Kurutma ve silolamadaki besin madde kayıpları, uygulanan tekniğe bağlı olarak değişmektedir. Mevsimin yağışlı, güneşin az, havanın rutubetli olması gibi nedenler, kurutma için olumsuz nedenleri oluştururken, hasılın körpe ve kuru madde düzeyinin düşük olması gibi nedenler de, silolama için diğer olumsuzlukları oluşturmaktadır^1,2. Zira, toprak üzerinde kurutma yönteminde, kuruyan otların ters- yüz edilmesi ve depoya götürülmesi sırasında, yaprak ve ince dallar kırılıp dökülürken daha çok bitki gövdesi ve sapından oluşan, düşük kaliteli kuru otlar elde edilmekte, dolayısıyla da önemli bir meka nik kayıp söz konusu olmaktadır³. Yine yağmurun ve güneşin doğrudan etkisi ile otların besin madde düzeyleri düşmekte ve kaliteleri de önemli ölçüde azalmaktadır^4-8. Çatı altında kurutma yöntemi ile çok kötü hava şartları bulunan yerlerde, otu daha iyi bir şekilde kurutmak ve böylelikle de otta meydana gelebilecek besin madde kayıplarını da önleyebilmek mümkün olmaktadır⁹. Fakat aniden önemli miktarda hasat edilen tahıl hasıllarının hemen tamamının kurutulabilmesi mümkün olamamakta ve dolayısıyla da silolanması durumu gündeme gelmektedir. Bu nedenle, ikinci ürün olarak yetiştirilen mısır hasılı iklim gereği silaj olgunluğuna erişmeden körpeyken birden bire biçilip silaj yapılmaktadır. Bundan dolayı da, silaj materyali ideal kuru madde düzeyine (%25-35) sahip olamamaktadır^1,2

Zimmer^10, ideal kuru madde düzeyine ulaşmadan, körpe olarak yapılan silajlarda, silo suyu ile önemli ölçüde besin madde kaybı oluştuğunu bildirmektedir. Bu nedenle, silaj materyalinin ideal kuru madde düzeyine erişebilmesi için, havalar müsaade ettiği taktirde, pörsütülmesi durumu gündeme gelmektedir. Böylelikle de, besin madde kaybı aşağıya çekilebilmektedir. Nitekim, yemlerin su içeriği ile fermantasyon kayıpları arasında, sıkı bir ilişki bulunmaktadır^10,11. Öyle ki, su düzeyi yüksek materyalin silolanmas ında, pörsütülmüşe göre, daha fazla fermantasyon gazı ve silo suyu ile besin madde kaybı meydana gelmektedir¹².

Silaj materyalinin pörsütülmesi, silajların hayvanlar tarafından tüketilme oranı ile birlikte, sindirilme derecesini de belirgin biçimde artırmaktadır¹³. Buna paralel olarak, Acosta ve ark.¹⁴’nın süt ineklerinde yaptığı bir çalışmada, pörsütülerek yapılmış arpa hasılı silajının kuru madde sindirilme oranının, pörsütülmemişe göre daha yüksek çıktığı tespit edilmiştir.

Kuru madde oranı düşük olan silajlar yedirilen hayvanlarda, rumen mikroorganizmalarındaki değişime bağlı olarak, uzun süreli azot kayıpları şekillenebilmektedir¹⁵. Silaj materyali, pörsütülmeden silolandığı taktirde, daha büyük çapta bir protein degradasyonuna ve klostridial fermantasyona neden olunmaktadır¹⁶. Uzun sürede, aminoasitlerin deaminasyonuna neden olan bu klostridial bakteri aktivitelerinin ise ancak, silaj kuru madde oranının %30’un üzerine çıkarılmasıyla önlenebileceği bildirilmektedir¹⁷.

Beever ve ark.¹⁸’nın, pörsütülerek hazırlanmış silaj ve kuru otla yürüttüğü bir çalışmada, organik madde ve enerji sindirilme oranının, pörsütülmüş silajda daha yüksek olduğu tespit edilmiştir.

Pörsütme imkanının olmadığı durumlarda, silaj materyalinin kuru madde düzeyini artırıp ortamın pH’sını düşürmek amacıyla, HCl ile işlenerek kullanılabilir enerji düzeyi yükseltilmiş ve pH’sı düşürülmüş samanla karılması, bir başka uygulama yöntemi olarak ortaya çıkmaktadır. Nitekim, kuru maddenin sindirilme derecesi üzerine olan etkilerini ortaya koymak için yapılmış bazı çalışmalara bakıldığında, samanın HCl ile işlenmesinin, samanın kuru madde sindirilme derecesini %6-7 oranında yükselttiği görülmektedir^19-21. Bunun nedeni de, HCl ile işlemenin, hücre duvarı maddelerinin kullanımını artırmasından kaynaklanmaktadır¹⁹.

Tüm bu literatür verileri göz önüne alınarak bu çalışmada, ikinci ürün olarak yetiştirilen ve soğuk (donma tehlikesi) ve yağışlı mevsimin başlaması nedeni ile aniden körpeyken hasat edilmek zorunda kalınan mısır hasılının, toprak üstünde ve çatı altında kurutulması ile, 4 farklı yöntemle silolanması gibi farklı konserve yöntemlerine tabi tutulmasının koyunlarda besin maddelerinin sindirilme derecesi üzerine olan etkisi ortaya konacaktır.

Silo kabı olarak, 50 kg’lık plastik torbalar kullanılmıştır. Silaj materyalinin kaplara doldurma işlemi, bilek basıncı gücü ile sıkıştırılarak yapılmıştır. Kapların ağızları iyice bağlanarak kapatılmış ve silo kapları 45 gün sonra açılmıştır. Kuru madde kaybını ortaya koyabilmek amacıyla, tüm gruplarda konserve öncesi ve hayvanlara verilirken yemlerin kuru madde miktarları belirlenmiştir.

Araştırmada, 6 aylık ve aynı canlı ağırlıkta, 6 baş erkek İvesi toklu, deneme hayvanı olarak kullanılmıştır. Araştırma Latin Kare Deneme düzeninde Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi Eğitim ve Uygulama Çiftliğindeki ferdi padoklarda yürütülmüştür. Çalışmanın her döneminde 10 günlük alıştırma ve 10 gün süre ile de yem tüketiminin tespiti yapılmış, ardından sindirim derecesinin tespiti için, 7 gün süre ile dışkı örnekleri toplanmıştır. Alıştırma ve yem tüketiminin tespit edilmesi sırasında, hayvanlar ad libitum yemlenmişlerdir. Sindirilme derecesinin tespiti için ise, dışkı toplama sırasında ve söz konusu örneklemeye başlamadan 3 gün önceden itibaren, hayvanlara ad libitum olarak tükettiği yemin %90’ı verilmiştir. Su, taze ve ad libitum olarak sunulmuştur.

Sindirim Denemesi: Alıştırma ve yem tüketiminin tespit edilme dönemlerinden sonra, hayvanların arkasına bağlanan sağlam ve su kaybetmeyen plastik torbalar yardımıyla dışkı örnekleri, sabah ve akşam günde 2 kez olmak üzere, 7 gün süre ile toplanıp tartılarak her hayvan için günlük dışkı miktarları belirlenmiştir. Her gün toplanmış olan dışkı örneklerinden, ayrı ayrı olmak üzere 100’er gram alınmış ve 60 °C’de 36-48 saat kurutulup öğütülerek ham besin maddelerinin analizi için hazır hale getirilmiştir.

Analitik İşlemler: Yem ve dışkı örneklerinde, kuru madde, ham kül, organik madde, ham protein ve ham yağ düzeyleri AOAC²²’de belirtilen yöntemlere göre, ham selüloz düzeyi Crampton ve Maynard²³’ın bildirdiği yönteme göre, Asit Deterjan Fiber (ADF), Nötr Deterjan Fiber (NDF) ve Asit Deterjan Lignin (ADL) düzeyleri de Van Soest²⁴’un bildirdiği yönteme göre belirlenmiştir.

İstatistiksel Analizler: Konserve grupları arasındaki fark, Minitab paket programındaki Latin Kare deneme düzenine göre tek yönlü varyans analizine tabi tutularak değerlendirilmiştir.

Yaş hasıl silajında ise bu duruma, daha fazla fermantasyon gazı ve silo suyu ile birlikte besin madde kaybının daha yüksek olması sonucu^12, ham selüloz ve hücre duvarı maddelerinin daha fazla bulunmasının (Tablo 1) neden olduğu düşünülebilir. Zira, ham selüloz ve hücre duvarı Yaş hasıl silajında ise bu duruma, daha fazla fermantasyon gazı ve maddelerinin rasyonda yükselmesi, organik maddenin sindirilme derecesini düşürmektedir^25-27. Yine, HCl ile işlenmiş saman ilave edilmiş silaj grubunda da, pörsütülmemiş silaja göre, kuru maddenin sindirilme derecesinin yükselmesi, HCl ile işlemenin, hücre maddelerinin kullanımını arttırmasına¹⁹ bağlanabilir. Samanın HCl ile işlenmesinin, kuru madde sindirilme derecesine olan etkilerini ortaya koymak için yapılmış bazı çalışmalarda^19-21, samanı HCl ile işlemenin, samanın kuru madde sindirilme derecesini %6-7 oranında yükselttiği bildirilmektedir. Yine yapılan bir çalışmada^14, pörsütülmemişe göre pörsütülerek yapılmış arpa hasılı silajının kuru madde sindirilme oranının daha yüksek çıktığı saptanmıştır. Aynı şekilde, silaj materyalinin pörsütülmesinin, silajların hayvanlar tarafından tüketilme oranı ile birlikte, besin maddelerinin sindirilme derecesini de belirgin biçimde arttırdığı bildirilmektedir¹³. Özellikle silaj gruplarında, NDF’nin sindirim derecesinin yükseldiği gözlenmiştir (Tablo 2).Bu duruma, kurutulmuş grupların daha çok yaprak kaybına uğraması ile birlikte, silaj gruplarındaki lignifikasyonun (Tablo 1) daha düşük düzeyde kalmasının neden olduğu düşünülmektedir. Nitekim, çayır otu silajıyla yapılmış bir çalışmada^28, benzer bulguların saptanmış olması, bu sonucu desteklemektedir. Kurutularak hazırlanan hasılların besin maddelerinin sindirilme derecelerine bakıldığında ise, çatı altında kurutulan grubun besin maddelerinin sindirilmederecesinin, toprak üzerinde kurutulana göre, daha yüksek çıktığı ve aradaki bu farkın da, istatistiksel olarak önemli olduğu görülmektedir (Tablo 2). Nitekim, toprak üzerinde kurutulan otlarda, güneş ışınları ve yağmur suları gibi etkenlerin, özellikle kullanılabilir besin madde düzeylerinde önemli kayıplar meydana getirerek, proteinin sindirilme derecesi üzerine olumsuz etki yaptığı^29-31 ve kuru maddenin sindirilme katsayısını düşürdüğü^32-34 bildirilmekte ve çatı altında kurutmada, söz konusu olumsuz etkenler ortadan kalktığı için, bu gruptaki besin maddelerinin sindirilme derecesinin, toprak üzerinde kurutulan gruba göre, daha yüksek çıkmasının tesadüfen olmadığı açıkça görülmektedir.

Çatı altında kurutulan mısır hasılı grubundaki besin madde sindirilme dereceleri, pörsütülmemiş silaj grubu hariç, diğer silaj gruplarının besin maddelerinin sindirilme derecelerine göre daha düşük bulunmuştur (Tablo 2). Bu durum, ham besin maddelerinin sindirilme derecesi üzerine olumsuz yönde etkili olan ham selüloz oranının, silaj gruplarına göre, kurutulan hasılda daha yüksek olmasına (Tablo 1) bağla nabilir. Çatı altında kurutulan mısır hasılı grubundaki besin madde sindirilme dereceleri, toprak üzerinde kurutulan hasıl grubuna göre ise daha yüksek çıkmıştır. Nitekim yapılan bir çalışmada^9, yoncanın silolanmasının, çatı altında ve toprak üstünde kurutulmasına göre, kuru madde ve proteini daha iyi koruduğu görülmüş ve kuru maddenin sindirilme derecesi gruplarda, sırasıyla %83, %81 ve %75 olarak tespit edilmiştir.

Sonuç olarak, körpe mısır hasılının özellikle çatı altında pörsütülerek veya pörsütme imkanının olmadığı durumlarda, kuru madde düzeyini arttırıp ortamın pH’sını düşürmek amacıyla hazırlanan, HCl ile işlenmiş samanla karıştırılarak karma silo materyali halinde silolanmasının ve yine mısır hasılının, toprak üzerinde kurutulmasına kıyasla çatı altındakurutulmasının besin maddelerinin sindirilme derecesi açısından daha iyi olduğu kanısına varılmıştır.

1) Kılıç A. Silo Yemi. Bornova-İzmir: Bilgehan Basımevi, 1986.

2) Meyer H, Bronsch K, Leibetseder J. Supplemente zur Vorlesungen und Übungen in der Tierernaehrung. Hannover: Verlag Sprungmann, 1984.

3) Burdick D, Fletcher DL. Carotene-Xanthophyll in field-wilted and dehydrated alfalfa and coastal bermuda grass. J Agric And Food Chem 1985; 33: 235-238.

4) Alpan O. Sığır Yetiştiriciliği ve Besiciliği. Ankara: Medisan, 1990.

5) Romero F, Horn HH, Van Prine GM, French EC. Effect of cutting interval upon yield, composition and digestibility of Florida 77 Alfalfa and Florigraze Rhizoma Peanut. J Anim Sci 1987; 65: 786-796.

6) Sarı M, Çerçi İH. Yemler, Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları. Elazığ: Örnek Matbaası, 1993.

7) Şenel HS. Hayvan Besleme. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Vet Fak Yayınları, 1986.

8) Ziemmer CJ, Heinrichs AJ, Canale CJ, Varge GA. Alfalfa treated with a chemical drying agent: Effect of digestibility in situ. J Dairy Sci 1990; 73: 2417-2422.

9) Akyıldız AR. Yemler Bilgisi ve Teknolojisi. Ankara: AÜ Ziraat Fakültesi Yayınları, 1983.

10) Zimmer E. Untersuchungen über Garfutter Sickesaft. Wirtschaftseig Futter 1964; 10: 63-75.

11) Gross F, Averdunk G. Über die Trockensubtanzverluste beim Silieren Eiweissreicher Futtermittel. Wirtschaftseig Futter 1968; 14: 194-205.

12) Mc Donald P, Stirling AC, Henderson AR, Wittenbury R. Fermentation studies on wet herbage. J Sci Food Agric 1962; 13: 581-590.

13) Michina G, Poloczek A, Haduca E. Comparison of the quality, nutritive value and losses of fresh and wilted grass ensiled under submountein conditions. Rocziniki Naukowe Zootechniki Monografiei Rozprawy 1991; 29: 239-250.

14) Acosta, YM, Stallings CC, Polan CE, Miller CN. Evaluation of barley silage harvested at boot and soft dough stages. J Dairy Sci 1991; 74: 167-176.

15) Beever DE, Thomson DJ, Cammell SB, Harrison DG. The Digestion by sheep of silage made with and without the addition of formaldehyde. J Agr Sci (Camb) 1977; 88: 61.

16) Bergen WG, Byrem TM, Grant AL. Ensiling characteristics of whole-crop small grains harvested at milk and dough stages. J Anim Sci 1991; 69: 1766-1774.

17) Mc Donald P, Whittenbury R. The ensilage process. In: Butler GW, Bailey RW. (Edition). Chemistry and Biochemistry of Herbage. Vol 3. London: Academic Press Inc, 1973.

18) Beever DE, Thomson DJ, Pfeffer E, Armstrong DG. The Effect of drying ensiling grass on its digestion in sheep. Sites of energy and carbohydrate digestion. Brit J Nutr 1971; 26: 123.

19) Çakmak C, Çerçi İH, Koçak D, Çetinkaya N. Buğday samanını farklı kimyasal maddelerle işlemenin rumende kuru madde yıkılma derecesi ve metabolize olabilir enerjiye etkisi. Lalahan Hayv Arş Enst Derg 1993; 33: 58-68.

20) Çakmak C. Farklı Kimyasal Maddelerle İşlenen Buğday Samanının Ham Besin Maddelerinin Sindirilme Dereceleri İle Ruminal Fermantasyona Etkileri. Doktora Tezi, Elazı: Fırat Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 1994.

21) Çerçi İH, Sarı M. Farklı kimyasal maddelerle muamele edilen buğday samanının in vitro sindirilme derecesi. Turk J Vet Anim Sci 1994; 18: 27-32.

22) AOAC. Official Methods of Analysis Association of Agricultural Chemists. Virginia: DC, 1990.

23) Crampton EW, Maynard LA. The relation of cellullose and lignin content to nutritive value of animal feeds. J Nutr 1938; 15: 383-395.

24) Van Soest PJ. Development of a Comprehensive system of feed analyses and its application to forages. J Anim Sci 1967; 26: 119-128.

25) Çerçi İH, Sarı M. Farklı kaba ve konsantre yem oranlarının keçilerde ham besin maddelerinin sindirilme derecesi ve azot dengesi üzerine etkileri. FÜ Sağ Bil Derg 1995; 9: 197-204.

26) Çerçi İH, Şahin K, Güler T, Akcan A. Rasyona kuru ot yerine mısır silajı katılmasının ruminal fermantasyon, ham besin maddelerinin sindirilme derecesi, süt verimi ve sütün bileşimi üzerine etkisi. FÜ Sağ Bil Derg 1996; 10: 227-235.

27) Klocke B. Einfluss Wechselnder Rauhfuttermengen in der Diaet auf Einige Praecaecale und Postileale Verdauungsvorgange Beim Schaf. Ph. D. thesis, Hannover: Tierarztl Hochsch, 1984.

28) Teller E, Vanbelle M, Kamatali P, Wavreille J. Intake of direct cut or wilted grass silage as related to chewing behavior, ruminal characterictics and site and extent of digestion by heifers. J Anim Sci 1989; 67: 2802-2809.

29) Harris CE, Tullberg JN. Pathways of water loss from legumes and grasses cut for conservation. Grass Forage Sci 1980; 33: 1-9.

30) Mc Donald AD, Clark EA. Water and quality loss during field drying of hay. Adv Argon 1987; 1: 407-415.

31) Merchen NR, Satter LD. Digestion of nitrogen by lambs fed alfalfa conserved as baled hay or as low moisture silage. J Anim Sci 1983; 56: 943-951.

32) Hooper AP, Welch JG. Effects of particle size and forage composition on functional specific gravity. J Dairy Sci 1985; 68: 1181-1192.

33) Nelson WF, Satter LD. Effect of stage of maturity and method of preservation of alfalfa on production by lactating dairy cows. J Dairy Sci 1990; 73: 1800-1811.

34) Vona LC, Jung GA, Reid RL, Sharp WC. Nutritive value of warm season grass hays for beef cattle and sheep, digestibility intake and mineral utilization. J Anim Sci 1984; 59: 1582-1594.