Bu araştırma, farklı anaç yaşına (41 ve 60 haftalık) ve ovipozisyon zamanına (sabah ve öğleden sonra) sahip kuluçkalık yumurtalarda lamba kontrolüyle ayıklama işleminin kuluçka sonuçları üzerine olan etkisini tespit etmek amacıyla yürütülmüştür. Araştırmada anaç yaşına ve ovipozisyon zamanına ait parametreler için sırasıyla toplam 1200 ve 3150 adet yumurta kullanılmıştır. Ayıklama işleminin kuluçka sonuçlarına olan etkisini tespit etmek için, araştırmanın 18. gününde tüm yumurtalar rasgele iki gruba ayrılmış, ayıklama yapılacak olan grupta yumurtalar karanlık bir odada lamba kontrolü ile aydınlatıldıktan sonra dölsüz ve embriyo ölümleri çıkartılmış, kalan yumurtalar çıkım ünitesine koyulmuştur. Diğer grupta ayıklama işlemi uygulanmadan yumurtalar direkt çıkım ünitesine sevk edilmiştir. Verilerin değerlendirilmesinde çift yönlü varyans analizi kullanılmıştır. Yüksek anaç yaşı ile ilişkili olarak embriyonik ölüm oranları ve ıskarta civciv oranı artmış, döllülük oranı, kuluçka randımanı ve çıkım gücü düşmüştür. Farklı anaç yaşına sahip yumurtalarda, ayıklama işlemi geç dönem embriyonik ölüm oranı ve ıskarta civciv oranını düşürmüş, kuluçka randımanı ve çıkım gücünü önemli ölçüde artırmıştır. Anaç yaşı ile ayıklama işlemi arasıdaki interaksiyon geç dönem embriyo ölümleri, çıkım gücü ve ıskarta civciv oranında önemli tespit edilmiştir. Farklı ovipozisyon zamanına sahip yumurtalarda, ayıklama işleminin kuluçka sonuçları üzerine etkisi önemsiz bulunmuştur.

Sonuç olarak, yüksek anaç yaşına sahip yumurtaların kuluçkalık özelliklerinin bozulduğu ve bu yumurtalarda ayıklama işleminin kuluçka sonuçlarını olumlu yönde etkilediği tespit edilmiştir.

Ticari etlik piliç yetiştiriciliğinde, damızlık hayvanlardaki verim artışı, kümes koşullarındaki gelişmeler, kuluçka makinelerinin iyileştirilmesi, sağlık önlemlerine ve hijyene gösterilen dikkat sonucu başta döllülük olmak üzere kuluçka özellikleri ve civciv kalitesinde önemli ilerlemeler kaydedilmiş ve kuluçkacılık sektör içinde sürekli gelişen önemli bir işletmecilik niteliği kazanmıştır¹. Bu hızlı gelişim, sektörün üretimde kısa sürede standartları yakalamasına ve işlerin rutin olarak yapılmasına sebep olmuştur. Kuluçka işleminin 18. gününde yumurtaların karanlık bir odada lamba kontrolü altında aydınlatılıp dölsüz ve erken embriyo ölümlerinin ayıklanması, rutin yapılan işlemlerden biridir. Bu rutinin kuluçka sonuçlarını ve civciv kalitesini olumlu yönde etkilediği düşünülmektedir. Fakat ayıklamanın kuluçka sonuçları ve civciv kalitesi üzerine olan etkisini belirten araştırma sayısı kısıtlıdır^2,3. Dölsüz yumurtaların kuluçka makinesindeki hava akımını azalttığı^4, ayrıca bu yumurtaların ısı üretmediği, fakat çevredeki döllü yumurtalardan ısı absorbe ettiği ve makine içindeki sıcaklığın uniform dağılmasını engellediği ileri sürülmektedir^2,3. Embriyo, gelişiminin erken dönemlerinde inkübator şartlarındaki değişime geç dönemden daha fazla adapte olabilir⁵. Inkubasyonun son üçte birlik döneminde çıkım için hazırlık yapan embriyonun metabolik faaliyetleri artmaktadır. Toplam embriyo ölümlerinin % 58 gibi önemli bir kısmının bu son dönemde gerçekleştiği bildirilmiştir^6,7.

Yumurta ağırlığı anaç yaşının artmasına bağlı olarak artar, bu faktörlerdeki artış yumurta kalite özelliklerini bozmaktadır^8-11. Ovipozisyon zamanı da yumurta iç ve dış kalite özellileri üzerine etkili olan başka bir faktördür^12,13. Yumurta kalite özelliklerindeki değişikliğin embriyo ölümlerini ve kuluçka sonuçlarını etkilediği daha önce yapılan araştırmalarda tespit edilmiştir^14-16.

Kuluçkalık değeri olmayan dölsüz ve embriyosu kuluçkanın erken döneminde ölmüş yumurtaların ekonomik açıdan hiçbir getirisi yoktur. Bazı işletmeler işçilik giderlerini azaltmak ve zamandan tasarruf etmek amacıyla bu yumurtaları ayıklama işleminin kuluçka sonuçları üzerine olan etkisini göz ardı ederek direkt çıkım ünitesine koymaktadırlar. Bu konuda yapılan diğer araştırmalar da irdelendikten sonra, farklı kalite özelliklerine sahip yumurtalarda ayıklama işleminin kuluçka sonuçlarına olan etkisini ortaya koymak ve elde edilen sonuçlar ile üretimde yönlendirici olmak hedeflenmiştir. Bu amaç doğrultuda yapılan bu araştırmada, farklı anaç yaşına ve ovipozisyon zamanına sahip yumurtalarda ayıklama işleminin kuluçka sonuçlarına olan etkisi tespit edilmiştir.

Araştırma ticari bir etlik piliç işletmesinin kuluçkahanesinde yürütülmüştür. Araştırmada kullanılan yumurtalar 41 ve 60 haftalık iki damızlık Ross-308 sürüsünden toplanmıştır. Farklı anaç yaşına sahip yumurtalarda ayıklama işleminin kuluçka sonuçlarına olan etkisini tespit etmek amacıyla toplam 1200 adet yumurta, 41 haftalık anaçların yumurtaları 60±0.10 g (maks: 65, min: 55 g), 60 haftalık anaçların yumurtaları 75±0.16 g (maks: 80, min: 70 g) olacak şekilde tartılmış, yumurta tepsilerine dizilmiştir. Farklı ovipozisyon zamanına sahip yumurtalarda ayıklama işleminin kuluçka sonuçları üzerine olan etkisini tespit etmek amacıyla toplam 3150 adet yumurta kullanılmıştır. Kırküç haftalık anaçların sabah yumurtaları saat 8:00-12:30, öğleden sonra yumurtaları saat 12:30-17:00 arasında toplanmış, belirtilen süreler dışında yumurtlanan yumurtalar araştırmaya dahil edilmemiştir. Tüm yumurtalar formaldehid gazı ile 20 dak. ön dezenfeksiyona tabi tutulduktan sonra kuluçkahaneye getirilmiş, 5 gün süreyle 17 °C'de, %65-70 relatif nem içeren depolama odasında depolanmıştır. Depolama işleminden sonra gelişme ünitesine sevk edilen yumurtalara burada formaldehid gazı ile 20 dak. ikinci dezenfeksiyon yapılmıştır. Gelişme ünitesinde (Petersime, Belgium) yumurtalar 37.5 °C'de (ıslak termometre değeri: 86 °F), 18 gün süreyle inkübe edilmiştir. Ayıklama işlemi yapılacak grup araştırmanın 18. gününde karanlık bir odada lamba kontrolü altında incelenmiş, dölsüz ve erken embriyo ölümleri ayıklanmış, geri kalan yumurtalar çıkım ünitesinde yumurta başına daha fazla yer olması açısından seçilen yumurtaların yerine yumurta takviyesi yapılmadan çıkım ünitesine alınmıştır. Ayıklanan yumurtalar kırılarak dölsüz ve embriyo ölümleri belirlenmiştir. Diğer grup ise ayıklama işlemi yapılmadan direkt çıkım ünitesine sevk edilmiştir. Çıkım bölümünde tüm yumurtalar 3 gün boyunca 36°C'de (ıslak termometre değeri: 94 °F) bekletilmiştir. Her iki grupta civcivler ayıklandıktan sonra geri kalan yumurtalar kırılarak dölsüz ve embriyo ölümleri tespit edilmiştir. Tüm araştırma 2 kez tekrarlanmıştır. Kuluçka sonuçları Akçapınar ve Özbeyaz'a¹⁷ göre, anaç yaşı için 8, ovipozisyon zamanı için 21 yumurta tepsisinde ayrı ayrı belirlenmiştir. Anaç yaşının, ovipozisyon zamanının ve her iki grupta ayıklama işleminin başlıca etkileri ve bu özellikler arasındaki interaksiyonların tespiti için GLM prosedürü kullanılarak çift yönlü varyans analizi yapılmıştır (2 x 2 faktöriel dizayn)¹⁸. Yumurta ağırlıklarına ve araştırma sonuçlarına ait değerler ortalama ± standart hata olarak verilmiştir.

Tablo 1'e ait veriler incelendiği zaman, yüksek anaç yaşına sahip yumurtalarda döllülük oranı, çıkım gücü, ıskarta civciv oranı (P<0.01), erken (P<0.05) ve geç (P<0.01) dönem embriyo ölümleri ile kuluçka randımanı (P<0.001) negatif yönde etkilenmiştir. Farklı anaç yaşına sahip gruplarda, ayıklama işlemi ıskarta civciv oranı (P<0.001) ve geç dönem embriyo ölümlerini düşürmüş (P<0.01), kuluçka randımanı (P<0.001) ve çıkım gücünü yükseltmiştir (P<0.01). Anaç yaşı ile ayıklama işlemi arasıdaki interaksiyon geç dönem embriyo ölümlerini (P<0.05), çıkım gücünü (P<0.01) ve ıskarta civciv oranını (P<0.001) önemli ölçüde etkilemiştir.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Farklı anaç yaşına sahip kuluçkalık yumurtalarda ayıklama işleminin kuluçka sonuçlarına etkisi

Farklı ovipozisyon zamanına sahip yumurtalarda ayıklama işleminin kuluçka sonuçlarına olan etkisi incelendiğinde (Tablo 2.), ovipozisyon zamanının ve ayıklama işleminin kuluçka sonuçlarına olan etkisinin belirgin olmadığı, mevcut farklılıkların istatistiki olarak önemli bulunmadığı tespit edilmiştir (P>0.05).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Farklı ovipozisyon zamanına sahip kuluçkalık yumurtalarda ayıklama işleminin kuluçka sonuçlarına etkisi

Orta büyüklükteki yumurtalar küçük ve büyük yumurtalara göre daha iyi kuluçka özelliklerine sahiptir⁸. Anaç yaşının ilerlemesine bağlı olarak yumurtaların büyüklüğü ve ağırlığı artar, döllülük oranları düşer^9,14-16,19. Büyük yumurtalarda kabuk ve ak kalitesine ait özellikler bozulur. Bu yumurtalarda gerçek su kaybı fazla olmasına karşın, oransal su kaybı daha azdır. Bu durum büyük yumurtalarda kuluçka sonuçları ve embriyo ölümleri üzerine olumsuz etki yapar. Ayrıca ağır yumurtaların ürettiği ısı miktarının diğer yumurtalardan yüksek olduğu ve özellikle kuluçkanın son dönemlerinde yüksek ısı stresininin embriyo tarafından tolere edilemediği dolayısıyla da ağır yumurtalarda bu dönemde embriyo ölümlerinin arttığı tespit edilmiştir^20,21. Yumurta ağırlığının artmasına bağlı olarak yumurta kabuk ve ak kalitesindeki bozulmalar ağır yumurtaların kontaminasyon riskini de artırmakta ve kontamine yumurta oranı ağır yumurtalarda daha yüksek çıkmaktadır¹. Araştırmalar paralelinde sonuçlanan bu araştırmada, yüksek anaç yaşına sahip (60 haftalık) yumurtalarda yumurta ağırlığı artmış, bu yumurtalarda döllülük oranı düşük bulunmuştur. Ayrıca bu yumurtalarda embriyo ölümlerinde artış tespit edilmiş, kuluçka randımanı ve çıkım gücü düşmüş, ıskarta civciv oranı artmıştır. Yüksek anaç yaşına sahip ağır yumurtalarda (~75 g) kuluçka sonuçlarına ait ortalamalar, yumurtaların döllülük özelliği, kabuk ve ak kalitesindeki bozulma ve embriyonun çevreye adaptasyonunun azalması ile ilişkilendirilmiştir^19-21. Farklı anaç yaşına sahip yumurtalarda, ayıklama işleminin geç dönem embriyo ölümleri, ıskarta civciv oranı ve dolayısıyla da kuluçka randımanı ve çıkım gücünü etkilediği saptanmıştır. Özellikle çıkım gücü, geç dönem embriyo ölümleri ve ıskarta civciv oranı üzerine anaç yaşı ve ayıklama işleminin birlikte etkileri (Yxİ), ayıklamanın kuluçka sonuçları üzerine olan etkisinde anaç yaşının önemli rol oynadığını göstermektedir. Ayrıca 60 haftalık anaçlardan elde edilen ve ayıklama işleminin yapılmadığı yumurtalarda kuluçka sonuçlarına ait ortalamaların diğer gruplardan daha düşük, embriyo ölümleri ve ıskarta civciv oranının daha yükek olması bu etkinin göstergesi olabilir. Benzer şekilde, Leonor ve Reis^22, ayıklama işleminin kuluçka sonuçları üzerine etkisini inceledikleri araştırmada, anaç yaşının artmasına bağlı olarak ayıklanmamış yumurtalarda ıskarta civciv oranının önemli derecede yükseldiğini bildirmişlerdir. Elibol^3, yumurta tepsisinde döllülük oranını yükseltmek amacıyla dölsüz yumurtaları inkübasyonun 18. gününde ayıklamış, ayıklanan yumurtalar yerine döllü yumurta bırakarak yumurta tepsisindeki döllülük oranını %97.9'a çıkarmıştır. Yumurta tepsisindeki döllülüğün artırılması işlemi, döllülük oranı %57.1 olan gruba göre son dönem embriyo ölümlerini önemli ölçüde düşürmüş, çıkım gücünü belirgin olarak artırmıştır. Kuluçka ortamında yumurta başına düşen O₂ ve hava sirkülasyonunun kuluçka sonuçlarını ve civciv kalitesini olumlu yönde etkileyeceği düşüncesiyle^14,23, bu araştırmada, ayıklanan yumurtalar yerine yumurta koyulmamış böylelikle diğer yumurtalara çıkım ünitesinde daha fazla yer ve daha iyi çevresel koşullar sağlamıştır. Bu uygulama ile ağır yumurtaların ürettiği fazla ısının etkisi dolayısıyla da embriyo üzerinde oluşabilecek ısı stresi de azaltılmaya çalışılmıştır. Bu kanımızı destekleyen French^24, ağır yumurtalarda inkubasyonun ikinci yarısında sıcaklığın 37.5 °C den 36.5 °C düşürülmesinin çıkış gücünü iyileştirdiğini fakat aynı etkinin küçük yumurtalarda tespit edilemediğini bildirmiştir. Elibol ve Brake^14, inkübatör fanına farklı uzaklıklarda yerleştirilen ağır (~68.9 g), orta ağırlıkta (~65.4 g) ve hafif (~62.4 g) yumurtalarda, ağırlık arttıkça geç dönem embriyo ölümlerinde ve çıkım gücünde düşüş olduğunu, ağır yumurtaların inkübatör fanına olan uzaklıktan negatif yönde daha fazla etkilediğini ortaya koymuşlardır.

Novo ve ark.^12, genç sürülerde (46 haftalık) yaptıkları araştırmada, ovipozisyon zamanının döllülük oranı, erken ve geç dönem embriyo ölümleri üzerine etkili olmadığını belirtmişlerdir. Yapılan diğer bir araştırmada^13, benzer şekilde ovipozisyon zamanının yumurtanın döllülük oranı ve embriyo ölümlerini etkilemediği tespit edilmiştir. Bu araştırmada, 43 haftalık sürülerden elde edilen sabah ve öğleden sonra yumurtalarında, yumurtlanma zamanının kuluçka sonuçları üzerine etkisi istatistiki olarak önemli bulunmamıştır. Genç anaçların yumurtalarının kabuk ve ak kalitesinin iyi olması ve çevresel değişiklikleri iyi tolere edebilmesi^20, ayrıca genç anaçlarda yumurta tepsisindeki döllü yumurta oranının yüksek, embriyoların güçlü olması ayıklama işleminin bu yumurtalarda etkisini azaltan faktörler olabilir^3,21.

Sonuç olarak, araştırmada ede edilen bulgular doğrultusunda döllülük oranı düşük, erken ve orta dönem embriyo ölümlerinin yüksek, kabuk kalitesinin iyi olmadığı yaşlı sürülerde lamba kontrolüyle kuluçkalık değeri olmayan yumurtaları ayıklayarak çıkım ünitesinde geri kalan yumurtalara daha fazla yer ve daha iyi çevresel şartların sağlanması işlemi embriyo ölümlerini dolayısıyla da çıkım gücü ve civciv kalitesini olumlu yönde etkilediği söylenebilir. Döllülük oranın yüksek, embriyo ölümlerinin düşük, kabuk kalitesinin iyi olduğu genç sürülerde ise kuluçkalık değeri olmayan yumurtaların ayıklanması işlemi kuluçka sonuçlarını istatistiki olarak etkilememektedir. Elde edilen bulgular iyi kalitede kuluçkalık yumurtalara sahip işletmeler için önemli olabilir. Bu konuda yapılacak ekonomik analizler ile kar-zarar durumlarının ortaya koyulmasının, üretimde yönlendirici olacağı hususunda önemli olduğu düşünülmektedir.

Teşekkür
Bu araştırmayı destekleyen Öznesil tavukçuluk işletmesine teşekkür ederiz.