Meme başı derisindeki lezyonlar, mastitisten korunma programı konusunda önemli ipuçları verebilir. Ayrıca, meme başında şekillenen her türlü sorunun süt kalitesini ve meme sağlığını da etkileyebileceği ifade edilmektedir^3-5. Yapılan birçok çalışma sonucunda küçük veya yüzeysel meme başı derisi lezyonları ile subklinik veya klinik mastitis arasında önemli bir ilişki bulunmuştur^5-8.

İneklerde meme başı lezyonları doğrudan mastitise yol açmazlar ancak sekonder olarak mastitis oluşumunda rol oynarlar. Bu lezyonlar mikroorganizmaların buralarda yerleşip üremeleri için uygun ortam oluşturup, mastitisler yönünden önemli bir risk teşkil etmektedirler. Mastitise neden olan mikroorganizmalar genellikle meme başı kanalı yoluyla memeye girdiklerinden, meme başı deliğinin patojenlerin girişine engel olabilmesi için anatomik özelliklerinin bütünlüğünü korumuş olması gerekmektedir. İneklerde normal duktus papillaris, bakterilerin memeye girmesini engelleyen anatomik özelliklere sahiptir. Laktasyon sayısının ilerlemesi ile birlikte meme sfinkterlerinin gevşemesi ve/veya meme başı yaralanmalarının çoğalması sonucu mikroorganizmaların memeye girişi kolaylaşır ve mastitise duyarlılık artar^8-11.

İneklerde sağlıklı bir meme ve meme başı derisi mikroorganizmaların meme dokusuna girişine engel olur. Meme veya meme başı derisi üzerinde doğal bir bakteri florası mevcuttur, bu flora patojen mikroorganizmaların bu bölgelerde çoğalmalarını önlemektedir. Oysa meme veya meme başı derisinde travma veya deri bütünlüğünü bozan sıyrık, lezyon veya doku kaybı oluşur ise bu bölgelerde mikroorganizmalar meme dokusuna girerek mastitis oluşturabilirler. Sağlıklı bir meme başı, silindirik, uç kısmı yarım küre şeklinde ve meme başı deliği en uçta ortalanmış düzgün bir şeklinde dışarı açılmaktadır. Meme derisi düzgün ve parlak olup, üzerinde lezyonlara rastlanmaz. İdeal meme başları, silindirik, orta uzunlukta ve çapta olup, aynı büyüklükte olmalıdır. Meme başları, her bir lobun altında ve ortasında, bir karenin köşelerini oluşturacak şekilde yerleşmeli, meme tabanından yere dik olarak uzanmalıdır^8,12.

İneklerde meme başı derisinde değişik derecede yırtık, çatlak ve erozyon gibi değişikliklere yol açan birçok faktör bulunmaktadır. Genelde bu faktörler sağım makinesine, çevreye ve enfeksiyöz ajanlara bağlı olmak üzere 3 kategoride incelenmektedir⁸. Çalışmada sütçü ineklerde meme başı derisinde şekillenen lezyonların çeşitliliğinin belirlenmesi ve bu lezyonların mastitis üzerindeki etkisinin ortaya konulması amaçlandı.

Muayene öncesinde anamnez ve işletme kayıtlarının kontrolünde hayvanın yaşı ve kaçıncı laktasyonda olduğu, süt verimi, lezyonlu meme başının şekli, hangi meme başında olduğu, meme başı uzunluğu, sağım şekli araştırıldı ve elde edilen veriler izleme formuna kaydedildi. Meme başı lezyonlarından svap ve süt örneklerinin alınması işlemleri sırasında tek kullanımlık eldiven kullanıldı. Süt örnekleri sabah sağımından hemen önce alındı.

Meme başında bulunan lezyonlardan bakteriyolojik ekim amacıyla svap alındı. Ardından meme başı %70 alkol solüsyonuyla temizlendikten sonra ilk birkaç çekimlik süt bir kap içine sağıldı ve bakteriyolojik ekim amacıyla süt örnekleri 50 mL'lik steril tüplere alındı. Süt örneklerinin soğuk zincir kurallarına uygun olarak laboratuvara ulaştırılması amacıyla nakil/saklama kapları kullanıldı. Bu işlemden sonra sütün nitel muayenesi için CMT uygulandı. Test bulguları Schalm kriterine göre yorumlandı¹³.

Çalışmada meme başı şekli ve uzunluğu Britt ve Farnsworth¹⁴'un yaptığı sınıflandırma esas alınarak (Tablo 1) silindirik, düz, huni biçiminde ve kısa, orta, uzun olarak değerlendirildi.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Meme başı uzunluğunun değerlendirilmesi

Laboratuvarda, süt örneklerinden ve meme svap örneklerinden bakteriyel etken izolasyonu amacıyla %7 oranında koyun kanı içeren kanlı agara ekimler yapıldı. İnkübasyon sonrası Gram boyama'nın ardından katalaz testi, koagülaz, oksidaz testi, hemoliz özellikleri, CAMP Reaksiyonu, Mac Conkey agarda üreme, ve eskülin hidrolizi gibi özellikleri incelenerek tür düzeyinde identifikasyonları yapıldı¹⁵.

Kirby-Bauer disk difüzyon yöntemine¹⁶ göre yapılan antibiyogram testinde; gentamisin (CN-10 mcg), eritromisin (E-15 mcg), trimetoprim/sülfametoksazol (STX-25 mcg), enrofloksasin (ENR-5 mcg), amoksisilin (AML-10 mcg), oksitetrasiklin (T-30), amoksisilin/klavulanik asit (AMC-30 mcg), penisilin-G (P-10 mcg) ve doksisiklin (DO-30 mcg) antibiyotik diskleri kullanıldı. Antibiyogram test sonuçları NCCLS¹⁷ kriterlerine göre değerlendirildi.

Çalışma amacıyla izole edilen Stafilokok etkenlerinin PZR ile teyidi amacıyla fenol/kloroform yöntemi ile DNA izolasyonu yapıldı¹⁸. Çalışmada izole edilen Staphyloccus spp ve S. aureus suşlarının identifikasyonlarının PZR ile teyidi amacıyla Schmitz ve ark.¹⁹ tarafından önerilen primerler ve protokol kullanılarak gerçekleştirildi.

Bulguların İstatistiksel Değerlendirmesi: Meme başı uzunluklarına ve meme başı şekline göre meme başı lezyonlarının değerlendirilmesi, laktasyon dönemi ve meme başı lezyonu arasındaki ilişkinin belirlenmesi, meme başı lezyonlarının ön ve arka meme başları dağılımı ve yüzde oranlarının karşılaştırılmasında ki-kare testi kullanıldı. Elde edilen bulguların istatistiksel hesaplaması SPSS^® (Statistical Package for the Social Sciences, 15.0) programı kullanılarak yapıldı. İstatistiksel değerlendirmelerde P<0.05 değerleri önemli kabul edildi.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Meme başı uzunluklarına göre meme başı lezyonlarının değerlendirilmesi

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 3: Meme başı şekline göre meme başı lezyonlarının değerlendirilmesi

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 4: Meme başı lezyonlarının dağılımı

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 5: CMT skorları ve sütte üreyen bakteri arasındaki ilişki

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 6: Antibiyogram sonuçları

Bu çalışma kapsamında toplam 30 adet meme başında bulunan lezyonlardan alınmış sıvap örneği ve her bir meme lobuna ait süt numunesinden klasik kültür metodu kullanılarak yapılan ekimler sonucunda aerobik mezofilik bakteri izolasyon ve identifikasyonları yapıldı (Tablo 7).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 7: CMT skorları ve meme bası derisi lezyonlarında üreyen bakteriler ile sütte üreyen bakteriler arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi

Yapılan kültür çalışmaları sonrasında Staphylococcus spp. ve S. aureus oldukları belirlenen suşların identifikasyonu çoklu PZR analizleri ile teyit edildi (Şekil 1).

Büyütmek İçin Tıklayın

Şekil 1: PZR Resim. M: VC 100 bp Plus DNA Ladder, 1,2: KNS, 3, 4: S. aureus, 5: Negatif Kontrol.

İneklerde çok uzun meme başlarının süt sağımının kolaylığını olumsuz yönde etkilediği, meme başlarının yere daha yakın olmasına ve daha kolay yaralanmalarına sebep olduğu bildirilmiştir²⁰. Araştırmacılar^21,22 uzun meme başlarının sağım, yaralanma vb. dış etkilerden daha fazla zarar gördüğünü bildirmektedir. Binde ve Bakke^23, meme başı uzunluğu arttıkça mastitis insidensinin de artış gösterdiğini belirtmektedirler. Alaçam ve ark.²⁴ çeşitli ırklar üzerinde yaptıkları araştırmada CMT pozitif ineklerde ortalama meme başı uzunluğunu 6.40 cm ve CMT negatif ineklerde 6.23 cm olarak bildirmişlerdir. Ruban ve ark.²⁵ ise Rusya Siyah Alacaları üzerinde yaptıkları araştırmalarında mastitis insidensinin meme başı uzunluğu ile düşük düzeyde ilişkili olduğunu tespit etmişlerdir. Sunulan çalışmada meme başı lezyonlarının kısa meme başlarında, orta ve uzun meme başlarına oranla daha az rastlandığı görüldü ve aralarında istatistiksel olarak önemli bir fark (P<0.01) belirlendi (Tablo 2).

Meme başı şekli sınıflandırılırken huni, silindir ve düz şekilli meme başlarından söz edilmektedir. Uzmay ve ark.²⁶ yaptıkları çalışmada, Siyah Alaca İneklerde %73.3'ünde silindirik şekilli meme başlarının bulunduğunu, aynı zamanda bu meme şekillerinin bulunduğu loblarda %21.1 oranında subklinik mastitise rastlandığını bildirmektedirler. Sunulan çalışmada meme başları silindirik, huni ve düz seklinde sınıflandırıldı ve dağılımları sırasıyla %53.3, 33.3 ve 13.3 (P<0.01), sütte bakteriyel üreme oranları ise sırasıyla %75, 70 ve 50 olarak saptandı ve istatistiksel olarak bir farkın olmadığı (P>0.05) görüldü (Tablo 3).

Huni şekilli meme başına sahip ineklerde subklinik mastitis riskinin, meme başı silindirik olanlara göre daha düşük olduğunu vurgulayan Uzmay ve ark.²⁶ yaptıkları bir çalışmada, huni şekilli meme başlarının, toplam ineklerin %18.8'in de ve subklinik loblu memelerin ise %17.7'sinde bulunduğunu tespit etmişlerdir. Lopez-Benavides ve ark.²⁷ yaptıkları çalışmada huni-yuvarlak meme başı şekline sahip inek oranının %16, huni-düz şekillilerin ise %4.7 düzeyinde olduğunu, SHS'nın huni yuvarlak meme başlarında en yüksek değerde (105.000 hücre/ml) bulunduğunu belirlemişlerdir. Çalışmada meme başı lezyonlarında huni şekline sahip meme başlarının oranı %33.3, sütte bakteriyel üreme oranı ise %70 olarak belirlendi (Tablo 3).

Emre⁵ yaptığı çalışmada incelenen meme başlarında % 10.9 oranında travmatik yaralar, çatlak, peteşi, konjesyon, ödem, form değişikliği ve papillomatoz gibi bozukluklar belirlediğini, lezyonlardan enfeksiyona bağlı olmayanların %4.8, enfeksiyöz olanların ise %6.1 şeklinde bir dağılım gösterdiğini bildirmiştir. Çalışmada meme başı lezyonlarının dağılımı Tablo 4'te verilmiştir.

Kingwill ve ark.²⁸ meme lezyonlarında sık olarak Staphylococcus spp. ve Streptococcus dysgalactiae izole ettiklerini bildirmişlerdir. Neijenhuis ve ark.²⁹ yaptıkları çalışmalarında meme lezyonlarında sık olarak Staphylococcus spp. ve Streptococcus spp. ürediğini belirlemişlerdir. Mülei³⁰ meme başında lezyon olan mastitisli hayvanların sütlerinde en fazla üreyen mikroorganizmaların da sırasıyla Staph. aureus, Streptococcus spp. ve Corynebacterium pyogenes olduğunu bildirmiştir. Rişvanlı ve Kalkan³¹ yaptıkları çalışmada meme papillomatozisinde en fazla oranda üreyen mikroorganizmanın Staph. aureus olduğunu tespit etmişlerdir. Sunulan çalışmada mikrobiyolojik testler sonucunda meme lezyonlarının en fazla üreyen mikroorganizmanın Staphylococcus spp. olduğu görüldü ve bunlarında büyük kısmının KNS olduğu belirlendi ayrıca örneklerden Streptococcus spp.'de izole ve identifiye edildi (Tablo 7).

Agger ve Hesselholt³² küçük ve yüzeysel meme başı derisi lezyonları ile subklinik mastitis arasında istatiksel açıdan önemli bir ilişki olduğu ve lezyon bulunan meme loblarında mastitis olasılığının yaklaşık %50 oranında daha fazla olduğunu belirtmektedir. Farnsworth³³ şiddetli meme lezyonlarında mastitis riskinin yüksek olduğunu belirtmektedir. Emre⁵ lezyonlu meme başlarında sağlıklı olanlara göre somatik hücre sayısında ve buna paralel olarak mastitise predispozisyonda önemli bir artış olduğunu ifade etmektedir. Mülei³⁰ meme başında lezyon oluşan meme loblarının %71 'inde subklinik mastitis olduğunu bildirmiştir. Bu çalışmada lezyonlu meme başlarından alınan süt örneklerinde %70 üreme tespit edildi (Tablo 7).

Rişvanlı ve Kalkan³¹ CMT pozitif sütlere uygulanan mikrobiyolojik testler sonucunda en fazla üreyen mikroorganizmanın Staph.aureus (%57.08) olduğunu tespit etmişlerdir. Çalışmada hem CMT pozitif sütlere hem de CMT negatif sütlere uygulanan mikrobiyolojik testler sonucunda en fazla üreyen mikroorganizmanın KNS (%60) olduğu belirlendi (Tablo 7).

Rişvanlı ve Kalkan (31) CMT'ye pozitif sonuç veren ve klinik mastitisli 756 hayvandan alınan süt numunelerine uygulanan mikrobiyolojik testlerin sonucunda, 445 tanesinde (%58.86) üreme olduğunu, CMT'ye pozitif sonuç veren klinik mastitisli 1465 meme lobunun 700'ünde (%47.78) üreme tespit etmiştir. Bu çalışmada CMT pozitif 23 süt numunesinin 18'inde üreme pozitif (%78) olduğu belirlendi (Tablo 5).

Alişarlı ve Solmaz³⁴ yaptıkları çalışmada CMT negatif 80 süt numunesinin 68'inde üreme pozitif (%85.0) olduğunu belirlemişlerdir. Çalışmada CMT negatif 7 süt numunesinin 3'ünde üreme (%42.8) olduğu belirlendi (Tablo 5).

Rişvanlı³⁵ yaptığı çalışmada üretilen Staph. aureus'ların duyarlı olduğu antibiyotikler sırası ile sefalosporin, danofloksasin, enrofloksasin, neomisin, tetrasiklin, eritromisin, streptomisin, ampisilin ve trivetrin olarak tespit etmiştir. Alişarlı ve Solmaz³⁵ izole ve identifiye edilen Staph. aureus'lar duyarlılıkları yönünden bazı antibiyotiklere karşı test ettiklerini ve gentamisine (%100), eritromisine (%83), oksitetrasikline (%75), sefaperazona (%68), kloksasiline (%44.3), amoksasiline (%42) ve sulbaktam+ampisiline (%32) karşı duyarlı bulduklarını bildirmişlerdir. Sunulan çalışmada meme başı lezyonlarından alınan svaplardan izole edilen suşlarında antibiyotik duyarlılıkları için amoksisilin+klavulonik aside %100, amoksisiline %66.6, eritromisine %66.6, oksitetrasikline %66.6, gentamisine %66.6, enrofloksasine %66.6 ve penisilin-G'ye %66.6 düzeyinde belirlendi (Tablo 6). Yapılan antibiyogram çalışmalarında sütten izole edilen etkenlerin antibiyotik duyarlılıklarının meme yaralarından izole edilen etkenlerle benzerlik gösterdiği tespit edildi (Tablo 6). Antibiyotik duyarlılıklarına bakıldığında yaralanmalardaki etkenlerin sütten izole edilen etkenler ile aynı genetik kökenden olabilecekleri düşünüldü.

Çalışmada izole edilen etkenlerin identifikasyonlarının teyidi mültipleks PZR tekniği kullanılarak gerçekleştirildi (Şekil 1). Bu teknik özellikle izolatların biyokimyasal identifikasyonunda destekleyici olarak ya da identifikasyonun hızlandırılması amacıyla direkt olarak kullanılabileceği kanaatine varıldı.

Sonuç olarak süt sığırı işletmelerinde mastitisten korunmada, meme başı lezyonlarına gereken özenin gösterilmesi, bu lezyonların mastitise predispozisyon oluşturabileceği, mastitisten ve lezyonlardan korunmada memenin bazı fiziksel ve yapısal özelliklerinin de dikkate alınmasının gerektiği ifade edilebilir.

1) Wellenberg GJ, Van der Poel WHM, Van Oirschot JT. Viral infections and bovine mastitis. J T Vet Mic 2002; 88: 27-45.

2) Wolfova M, Stipkova M, Wolf J. Incidence and economics of clinical mastitis in five Holstein herds in the Czech Republic. Prev Vet Med 2006; 77: 48-64.

3) Sieber RL, Farnsworth RJ. Prevalence of chronic teat-end lesions and their relationship to intramammary infection in 22 herds of dairy cattle. J Am Vet Med Ass 1981; 178: 1263-1267.

4) Hillerton JE, Morgan WF, Farnsworth R et al. Evaluation of bovine teat condition in commercial dairy herds: 2. Infectious factors and infections, Proceedings, AABP-NMC International Symposium on Mastitis and Milk Quality, Vancouver, BC, Canada, September, 2001.

5) Emre B. İneklerde Meme Başı Derisi İle Deliğinde Şekillenen Lezyonların Dağılımı ve Sütün Somatik Hücre Sayısına Etkileri. Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2009.

6) Burmeister JE, Fox LK, Hillers JK, et al. A comparison of two methods of evaluation of teat skin pathology. J Dairy Sci 1998; 8: 1904-1909.

7) Larsen HD, Sloth KH, Elsberg C, et al. The dynamics of Staphylococcus aureus intramammary infection in nine Danish dairy herds. Vet Microbiol 2000; 71: 89-101.

8) Baştan A. İneklerde Meme Sağlığı ve Sorunları. Ankara: Kardelen Ofset, 2010.

9) İzgür H. Mastitise Predispoze Faktörler. I. Mastitis Semineri, Ankara, 1984.

10) Jarrett WFH, Mcneil PE, Laird HM, et al. Papillomaviruses in benign and malignant tumors of cattle. In: Essex M, Todaro G, zur Hausen H. (Editors). Viruses In Naturally Occurring Cancers, Cold Spring Harbor Conferences In Cell Proliferation. Newyork: Cold Spring Harbor Laboratory, 1980: 215-222.

11) Alaçam E. Meme hastalıkları. In: Alaçam E, Şahal M. (Editörler). Sığır Hastalıkları. 1. Baskı, Ankara: Medisan Yayınevi, 1997; 389-425.

12) Akcan A. Karaköy Jersey'lerinde Tip Puantajı, Meme ve Beden Ölçüleri ile Süt Verimi Arasındaki İlişkiler. Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 1993.

13) Schalm OW, Carroll EJ, Jain NC. Bovine Mastitis. Philadelphia: Lea&Febiger, 1971.

14) Britt JS, Farnsworth R. A system for evaluating teat anatomy, skin condition and teat ends. Proceedings of the 35th Annual Meeting of the National Mastitis Council, Nashville-TN. USA, 18-21 February, 1996: 228-234.

15) Quinn PJ, Carter ME, Markey BK, et al. Clinical Veterinary Microbiology. Mosby-Year Book Europe Limited, Lynton House, London WC1H9LB, England, 1994; 209-236.

16) Bauer AU, Kirby WM, Sherris JC, et al. Antibiotic susceptibility testing by a standardized single disc method. J Clin Pathol 1966; 45: 493-494.

17) National Committee for Clinical Laboratory Standards (NCCLS). Performance standards for antimicrobial disk susceptibility test. 8nd Edition, Approved Standard M2-A8. NCCLS, Wayne Pa, USA, 2003.

18) Sambrook J, Fritsch EF, Maniatis T. Molecular Cloning. A Laboratory Manual, 2nd Edition. Cold Spring Harbor Press, New York, 1989.

19) Schmitz FJ, Mackenzie CR, Hofmann B, et al. Specific information concerning taxonomy, pathogenicity and methicillin resistance of staphylococci obtained by a multiplex PCR. J Med Microbiol 1997; 46: 773-778.

20) Hamoen A. Sound Udders: No High-Yielding Cow Without It. Veepro Holland, August, 1995; 23: 12-17.

21) Rogers GW, Hargrove GL. Correlations among linear traits and somatic cell counts. J Dairy Sci 1991; 74: 1087-1091.

22) Rogers GW, Hargrove GL. Absence of quadratic relationships between genetic evaluations for somatic cell scores and udder linear traits. J Dairy Sci 1993; 76: 3601-3606.

23) Binde M, Bakke H. Relationships between teat characteristics and udder health. A field survey. Nord Vet Med 1984; 36: 111-116

24) Alaçam E, Alpan O, Tekeli T. Süt ineklerinde bazı meme ölçümleri ve süt verimi ile subklinik mastitis arasındaki ilişkiler. Lalahan Zootekni Araş Enst Derg 1983; 22: 3-4.

25) Ruban Yu D, Vard AM, Popov VV. Breeding cows for suitability to machine milking and for mastitis. Animal Breeding Abstracts 1993; 62-1281.

26) Uzmay C, Kaya İ, Akbaş Y, ve ark. Siyah alaca ineklerde meme ve meme başı formu ile laktasyon sırası ve laktasyon döneminin subklinik mastitis üzerine etkisi. Turk J Vet Anim Sci 2003; 27: 695-701.

27) Lopez-Benavides MG, Williamson JH, Walters JB, et al. Relationship between intramammary infection and teat characteristics. Proceedings of the New Zealand Society of Animal Production 2004; 64: 147-149.

28) Kingwill RG, Dodd FH, Neave FK. Machine milking and mastitis. In: Thiel CC, Dodd FH. (Editors). Machine Milking Technical Bulletin. I. National Institute for Research in Dairying. UK: Reading/Hannah Research Institute, 1979: 231-285.

29) Neijenhuis F, Barkema HW, Hogeveen H, et al. Classification and longitudinal examination of callused teat ends in dairy cows. J Dairy Sci 2000; 83: 2795-2804.

30) Mülei CM. Teat lesions and their relationship to ıntramammary ınfections on small-scale dairy farms in Kiambu district in Kenya. J S Afr Vet Assoc 1999; 70: 156-157.

31) Rişvanlı A, Kalkan C. İneklerde meme papillomatozisi ile mastitis arasındaki ilişli. Vet Bil Derg 2001; 17: 143-147.

32) Agger JF, Hesselholt M. Epidemiology of teat lesions in a dairy herd. I: Description of incidence, location and clinical appearance. Vet Med 1986; 38: 209-219.

33) Farnsworth RJ. Observations on teat lesions. Proceedings of the 35th Annual Meeting of the National Mastitis Council, Nashville-TN. USA, 18-21 February, 1996: 93-98.

34) Alişarlı M, Solmaz H. Sağmal ineklerin meme başı derileri ve çiğ sütlerinden izole edilen Staphylococcus aureus'ların patojenite özellikleri ile bazı antibiyotiklere duyarlılıkları. Atatürk Üniv Ziraat Fak Derg 2003; 34: 333-339.

35) Rişvanlı A. Elazığ Bölgesi Süt İnekleri Klinik ve Subklinik Mastitislerin Dağılımı, Mastitislere Sebep Olan Mikroorganizmaların İzolasyon ve Antibiyotiklere Duyarlılıkları Üzerinde Çalışma. Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2001.