Araştırma Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi Eğitim Araştırma ve Uygulama Çiftliği'nde yürütülmüştür. Araştırmada 29 baş F1 ve 16 baş G1 melezi oğlak kullanılmıştır. Büyüme özellikleri ve beden ölçülerine ait verilere genotip, cinsiyet, doğum tipi ve ana yaşı gibi faktörlerin etkileri En Küçük Kareler Yöntemi ile incelenmiştir. Yaşama gücüne ait değerlerin karşılaştırılmasında X² (Khi Kare) analizi kullanılmıştır.

F1 ve G1 melezi genotiplerine ait en küçük kareler ortalamaları doğum ağırlıkları için sırasıyla 2.18 ve 2.82 kg; sütten kesim ağırlıkları için 14.07 ve 15.62 kg; süt emme dönemindeki günlük canlı ağırlık artışları için 0.131 ve 0.141 kg olarak bulunmuştur. Genotiplere ait süt kesimindeki yaşama gücü değerleri sırasıyla % 86.20 ve 81.25 olarak belirlenmiştir.

Sonuç olarak, bu araştırmadan elde edilen bulgular doğrultusunda incelenen özelliklerde genotipler benzer bulunmuştur.

Keçi elverişsiz bakım ve besleme şartlarına çok dayanıklı olması, keçiden başka hiçbir hayvan türünün değerlendiremeyeceği doğal kaynakları iyi bir şekilde değerlendirmesi nedeniyle hayvancılığın vazgeçilmezlerindendir. Başarılı bir keçiciliğin en önemli şartı, yetiştiricilik yapılacak bölgenin coğrafi ve ekonomik şartlarına göre yetiştirme yönünün ve şeklinin iyi tespit edilmesi ve amaca uygun keçi ırkının ve tipinin isabetli seçilmesidir. Bölgenin iklimi, mera ve yem imkanları ile keçi verimlerinin ekonomik durumu yetiştirilecek keçi tipinin tespitinde önemli olan kriterlerdir².

Türkiye de keçi yetiştiriciliği denildiğinde, genel olarak 6.609 milyon başlık keçi varlığının yaklaşık % 90'nı oluşturan Kıl keçileri gelmektedir ³. Bu büyük popülasyon, gerek genotip gerekse bakım ve beslemeden kaynaklanan yetersizlikler nedeniyle düşük verimli olarak kabul edilir. Bu keçi potansiyelinden gereğince yararlanmak için keçi başına verimi yükseltmek şarttır. Keçi başına üretimi yükseltmenin başlıca çözüm yolu gerekli bakım ve besleme şartları sağlayarak farklı yetiştirme metotları ile verimleri yükseltmektir.

Araştırma, Saanen x Kıl keçisi F1 ve G1 melezlerine ait büyüme özellikleri, beden ölçüleri ve yaşama güçlerinin araştırılması amacıyla yapılmıştır.

Keçiler florogestone asetat içeren intravaginal süngerler (Chrono-gest/sponge® Intervet, Istanbul, TÜRKİYE) kullanılarak senkronize edilmiştir. Her keçinin vaginasına yerleştirilen süngerler 12 gün sonra çıkarılmış, süngerler çıkarıldıktan hemen sonra her keçiye 500 IU PMSG (Chrono-gest/PMSG®, Intervet, Istanbul, Turkey) uygulanmıştır. Daha sonra arama tekesi kullanılarak östrusta olduğu tespit edilen keçiler intracervikal yöntemle tohumlanmıştır. Tohumlama işlemi F.Ü. Veteriner Fakültesi Suni Tohumlama AD. tarafından yapılmış, gebe kalamayan keçiler için sürüye 2 baş teke katılmıştır. Doğan oğlaklar, doğumu müteakip 12 saat içinde tartılmış ve plastik küpe ile numaralandırılmış, kendilerine ve analarına ait bilgiler kayıt edilmiştir. Oğlakların canlı ağırlıkları 15 günde bir yapılan ferdi tartımlarla, beden ölçüleri (cidago yüksekliği, vücut uzunluğu, göğüs çevresi) ise doğumda ve süt kesiminde (90. gününü dolduran oğlaklarda) literatür bildirişine uygun olarak alınmıştır ⁴. Oğlaklar tartımdan önceki akşam analarından ayrılmış ve sabah yemleme yapılmadan tartılmışlardır. Tartımlarda 50 g'a hassas terazi kullanılmıştır. Doğumlar yaklaşık 30 gün içerisinde tamamlandığı için elde edilen verilerden oğlakların 15, 30, 45, 60, 75 ve 90. gün canlı ağırlıklarına ait veriler interpolasyonla düzeltilmiştir.

Büyüme özellikleri ait verilere doğum ağırlığı, genotip, cinsiyet, doğum tipi ve ana yaşı, beden ölçülerine ait verilere genotip, cinsiyet, doğum tipi ve ana yaşı gibi faktörlerin etkileri En Küçük Kareler Yöntemi ile MINITAP 9.2 (Minitap Inc.,1993) programında incelenmiştir. Yaşama gücüne ait değerlerin karşılaştırılmasında X2 (Khi Kare) analizi kullanılmıştır (5, 6). Yaşama gücüne ait veriler SPSS 11.5 programında incelenmiştir (SPSS Inc., 2002).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Oğlakların Çeşitli Dönemlerdeki Düzeltilmiş Canlı Ağırlık (kg) Ortalamaları. ( x- ± S x- )

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Oğlakların Çeşitli Dönemlerdeki Düzeltilmiş Günlük Canlı Ağırlık Artışları (kg) ( x- ± S x- )

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 3: Oğlakların Çeşitli Dönemlerdeki Canlı Ağırlıklarına Etki Eden Faktörlerin Etki Payları (kg)

Oğlakların doğum ve 3. ay beden ölçülerine ait değerler Tablo 4'de verilmiştir. Beden ölçülerine ait değerler genotip, ana yaşı, cinsiyet, doğum tipi gibi çevre faktörlerine göre düzeltilmiştir. Beden ölçülerine etki eden faktörlerin etki payları Tablo 5'de verilmiştir. Tablo 4'e göre doğum tipi cidago yüksekliği üzerine etkili olurken (P<0.05), diğer özelliklerde gruplar arasındaki farklılıklar önemsiz bulunmuştur. Oğlaklarda yaşama gücünü incelemek amacıyla 5 ve 90. gün (süt kesimi) yaşama gücü değerleri verilmiştir. Yaşama gücü değerleri genotip, cinsiyet, doğum tipi ve ana yaşı alt gruplarına göre ayrı ayrı değerlendirilmiş, ilgili veriler Tablo 6'da verilmiştir. Gruplar arasındaki farklılıklar önemsiz bulunmuştur (P>0.05).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 4: Oğlakların Çeşitli Dönemlerdeki Beden Ölçülerine Ait Düzeltilmiş Değerler (cm). ( x- ± S x- )

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 5: Oğlakların Çeşitli Dönemlerdeki Beden Ölçülerine Etki Eden Faktörlerin Etki Payları (cm).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 6: Oğlakların Yaşama Gücü Değerleri

Saanen oğlaklarında sütten kesim ağırlığını Çağdaş ^2, 3. ayda sütten kestiği oğlaklarda 30.10 kg olarak bildirmiştir. Şengonca ve ark ^9, ikinci ayda sütten kestikleri Saf Kıl keçisi ve Saanen x Kıl keçisi melezlerinde sütten kesim ağırlığını sırasıyla 12.12 ve 14.68 kg; Sönmez ^10, ise üçüncü ayda sütten kestiği Kıl keçisi oğlaklarında sütten kesim ağırlığını en düşük ikiz dişilerde 11.33, en yüksek ikiz erkeklerde 12.54 kg, Saanen x Kıl keçisi (F1) melezi oğlaklarda en düşük ikiz dişilerde 10.98 ve en yüksek ikiz erkeklerde 14.68 kg arasında, G1 melezi oğlaklarda ise en düşük ikiz dişilerde 9.98, en yüksek tek erkeklerde 14.54 kg olarak bildirmiştir. Şimşek ve Bayraktar ^11, 3. ayda sütten kestikleri Kıl keçisi oğlaklarda sütten kesim ağırlığını 16.05, Saanen x Kıl keçisi F1 melezlerinde ise 14.14 kg olarak saptamışlardır. Bu araştırmada 3. ayında sütten kesilen Saanen x Kıl keçisi F1 ve G1 melezi oğlaklarda sütten kesim ağırlığı sırasıyla 14.07 ve 15.62 kg olarak saptanmış, melezlere ait sütten kesim ağırlığı değeri literatür bildirişleri ile uyumlu bulunmuştur.

Süt emme dönemindeki günlük canlı ağırlık artışı değeri Saanen oğlaklarında 0.128 ile 0.200 kg arasında ^7,8 bildirilmiştir. Sönmez ^10, Kıl keçileri için süt emme dönemindeki günlük canlı ağırlık artışını en düşük ikiz dişilerde 0.102, en yüksek ikiz erkeklerde 0.113 kg, Saanen x Kıl keçisi (F1) melezleri için en düşük ikiz dişilerde 0.093, en yüksek tek dişilerde 0.144 kg arasında, G1 melezlerinde en düşük tek dişilerde 0.090 ve en yüksek tek erkeklerde 0.131 kg olarak saptamıştır. Şimşek ve ark.^11, Kıl keçileri ve Saanen x Kıl keçisi F1 melezleri için bu değeri 0.147 ve 0.124 kg olarak tespit etmişlerdir. Araştırmada Saanen x Kıl keçisi F1 ve G1 melezleri için süt emme dönemindeki günlük canlı ağırlık artışı değeri sırasıyla 0.131 ve 0.141 kg olarak saptanmış, bu değerler literatür bildirişleri ile uyumlu bulunmuştur.

Araştırmada süt emme süresi içerisinde oğlaklar devamlı gözetim altında tutulmuş, üçüz ve dördüz doğumlarda oğlak kaybının önüne geçilmesi amacıyla çoğuz doğan oğlaklar ana sütüne ilave olarak yaklaşık ağırlıklarının %18'i kadar süt ile biberonla emzirilmişlerdir. Araştırma kendi içinde değerlendirildiğinde ve diğer araştırmalarla karşılaştırıldığında doğum ağırlığındaki istatistiki farklılığın süt emme periyodu içerisinde kaybolduğu görülmüştür.

Bu araştırmada, Saanen x Kıl keçisi F1 ve G1 melezleri için doğuma ait cidago yüksekliği sırasıyla 27.56 ve 29.13 cm, vücut uzunluğu 24.11 ve 25.78 cm, göğüs çevresi 31.70 ve 34.62 cm, aynı sırayla 3. ay (süt kesimi) cidago yüksekliği 45.18 ve 47.81 cm, vücut uzunluğu 43.46 ve 46.44 cm, göğüs çevresi 54.14 ve 54.98 cm olarak tespit edilmiş, genotipler belirtilen özelliklerde birbirine yakın değerler almalarına rağmen, Özcan'ın ^12, Saanen x Kıl F1 ve G1 melezleri için bildirdiği doğuma ait sırasıyla 37.9 ve 36.6 cm'lik cidago yüksekliği, 34.0 ve 33.8 cm'lik vücut uzunluğu ve 36.9 ve 35.5 cm'lik göğüs çevresine ait değerden kısmen düşük bulunmuştur. Yine Özcan ^12, genotiplerin süt kesimi (2. ay) cidago yüksekliğini 52.7 ve 51.1 cm, vücut uzunluğu 52.8 ve 50.7 cm, göğüs çevresini 56.3 ve 56.2 cm olarak bildirmiş ve Özcan'ın bildirdiği süt kesimi beden ölçüleri değerleri bu araştırmaya ait süt kesimi beden ölçüleri değerlerinden kısmen yüksek bulunmuştur.

Büyüme özelliklerine ait veriler incelendiğinde genel olarak bu araştırmada elde edilen değerler literatür bildirişleri ile uyumlu bulunmuştur. Yapılan melezleme çalışmalarındaki farklılıklar bakım ve beslemedeki farklılıklardan kaynaklanabildiği gibi, ırkların kendi içlerindeki genotipik varyasyonlardan da kaynaklanabileceği kanısına varılmıştır.

Sönmez ve ark ^7, Ege Üniversitesinde yetiştirdikleri Saanen keçilerinde 10 yıllık süre içerisinde oğlakların süt kesimi (3. ay) yaşama gücü değerinin % 60 ile 100 arasında değiştiğini belirmişlerdir. Şengonca ve ark ⁹ Kıl keçisi ve Saanen x Kıl keçisi melezlerine ait yaşama gücü değerini sırasıyla % 78.61, % 95.76; Şimşek ve ark ^11, % 82.50 ve % 90.62 olarak bildirmişler, yine Sönmez (10), Kıl keçisi, Saanen x Kıl keçisi F1 ve G1 melezi oğlaklarda süt kesimi yaşama gücü değerini sırasıyla % 88, % 85.2 ve %100 olarak tespit etmiştir. Bu araştırmada Saanen x Kıl keçisi F1 ve G1 melezlerine ait süt kesimi yaşama gücü değerleri sırasıyla % 86.20 ve % 81.25 olarak belirlenmiş, bu değerler diğer araştırmacıların buldukları değerlerle kısmen uyumlu bulunmuştur.

Sonuç olarak, Saanen x Kıl keçisi F1 ve G1 melezlerine ait büyüme ve yaşama gücü özelliklerinin benzer olduğu saptanmıştır.

1) Karaca O, Odabaşıoğlu F. Doğu Anadolu hayvancılığının yapısal özellikleri ve geliştirilmesi olanakları. Doğu Anadolu'da Tarımın Verimlilik Sorunları Sempozyumu. 9- 10 Ekim 1990, Van.

2) Çağdaş İ. Farklı İki Sürede Sütten Kesilen Saanen Oğlaklarında Büyüme Özellikleri. Yüksek Lisans Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü,1999.

3) .Anonim. “Agricultural Data” http://www.fao.org/faostat /2006.

4) Anonim. Türkiye'de Süt Keçiciliğinin Geliştirilmesi Semineri. Yayın No: Genel: 145. Tedgem-13, Zirai Araştırma Enstitüsü, Adana, 1984.

5) Tekin ME. Varyasyon Kaynakları ve Çevre Faktörlerinin İstatistiksel Eliminasyonu. Selçuk Üniversitesi, Veteriner Fakültesi Yayın Ünitesi, Konya, 2000.

6) Özdamar K. SPSS ile Biyoistatistik. Kaan Kitapevi, 3. Baskı, Eskişehir, 1999.

7) Sönmez R, Şengonca M, Apbaz AG. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesinde yetiştirilen Saanen süt keçilerinin çeşitli özellikleri ve verimleri üzerinde bir araştırma. Ege Üniversitesi Ziraat Fak Dergisi 1970; Cilt: 7, Sayı: 1.

8) Uğur F, Savaş T, Dosay M, et al. “Growth and behavioral traits of Turkish Saanen kids weaned at 45 and 60 days”. http//www.elsevier.com/locate/smallrumress/ 2003

9) Şengonca M, Taşkın T, Koşum N. Saanen x Kıl melezlerinin ve saf Kıl keçilerinin kimi verim özelliklerinin belirlenmesi üzerine eş zamanlı bir araştırma. Türk J. Vet. Anim. Sci. 2003; 27: 1319-1325. TUBİTAK.

10) Sönmez R. Melezleme yolu ile Kıl keçilerinin süt keçisine çevirme olanakları. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları. 1976. No: 226, Ege Üniversitesi Matbaası, Bornova. 11. Şimşek ÜG, Bayraktar M. Kıl keçisi ve

11) Saanen x Kıl keçisi (F1) melezlerine ait büyüme ve yaşama gücü özelliklerinin araştırılması. Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 2006; 20(3): 229-238.

12) Özcan L. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesinde yetiştirilen Kilis ve Kıl keçilerinin ıslahında Saanen ve G1 genotipinden yararlanma olanakları. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları:122, Bilimsel İnceleme ve Araştırma Tezleri: 19, Kemal Matbaası, Adana. 1977.

13) Güney O. Saanen x Kilis ve Saanen x Kıl birinci geriye melez erkek oğlakların besi gücü ve karkas özellikleri üzerinde bir araştırma. Doğa Veteriner Hayvancılık Dergisi 1984; 8: 40-49.