Theileria annulata ile enfekte sığırlarda eritrosit
sayısı, hemoglobin miktarı ve hematokrit değerlerde
hastalığın süresi ve şiddetiyle ilişkili olarak önemli
derecelerde azalmalar olduğu değişik çalışmalarda
14-18 bildirilmiştir. Bu çalışmada da eritrosit sayısı,
hemoglobin miktarı ve hematokrit değerlerde önemli
azalmalar (p<0.001) saptanmış ve araştırıcıların
14-18
bulgularıyla uyum içerisinde bulunmuştur. Tropikal
tayleriyoziste anemi en önemli semptom olmasına
rağmen, kesin mekanizması hala bilinmemektedir.
Tropikal tayleriyoziste ilerleyici tarzda gelişen anemi
muhtemelen ekstravasküler hemolitik bir anemidir
15,19. Hoosmand–Rad
20 anemide otoimmun bir
reaksiyonun etkili olduğunu, Adam ve ark.
21 ise
komplement aktivasyonunun eritrosit yıkımına neden
olduğunu ileri sürmüşlerdir. Özellikle hastalığın son dönemlerine doğru lenfositlerin yıkımı ve çeşitli organlara
infiltrasyonu nedeniyle lökopeni görülebileceği ileri
sürülmüştür
22,23. Çalışma sonuçlarına bakıldığında
aneminin en şiddetli olduğu 3. grupta total lökosit
sayısının en düşük olarak saptanması bu bilgileri
destekler niteliktedir.
Theileria annulata ile enfekte olan sığırların
kullanıldığı değişik çalışmalarda kontrollere göre
tayleriyozisli hayvanların serum total protein 8,24,
albumin 12, globulin 8 ve glikoz 12,25,26
konsantrasyonlarında önemli azalmalar, bilirubin
konsantrasyonlarında ise önemli artışlar olduğu
bildirilmiştir. Bu çalışmada da kontrollere nazaran hasta
hayvanların total protein (p<0.001), albumin (p<0.001) ve
glikoz (p<0.05) düzeylerinde önemli derecelerde azalmalar saptanmıştır. Ayrıca bu değerlerin aneminin
şiddetine bağlı olarak azalma gösterdiği tespit edilmiştir.
Bazı araştırıcılar 8 tayleriyozisli sığırlarda saptadıkları
serum total protein konsantrasyonlarındaki azalmayı
muhtemel karaciğer yetmezliği nedeniyle oluşan
hipoalbuminemi ve hipoglobunemiye bağlamışlardır.
Glikoz düzeylerindeki azalmaların hastalığın şiddeti ve
süresiyle alakalı olarak gelişen iştahsızlıkla ilişkili olduğu,
total protein ve albumin konsantrasyonlarındaki
azalmaların ise hem gıda alımının hastalık süresince
yetersiz olması, hem de ateşli hastalıklarda metabolik
ihtiyaçların artması nedeniyle albuminin aşırı yıkılmanması
27 nedeniyle oluştuğu bildirilmiştir.
Çeşitli çalışmalarda 12,15,26 tayleriyozisli
hastalarda bilirubin düzeyleri yüksek olarak belirlenmiş
ve yüksek bilirubin düzeylerinin muhtemelen hastalık
esnasında gelişen karaciğer yetmezliği ve hemolitik
anemiyle ilişkili olabileceği ifade edilmiştir 8. Çalışmada
hematokrit değerin en düşük saptandığı 3. grupta total
bilirubin düzeylerinin en yüksek olarak saptanması
(p<0.05) ve diğer gruplarda aneminin derecesine göre bu
düzeylerdeki artışların paralellik göstermesi bu ifadeleri
destekler niteliktedir.
Çalışma sonuçlarına göre, tayleriyozisli sığırların
plazmalarında kontrollere göre yüksek olarak belirlenen
trigliserid düzeyleri (p<0.05), muhtemelen açlığa bağlı
olarak vücuttaki yağ depolarının yıkımlanması ile
ilişkilidir.
Çalışmada hastalığın şiddeti ve süresiyle ilişkili olarak
hasta hayvanların plazmasında AST (p<0.05), ALP ve
ALT (p<0.001) aktiviteleri atmış olarak saptanmıştır.
Benzer şekilde Sandhu ve ark 28 deneysel olarak
Theileria annulata ile enfeksiyon oluşturdukları
buzağılarda serum AST, ALP ve ALT aktivitelerini
artmış olarak saptamışlardır. Normal olarak bu enzimler
kas dokusu ve karaciğerde bulunmaktadır ve
düzeylerindeki artışlar da bu dokularda meydana gelen
hasarlara yorumlanmaktadır 27. Theileria annulata
enfeksiyonunun karaciğerde koagulasyon nekrozuna,
periportal alanlarda yoğun lenfosit infiltrasyonuna ve
anemi nedeniyle oluşan hipoksinin de hepatobilier sistemde hasara neden olduğu ifade edilmiş ve bu
enzimlerdeki artışların nedeni olarak gösterilmiştir 8,13. Hastalığın son dönemlerinde yatalaklığın neden
olduğu toksemi durumunun ve anemi nedeniyle oluşan
kas hasarının plazma CK düzeylerinde artışa neden
olduğu ifade edilmektedir 29. Çalışmada plazma CK
düzeylerindeki artışların (p<0.001) özellikle aneminin en
şiddetli olduğu 3. grupta saptanmış olması araştırıcının
29 bildirimleriyle uyum içerisindedir. Sandhu 28
deneysel olarak buzağılarda Theileria annulata ile
enfeksiyon oluşturulan ve histopatolojik, hematolojik ve
biyokimyasal değişimlerini incelediği bir çalışmada 28,
BUN ve ürik asit konsantrasyonlarının önemli derecede
artmış olduğunu saptamıştır. Hastalık esnasında gelişen
böbrek hasarı bu artışın nedeni olarak gösterilmiştir.
Yapmış olduğumuz bu çalışmada da muhtemelen aynı
nedenden dolayı aneminin derecesiyle dolayısıyla da
hastalığın süresi ve şiddetiyle alakalı olarak üre
konsantrasyonları artmış olarak (p<0.05) saptanmıştır.
Çalışmada her ne kadar gruplar arasında Ca ve Mg
düzeyleri bakımından istatistiksel bir önem
saptanamamışsa da, düzeyler kontrollere göre düşük
bulunmuştur. Tayleriyozisli sığırların plazmalarında Na
ve K düzeylerinde aneminin derecesiyle ilişkili olarak
ortaya çıkan azalmalar da istatistiksel olarak önemli
(p<0.01) bulunmuştur. Theileria annulata ile enfekte
sığırlarda saptanan düşük Ca düzeylerinin
hipoalbuminemi ve hipomagnesemi ile alakalı olabileceği
27,30, ayrıca akut sistemik hastalıkların hipokalsemiye
neden olabileceği 27 ifade edilmektedir. Serum Mg
düzeylerindeki azalmaların ise hastalığın seyrinde ortaya
çıkan ishal ve böbrek yetmezliği ile 31, K düzeylerindeki
azalmaların ise iştahsızlık ve hipomagnesemi ile 12
alakalı olabileceği vurgulanmıştır.
Sonuç olarak; tropikal tayleriyozisli sığırlarda bu
çalışmada düzeyleri belirlenen biyokimyasal
parametrelerden; glikoz, üre, trigliserit, total protein,
albumin, total bilirubin, AST, ALT, CK, Na ve K
düzeylerinin aneminin şiddetine bağlı olarak değişim
gösterdiği belirlenmiştir.