Hayvanların doğal yaşam ortamında bulunan kurşuna toksik dozda maruziyeti, oksidatif stres ve apoptozis gibi hücresel hasarlara neden olabilmekte ve bu durum üreme ve performansta düşüşler, hatta ölüme neden olabilmektedir
10,13-19. Güçlü bir hücre içi serbest radikal temizleme potansiyeline sahip beta-glukanlar ise antioksidan etki göstermekte
20, ayrıca anti-bakteriyel, anti-fungal, anti-viral ve anti-parazitik etkileri artıran adjuvan bir özellik sergilemektedir
6. Arpa ve yulaf gibi tahıllardan elde edilen glukanların, kümes hayvanlarının sağlığı ve performansını olumsuz olarak etkilediği, bu olumsuzluğun ortadan kaldırılmasının rasyona beta-glukanı sindiren enzimlerinin (betaglukanaz) ilavesiyle mümkün olabileceği, ancak mantar ve maya kaynaklı beta-glukanların diyete doğrudan ilavesinin bu olumsuz etkiyi göstermediği, aksine yeni immünositlerin üretimini ve makrofajların fagositik fonksiyonunu artırdığı, heterofillerin fagositik, bakterisidal öldürme ve oksidatif savunmayı hızlandırma etkileri sayesinde immünomodülatör etki sergiledikleri ve kümes hayvanı diyetlerinde antibiyotik kullanımını azaltmaya veya ortadan kaldırmaya yardımcı olabileceği bildirilmektedir
29. Nitekim Seven ve ark.
30’nın yumurtacı bıldırcın rasyonuna 1 g/kg düzeyinde proteaz+fitaz+beta-glukanaz ve ksilanaz karışımlardan oluşan enzim premiksi ilave ettikleri çalışmada, multi enzim katkısının yumurta üretimini, yemden yararlanma oranını, yumurta ağırlığını ve kabuk ağırlığını istatistiksel olarak önemli derecede arttırdığını bildirmişlerdir.
Bu çalışmada, 1-56 günlük periyotta kontrol grubu ile karşılaştırıldığında diyete kurşun ilavesinin yumurta verimi, YT ve YYO’nı önemli düzeyde olumsuz yönde etkilediği görülmüştür, ancak CA ve yumurta ağırlığı bu durumdan etkilenmemiştir (Tablo 2). Nitekim yumurtacı bıldırcınların rasyonuna 8 hafta süreyle 100 mg/kg kurşun ilavesinin performans ve yumurta kalite parametrelerini 24, benzer şekilde rasyona 200 mg/kg kurşun ilavesinin broyler piliçlerin performansını olumsuz yönde etkilediği 17 bildirilmiştir.
Rathgeber ve ark. 31, broylerlerin büyüme ve yemden yararlanma oranı (YYO)’nı belirlemek için yaptıkları araştırmada, bazal rasyon, bazal rasyon+virjinamisin ve bazal rasyon+beta-glukan (20 mg/kg maya kaynaklı beta-glukan) ilaveli gruplar oluşturmuş, denemenin 38. günde kontrol grubunun beta-glukan grubundaki hayvanlardan daha düşük CA sahip olduğunu, YYO’nın önemli düzeyde etkilenmediğini bildirmişlerdir. Başka bir araştırmada, Keser ve ark. 32, broyler rasyonuna %1 çinko, %0.025 chitosan oligosakkarit ve %0.05 beta-glukan ilavesinin yem tüketimi (YT), CA, günlük canlı ağırlık artışı (GCAA) ve YYO önemli düzeyde etkilemediğini bildirmişlerdir. Ancak, Moon ve ark. 26 negatif kontrol (temel rasyon), Ancak, Moon ve ark. 26 negatif kontrol (temel rasyon), pozitif kontrol (temel rasyon+Zinc bacitracin 55 mg/kg) ile 15, 30 ve 60 mg/kg beta-glukan ilaveli 5 grup oluşturulmuş, rasyona 60 mg/kg beta-glukan ilavesinin kontrol grubuna kıyasla, broylerlerin YT azaltıp, canlı ağırlık artışı (CAA) ve YYO geliştirdiğini bildirmiştir 26. Benzer şekilde Zhang ve ark. 33 broylerlerde yaptıkları bir çalışmada temel rasyona 0, 25, 50, 75, 100 ve 125 mg/kg düzeylerinde beta-1,3/1,6-glukan ilave etmiş, deneme sonunda 50 ve 75 mg/kg ilaveli gruplarının en iyi GCAA ve YT değerlerine sahip olduğu, ayrıca en iyi YYO’nın 75 mg/kg beta-glukan ilaveli grupta olduğu bildirilmiştir. Bolacali ve Irak 34 rasyona %1, 2, 3 ve 4 düzeyinde prebiyotik (%32 oranında Saccharomyces cerevisiae kaynaklı beta-glukanlar ve mannan oligosakkaritler (MOS)) ilave ettikleri çalışmada, kontrol grubuna kıyasla, 7. günden itibaren denemenin tüm dönemlerinde özellikle %4 ilaveli gruptaki dişi bıldırcınların CA’larının diğer deneme gruplarına göre önemli derecede yüksek olduğunu, deneme süresi sonunda (1-42. günler) yine dişi bıldırcınların GCAA ve YT değerlerinin istatistiksel olarak önemli derecede arttığını, ancak YYO’nın tüm katkılı gruplarda kontrolden yüksek olduğunu bildirmişlerdir. Yine bıldırcınlarda rasyona simbiyotik (88 g/kg MOS, 96 g/kg beta-glukan ve 4×1012 CFU/kg Saccharomyces cerevisiae) ilavesini kontrole kıyasla GCAA istatistiksel olarak, YT ve YYO ise rakamsal olarak iyileştirdiği bildirilmiştir 35. Maya Saccharomyces cerevisiae (Thepax) hücre duvarı, immün uyarıcı olarak bilinen kitin, mannan ve glukanı içermektedir. Bu bağlamda katkı maddesi içermeyen bazal diyet (kontrol) ve bazal diyete 2 g/kg düzeyinde Saccharomyces cerevisiae, 1 g/kg düzeyinde Thepax ve 1 g/kg düzeyinde Saccharomyces cerevisiae + 0.5 g/kg düzeyinde Thepax ilavesinin yapıldığı bıldırcın denemesinde en yüksek YT ve CA yalnız Saccharomyces cerevisiae ve Thepax ilaveli gruplarda olduğu, YYO’nın Saccharomyces cerevisiae + Thepax grubunda kontrole benzer olarak yalnız Saccharomyces cerevisiae ve Thepax ilaveli gruplardan iyi olduğu bildirilmiştir 36. Benzer şekilde, Japon bıldırcınlarının katkısız temel rasyon ve temel rasyona %0.5, 1.5, 2.5 ve 3.5 maya (Saccharomyces cerevisiae) ilaveli beslendiği araştırmada, en iyi deneme sonu CA ve CAA %3.5 maya ilaveli grupta olduğu, ayrıca en iyi YYO %2.5 ve 3.5 maya ilaveli gruplarda gerçekleştiği bildirilmiştir 37. Beta-glukan ve MOS’un Sacchoramyces cerevisiae mayasının hücre duvarından elde edildiği ve bağışıklık ve performansı olumlu etkilediği bilinmektedir. Bıldırcınlar ile yapılan bir çalışmada 38, kontrol (temel rasyon), kontrol+probiyotik (0.15 g/kg proteksin), kontrol+prebiyotik (2 g/kg MOS), kontrol+0.25 g/kg ajwain uçucu yağı (AEO) ve kontrol+0.25 g/kg dereotu uçucu yağı (DEO) grupları oluşturulmuş, 1-21. günlerde proteksin, MOS ve AEO gruplarında CAA önemli bir artış olduğu, YT üzerinde 1-21. periyotta DEO grubunda, 22-42. ise MOS grubunda önemli bir artış olduğu bildirilmiştir. Ayrıca en iyi YYO 1-21. periyotta proteksin ve MOS takviyeli gruplarda gerçekleştiği bildirilmiştir. Ancak tüm deney dönemi (1-42. gün) incelendiğinde CAA YT ve YYO önemli bir farklılık oluşmadığı bildirilmiştir. Çalışmamızda 43-56. günler dışında tüm grupların yumurta ağırlığının benzer olduğu ve 1-56. günlerde de yine istatistiksel bir fark oluşmadığı, araştırmanın tamamında (1-56. günler), kurşunun yumurta verimi, YT ve YYO üzerindeki olumsuz etkisinin beta-glukan ilaveli gruplarda önemli derecede düzeldiği ve kontrol ile benzeştiği tespit edilmiştir (Tablo 2). Bu durum genel olarak literatür bildirişleri ile uyumludur, ancak rasyona katılan beta-glukanın miktarı ile alakalı olarak etki değişebilmektedir.
Beta-glukanın yumurta verimi ve özellikleri üzerine etkileri ile ilgili sınırlı sayıda literatür bilgisi mevcuttur. Sadece kurşun ilavesi yapılan grupta sarı indeksi, Haugh birimi ve ak indeksi değerlerinin kurşun toksisitesinden önemli derecede etkilendiği, ancak kabuk ağırlığı ve kalınlığında önemli bir etki oluşmadığı Tablo 3’te görülmektedir. Bu olumsuz etkiler, beta-glukan grubu ve Pb+beta-glukan gruplarında ortadan kalkmıştır. Araştırmada kullandığımız beta-glukanın türü ve miktarı bu etkinin oluşmasındaki temel etken olarak düşünülmektedir.
Gerzilov ve ark. 39, aktif bileşenleri %30 beta-glukanlar, %25 MOS ve %5 nükleotitlerden oluşan Immunobeta®’nın soğuk, termo nötr ve sıcak dönemlerde serbest dolaşan yumurtacı tavukların rasyonuna %0.2 ve 0.4 düzeylerinde ilave edilmesinin yumurta kalitesi ve bazı oksidatif stres parametreleri üzerindeki etkisini araştırdıkları çalışmada, diyete %0.4 düzeyinde mmunobeta® ilavesinin yumurta üretimini, yumurta ağırlığını ve albümin ağırlığını, kabuk ağırlığını ve YYO önemli derecede arttırdığını, ancak sarı ağırlığı, sarı indeksi ve Haugh birimini etkilemediğini bildirmişlerdir. Alagawany ve ark. 24, 2 aylık yaştaki yumurtacı bıldırcınların rasyonuna 8 hafta süreyle 100 mg/kg kurşun ilavesinin yumurta ağırlığı ve yumurta kütlesini rakamsal olarak, yumurta üretimini (%) ve yem tüketimini istatistiksel olarak düşürdüğünü, ayrıca yumurta kalite özelliklerinde (yumurta kabuk oranı, kabuk kalınlığı, şekil indeksi, sarı oranını ve indeksini, albümin oranını ve haugh birimini) istatistiksel bir farklılık oluşturmadığını bildirmişlerdir. Lemos ve ark. 40, yumurtacı Japon bıldırcınlarını katkısız temel rasyon (kontrol) ve temel rasyona 147 g/t antibiyotik (%15 Çinko basitrasin aktif bileşenli), 1.5 kg/ton prebiyotik (maya Saccharomyces cerevisiae, %31.30 protein, %34.82 beta-glukan ve %20.94 MOS), 300 g/t probiyotik (109 CFU/g Bacillus subtilis) ve sinbiyotik (probiotic+prebiotic) ilavesi ile beslemenin, kontrol grubuna kıyasla 1. (9-23 hafta) ve 2. (24-39 hafta) periyotta istatistiksel olarak YT azalttığı, yumurta verimini (%) ve ortalama yumurta ağırlığı ve yumurta kütlesini arttırdığı, YYO hem yumurta kütlesi hem de yumurta sayısı bazında iyileştirdiği ve ölüm oranını ise rakamsal olarak düşürdüğünü bildirmişlerdir. Yumurtacı bıldırcın rasyonuna 15 hafta boyunca % 0 (mısır bazlı temel diyet), 0.25, 0.50 ve 1.0 MOS ilavesinin yapıldığı bir araştırmada 41, takviyeli diyetlerle beslenen grupların kontrol grubuna göre önemli ölçüde daha yüksek CA, yumurta ağırlığı, yumurta kütlesi ve yumurta sayısına sahip olduğu, YYO/yumurta sayısı, YYO/yumurta kütlesi (kg) ve ölüm oranı değerlerinin önemli ölçüde daha düşük olduğu, ancak MOS takviyesinin YT ve % yumurta üretimi üzerinde önemli bir etkisinin olmadığı kaydedilmiştir. Yapılan araştırmalar ile Japon bıldırcınlarının rasyonuna antibiyotik yerine beta-glukan ve/veya MOS ilavesinin bıldırcınların sağlığı ve üretim performansını olumlu olarak etkilediği ve karlılığı arttırdığı bildirilmiştir 40,41.
Glycomoss veya Mox’un 7 ila 13 haftalık dönemde bıldırcın rasyonunda MOS ve beta-glukan (%28 MOS ve %34 beta-glukan) kaynağı olarak kullanıldığı araştırmada, ilk gruba (T1) bazal diyet, ikinci (T2) ve üçüncü (T3) gruplara sırasıyla 0.50 ve 0.75 g/kg diyet Glycomoss, dördüncü (T4) ve beşinci (T5) gruplara ise sırasıyla 0.50 ve 0.75 g/kg Mox ilave edilmiştir. T3 grubundaki tavukların en iyi yumurta üretimi (%) ve YYO değerlerine sahip olduğu ve bunu T2, T5 ve T4 tedavi gruplarının izlediği bildirilmiştir. Ayrıca, T3 grubundaki tavukların, kontrol grubuna göre anlamlı derecede daha yüksek CAA ve kabuk kalınlığına ve daha düşük yumurta uzunluğu ve genişliğine, ak yüksekliğine ve sarısı çapına sahip olduğu tespit edilmiştir. Yumurtacı bıldırcın yemlerine 0.75 g/kg Glycomoss ilavesinin, yumurtlama dönemindeki Japon bıldırcınların üretken performansını, yumurta kalitesini ve bazı fizyolojik parametrelerini önemli ölçüde iyileştirdiği sonucuna varılmıştır 42.
Sonuç olarak, yumurtacı Japon bıldırcınlarının rasyonuna 100 mg/kg kurşun ilavesinin bıldırcınların yumurta performans ve kalite parametrelerinin olumsuz etkilediği, ancak bu etkinin Sacchoramyces cerevisiae mayasının hücre duvarından elde edilen doğal bir ürün olan ve rasyona 100 mg/kg dozunda ilave edilen beta-glukan ile düzeltilebileceği görülmüştür.