elemanları ile kolayca etkileşime girebilirler
1-4. Organizma, radikallerin hücrelerde aşırı birikimini önleyen, enzimsel ve enzimsel nitelikte olmayan bir antioksidan sisteme sahiptir
11,24. Bu sistemin bileşenleri, koruyucu veya zincir kıran antioksidanlar olarak bilinmektedir. Enzimsel nitelikte olmayan antioksidanları indirgenmiş glutatyon (GSH), suda eriyen askorbat
27 ile yağda eriyen E vitamini
25 ve β-karoten oluşturmaktadır. Her ne kadar A vitamininin zincir kırıcı özelliği olmasa da, yağda eriyen ve enzimsel olmayan bir antioksidan olarak görev yaptığı ifade edilmektedir
11.
Canlıların BaP’ye maruz kalmasıyla organizmanın oksidan-antioksidan denge durumunun değiştiği ve gelişen oksidadif stresin vücutta serbest radikal düzeylerini artırdığı belirtilmektedir 28-31. Yapılan çalışmalarda, β-karotenin rat 32 ve farelerin 33 plazmalarında lipid peroksidasyonu baskıladığı, sigara içen insanlar üzerinde yapılan bir araştırmada 31 antioksidan vitamin ilavelerinin BaP’nin neden olduğu DNA hasarını önlediği belirtilmektedir.
Al-Zuhair ve Mohamed 34, diyabetli ratlarda C vitamini uygulamalarının karaciğerde lipid peroksidasyonu önemli derecede azalttığı, C vitamini ve E vitamini uygulamalarının ratların çeşitli dokularında kanser oluşumunu önlediği belirtilmektedir 5,35. Erişkin ratların testislerinde formaldehit uygulamasının neden olduğu oksidatif hasara karşı E vitamininin etkinliğinin araştırıldığı bir çalışmada 36, E vitaminin testis dokusu ve sperm kalitesini oksidatif hasardan koruduğu ve E vitaminin bu etkisinin direkt olarak serbest radikal temizleyici özelliğinden kaynaklandığı belirtilmektedir. Sisplatin verilerek yapılan bir çalışmada 37 oksidatif hasar oluşturulan ratlarda, kontrollere nazaran A vitamini, beta karoten ve E vitamini düzeylerinin azaldığı ifade edilmektedir.
Bu çalışmanın sonuçlarına bakıldığında (Tablo 1) kontrol ile deney grubu kıyaslandığında plazma A vitamini, β-karoten, C vitamini ve E vitamini seviyelerinde istatistiksel olarak önemli bir azalmanın (sırasıyla P<0.001, P<0.001, P<0.01, P<0.01) olduğu görülmüştür. Bu sonuçlar stres sırasında vitamin düzeylerinin azalacağını ifade eden literatür bilgileriyle uyumlu bulunmuştur.
Sonuç olarak, aynı ortamda aynı yemlerle bakım ve beslemesi yapılarak BaP uygulanan ratlarda, kontrollere nazaran, vitamin düzeylerindeki önemli azalmaların BaP uygulamasına bağlı olarak, organizmada gelişen yoğun oksidatif stres ve buna bağlı olarak antioksidan vitaminlerin artan kullanımları olduğu düşünülmüştür. Bu tür maddelerin organizmada neden olduğu yoğun strese karşı korunmada antioksidan vitamin ilavelerinin yararlı olabileceği sonucuna varılmıştır.
)
