Elazığ'da bulunan toplam 6 kesimhanenin kayıtları geriye dönük olarak incelendi. Karaciğer trematod enfeksiyonlarının varlığı nedeniyle imha edilen karaciğerlere bağlı ekonomik kaybı hesaplamak için kurumların toptan satış fiyatları temel alındı. Gerekli verilere ulaşılamadığı için verim düşüklüğü nedeni ile oluşan ekonomik kayıplar belirtilmedi.

Son beş yılda 125.297 sığır, 83.597 koyun ve 46.500 keçi kesimi yapıldığı ve bunlardan sırasıyla %7.94, %7.89 ve %5.64'sında Fasciola hepatica saptandığı bildirilmiştir. Dicrocoelium dentriticum ise koyunların %1.15'inde, keçilerin ise %1.39'undabulunmuştur. İmha edilen enfekte karaciğerler nedeniyle oluşan ekonomik kaybın son 5 yılda F. hepatica nedeniyle 417.089 TL, D. dentriticum nedeniyle 6.090 TL olmak üzere toplam 423.179 TL olduğu görülmüştür. Elazığ'da son beş yılda kesimi yapılan hayvanlarda karaciğer trematodlarının görülme sıklığında önceki yıllara göre artış olduğu ve bu nedenle oluşan ekonomik kayıpların da 5.5 kat arttığı görülmüştür.

Elazığ'da insanlarda fasciolosis olguları görüldüğü ve sağlıklı toplumda %2.77 düzeyinde seropozitiflik saptandığı bildirilmiştir^7,8. Fasciolosis epidemiyolojisinde sığır, koyun ve keçi gibi çiftlik hayvanları kaynak rolü oynadıkları için bunlardaki fasciolosis yaygınlığının belirlenmesi hastalıkla mücadelede daha etkin stratejiler belirleme olanağı sağlayabilir. Bu çalışmada, Elazığ ilinde hizmet veren kesimhanelerin kayıtları esas alınarak 1 Ocak 2008 ve 31 Aralık 2012 yılları arasında kesilen kasaplık hayvanlarda görülen karaciğer trematodenfeksiyonlarının sıklığı ve bu enfeksiyonlar nedeniyle oluşan ekonomik kayıpların boyutunun araştırılması amaçlanmıştır.

Karaciğer trematodları nedeniyle imha edilen karaciğerlere bağlı ekonomik kaybı hesaplamak için kurumların toptan satış fiyatları temel alınmıştır. Buna göre küçükbaş hayvan karaciğeri tanesi 15 TL; sığır karaciğerinin kilogramı 7 TL (ortalama 1 karaciğer 4 kg = 28 TL) olarak hesaplandı. Gerekli verilere ulaşılamadığı için verim düşüklüğü nedeni ile oluşan ekonomik kayıplar belirtilememiştir.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Elazığ ilinde son beş yılda kesilen ve karaciğer trematodu saptanan hayvanların yıllara ve hayvan türlerine göre dağılımı

İmha edilen enfekte karaciğerler nedeniyle oluşan ekonomik kayıpların yıllara ve hayvan türlerine göre dağılımı Tablo 2'de sunulmuştur. Buna göre Elazığ'da son 5 yılda karaciğer trematodları nedeniyle oluşan ekonomik kayıp F. hepatica nedeniyle 417.089 TL, D.dentriticum nedeniyle 6.090 TL olmak üzere toplamda 423.179 TL olarak hesaplanmıştır.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: İmha edilen ayıplı karaciğerler nedeniyle oluşan ekonomik kayıpların yıllara ve hayvan türlerine göre dağılımı

Değişik ülkelerde yapılan epidemiyolojik çalışmalarda sığırlarda, koyunlarda ve keçilerde F.hepatica enfeksiyonlarının sıklığının sırasıyla %0.4-52.6^9-12, %0.1-18.2^9,10 ve %0.2-54^9-11 arasında değiştiği bildirilmiştir. D. dentriticum enfeksiyonlarının sıklığının ise sırasıyla %1.9-21, %1.9-21 ve %0.9-21 arasında olduğu görülmektedir^9,11. Ülkemizde yapılan çalışmalara bakıldığında sığırlarda, koyunlarda ve keçilerde F.hepatica enfeksiyonlarının sıklığı sırasıyla %1.5-21^1,5,6,13, %1.6-2.11^1,5 ve %0.8-41.21^1,5,14 arasında; D.dentriticum sıklığı ise %15.3^13, %1.6-2.11^1,5 ve %42.42¹⁴ arasında değişmektedir. Elazığ ilinde daha önceki yıllarda (1998-2007) yapılan çalışmalarda F. hepatica enfeksiyonlarının sıklığı %0.8- 2.23 arasında değiştiği saptanmış olup^2,11; çalışmamızda ise sığır, koyun ve keçilerde sırasıyla ortalama %7.94, %7.89 ve %5.64 oranında F. hepatica tespit edilmiştir.

D.dentriticum sıklığının ise koyunlarda %1.15, keçilerde ise %1.39 olduğu görülmüştür. Daha önce yapılan çalışmalarla karşılaştırıldığında, sonuçlarımıza göre ilimizde son beş yıllık süreçte karaciğer trematodlarının sıklığında bir artmanın olduğu söylenebilir.

Önceki yıllarda Elazığ ilinde yapılan çalışmalarda F. hepatica nedeniyle meydana gelen ekonomik kayıp 1998-2000 yılları arasında tek bir kesimhanede 21.428 TL ve il genelinde 75.640 TL yıllık ortalama 15.120 TL olarak bildirilmiştir^1,5. Bu çalışmada ise son 5 yılda karaciğer trematodları nedeniyle imha edilen ayıplı karaciğerlere bağlı toplam ekonomik kayıp 423.179 TL olup bunun 417.089 TL'si F. hepatica, 6.090 TL'si ise D.dentriticum enfeksiyonu nedeniyle oluşmuştur. Ekonomik kaybın yıllık ortalama 84.635 TL ile geçmişe oranla 5.5 kat arttığı görülmektedir.

Sonuç olarak Elazığ ilinde son beş yılda kesimi yapılan hayvanlarda karaciğer trematodlarının görülme sıklığında bir artış olduğu ve bu nedenle oluşan ekonomik kayıpların da 5.5 kat arttığı görülmüştür. Sık sık gündeme gelen et fiyatlarının yüksekliği ve üretim azlığının et ithalatı ile giderilmesi gibi kısa vadeli çözümleri yerine, hayvancılık sektörünün sorunlarına sağlıklı hayvan üretiminin ve verimliliğin artırılması gibi uzun vadeli ve kalıcı çözümler getirilmesinin gerektiği kanısındayız.

1) Kaplan M, Kuk S, Kalkan A. Elazığ ELET AŞ kesimhanesinde 1998-2000 yılları arasında kesilen hayvanlarda fasyoliyaz görülme sıklığı. Fırat Tıp Dergisi 2002; 7: 839-842.

2) Kaplan M, Başpınar S. Elazığ'da son 5 yılda kesilen kasaplık hayvanlarda fasciolosis sıklığı ve ekonomik önemi. Fırat Tıp Dergisi 2009; 14: 25-27.

3) Balkaya İ, Şimşek S. Erzurum'da kesilen sığırlarda hidatidosis ve fasciolosis'in yaygınlığı ve ekonomik önemi. Kafkas Univ Vet Fak Derg 2010; 16: 793-797.

4) Behm CA. Pathophysiology of Fasciola hepatica infections in mammals. In: Boray JC. (Editör). Immunology, Pathology and Control of Fasciolosis. İzmir: MSD AGVET, 1994: 37.

5) Unat EK, Yücel A, Altaş K, Samastı M. Unat'ın Tıp Parazitolojisi. İnsanın Ökaryonlu Parazitleri ve Bunlarla Oluşan Hastalıkları. 5. Baskı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Vakfı Yayınları, 1995.

6) Roberts JL. The prevalence and economic significance of liver disorders and contamination in grain-fed and grassfed cattle. Aust Vet J 1982; 59: 129-32.

7) Kaplan M, Kuk S, Kalkan A, Demirdağ K, Özdarendeli A. Elazığ yöresinde Fasciola hepatica seroprevalansının araştırılması. Mikrobiyoloji Bülteni 2002; 36: 337-342.

8) Kaplan M, Kuk S, Kalkan A. Fasyoliyoz: Bir olgu sunusu. Türkiye Parazitol Derg 2002; 26: 393-395.

9) Theodoropoulos G, Theodoropoulou E, Petrakos Kantzoura GV, Kostopoulos J. Abattoir C on demnation due to parasitic infections and its economic implications in the region of Trikala, Greece. J Vet Med B 2002; 49: 281-284.

10) Nonga HE, Mwabonimana MF, Ngowi HA, Mellau LSB, Karimuribo ED. A retrospective survey of liver fasciolosis and stilesiosis in live stock based on abattoirdata in Arusha, Tanzania. Trop Anim Health Prod 2009; 41: 1377– 1380.

11) Ansari-Lari M, Moazzeni M. A retrospective survey of liver fluke disease in livestock based on abattoirdata in Shiraz, south of Iran. Preventive Veterinary Medicine 2006; 73: 93–96.

12) Abunna F, Asfaw L, Megersa B, Regassa A. Bovine fasciolosis: Coprological, abattoir survey and its economic impact due to liver condemnation at Soddomunicipalabattoir, Southern Ethiopia. Trop Anim Health Prod 2010; 42: 289–292.

13) Kırcalı Sevimli F, Köse M, Kozan E, Doğan N. Afyon ili sığırlarında paramphistomosis ve distomatosisin genel durumu. Türkiye Parazitol Derg 2005; 29: 43-46.

14) Gül A, Aydın A. Hakkâri (Yüksekova) yöresinde kesilen kıl keçilerinde karaciğer kelebeklerinin yayılışı. Türkiye Parazitol Derg 2008; 32: 334-336.