Sonuç olarak; aynı familyada yer alan beç tavuğu ve hindi splanchnocranium'unu oluşturan kemikler arasında önemli farklılıklar tespit edildi.

Ancak beç tavuğu ve hindi splanchnocranium'ları üzerinde karşılaştırmalı bir makroanatomik çalışma yapılmadığı görülmüştür. Çalışmada Phasianidae familyasının Numididae alt familyasında yer alan beç tavuğu ve hindinin splanchnocranium kemikleri karşılaştırmalı olarak incelenip arasındaki farklılıklarının tespit edilmesi, önemli görülen bazı makroanatomik kısımların ölçümleri yapılarak istatistiksel bulgularını ortaya koymak amaçlandı.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Beç tavuğu ve hindiden alınan ölçümler (n:7).

Os lacrimale: Orbita'nın dorsoventral'inden os nasale'ye uzanıp, keskin bir açılanma oluşturacak biçimde kıvrılmaktaydı. Beç tavuğunda dar, ince, hindide yassı, geniş olarak tespit edildi. Ayrıca hindide crista lacrimalis belirgindi (Şekil 1).

Büyütmek İçin Tıklayın

Şekil 1: Cranium'ların lateral görünümü. A. Beç tavuğu, B. Hindi, opm. Os premaxillare, omx. Os maxillare, pmx. proc.maxillaris, prm. proc.premaxillaris, sn. septum nasi, ns. os nasale, lc. os lacrimale, so. proc.supraorbitalis, crl. crista lacrimalis, et. os ethmoidale, si.septum interorbitale. op. Os palatinum, oj. Os jugale, pro.proc.orbitalis, pj. proc.jugalis, pm. proc.mandibularis, po. proc.oticus, od. Os dentale, sa. Os suprangulare, oa. Os angulare, pc. proc.coronarius, pt. os pterygoideum.

Os palatinum: Choana'yı sınırlandıran karşılıklı iki ince çubuk kemik halindeki oluşum, rostral'de uç kısımları birleşerek os maxillare'yle, caudal'de os pterygoideum'la eklem yapmaktaydı. Beç tavuğunda bu eklemleşmeler zayıf durumdayken, hindide os palatinum iyi geliştiği ve os pterygoideum'la karşılıklı eklemleşmesi v harfine benzediği tespit edildi (Şekil 3).

Büyütmek İçin Tıklayın

Şekil 2: Cranium'ların craniolateral görünümü. A. Beç tavuğu, B. Hindi, opm. Os premaxillare, omx. os maxillare, prm. proc.premaxillaris, lc .os lacrimale, so. proc.supraorbitalis, oj. os jugale, pj. proc.jugalis, pm. proc.mandibularis.

Büyütmek İçin Tıklayın

Şekil 3: Cranium'ların ventral görünümü. A. Beç tavuğu, B. Hindi, opm. Os premaxillare, ov. Os vomer, ozg. Os zygomaticum, op. Os palatinum, oq. Os quadratum, pm. proc. mandibularis, pt. Os pterygoideum.

Os vomer: Os palatinum'un iki ince kemiği arasında beç tavuğunda çok ince, hindide kalın, kemik halinde caudal'de presphenoidale, rostral'de os maxillare'nin kollarıyla birleştiği tespit edildi (Şekil 3).

Os maxillare: Beç tavuğunda ve hindide gaga oluşumuna katılan kemiklerdendir. Beç tavuğu ve hindide benzer özellikler göstermekteydi. Her iki türde de gaganın gerisinde ince, kenarları keskin kemik durumunda, os nasale, os intermaxillare, os zygomaticum ve os palatinum'un processus palatinus'uyla eklem oluşturmaktaydı (Şekil 1, 2).

Os intermaxillare (Os incisivum–premaxillare): Procesus palatinus, procesus maxillaris ve procesus frontalis birleşerek üst gagayı oluşturmaktaydı. Beç tavuğunda üst gaga cranio-facial'e hafif kıvrım yapmaktayken, hindilerde cranio-facial'e oldukça keskin, sivri gaga ucu oluşturmaktaydı. Processus palatinus'lar dorsal gaga'nın medialinde karşılıklı kolları birleşip beç tavuğunda sığ, hindide derin bir açıklık şekillendirmekteydi. Proc maxillaris'ler üst gaganın yan kısmını oluşturmakta ve septum nasi'nin ventral'ini şekillendirdiği tespit edildi. Os intermaxillare'nin uzunluğu hindilerde beç tavuğundan daha fazla olduğu ve istatiksel açıdan P<0.05 düzeylerinde önemli olduğu gözlendi (Şekil 1, 2).

Os nasale: Beç tavuğu ve hindide, procesus premaxillaris, procesus maxillaris, procesus frontalis'ten oluştuğu tespit edildi. Processus frontalis'ler ile frontonasal bir eklem oluşturmakta ve beç tavuğunda hafif çöküntülü görünümdeydi. Processus premaxillaris'ler burun deliklerinin dorsal'ini, processus maxillaris'lerde ventral'ini oluşturduğu tespit edildi. Her iki türün de nasal açıklıkları derin olduğu tespit edildi. Septum nasi'nin dikey ve yatay çapları hindide beç tavuğundan daha uzun olduğu ve istatiksel açıdan P<0.01 düzeylerinde önemli olduğu gözlendi.

Os zygomaticum: Beç tavuğu ve hindide os maxillare'nin processus jugalis'i, os jugale, os quadratojugale kemiklerinin birleşmesinden oluşan ince dal'a benzeyen, cranial'de os palatinum'un processus maxillaris'iyle, caudal‘de os quadratum'un processus mandibularis'iyle eklem yaptığı tespit edildi. Os zygomaticum uzunluğu hindilerde beç tavuğundan daha uzun olduğu ve istatiksel açıdan (P<0.01) anlamlı olduğu gözlendi (Şekil 1, 2).

Os quadratum: Her iki türde processus oticus, procesusus mandibularis ve processus orbitalis'ten oluşmaktaydı. Procesuss oticus'un os temporale'yle, processus mandibulare'nin os articulare'siyle eklem yaptığı tespit edildi. Procesus orbitalis orbita'nın craniodorsal'ine uzanmaktaydı (Şekil 1, 2).

Ossa mandibulae: Her iki türde de Mandibulae'nın ince kemik dal görünümünde sağ ve sol iki kolu'nun cranial'de birleşerek alt çeneyi oluşturduğu ve os dentale, os angulare, os articulare, os coronoideum, os prearticulare, os spleniale, os supra-angulare kemik kısımlarına ayrıldığı tespit edildi. Os dentale'nin pars dorsalis kısmı ile pars symphyialis kolları içe doğru çöküntü meydana getirmekteydi. Beç tavuğunda bu çöküntü sığ durumdayken, hindide derin bir konkavite oluşturmaktaydı. Mandibulae'nin cranial'den caudal'e ventral'ini oluşturan os dentale ile os articulare arası uzaklık hindide daha fazla olduğu ve istatiksel açıdan P<0.01 düzeylerinde önemli olduğu tespit edildi. Os angulare'de her iki türde de processus retoarticularis bulunmaktaydı. Os articulare' de çene eklemi oluşumunu sağlayan processus medialis mandibulae ve processus lateralis mandibulae yer almaktaydı. Foramen pneumaticum articulare belirgin değildi. Os coronoideum'un processus coronoideus'u her iki türde de keskin çıkıntı durumda olduğu gözlendi. Os spleniale beç tavuğunda düz, hindi de içbükey olarak tespit edildi. Her iki türde de os supra-angulare'nin medial yüzünde foramen mandibulare bulgusuna ulaşılamadı (Şekil 4).

Büyütmek İçin Tıklayın

Şekil 4: Mandibulae'ların ventral'den görünümü. A. Beç tavuğu, B. Hindi, od. Os dentale, sa. Os suprangulare, osp. Os spleniale. pcr. proc.coronarius, plm. Proc. lateralis mandibulae, pmm. Proc. medialis mandibulae, oart. Os articulare, prt. Proc.retroarticulare.

Can ve ark.¹⁷ çamurcunda os lacrimale orbita'nın nasal ve ventralini oluşturduğunu ve caudal'de processus lacrimalis'in belirgin olduğunu, Orhan ve Kabak¹⁵ kızıl şahinde orbitanın rostral ve caudal'ini sınırlandırdığını bildirmektedirler. Literatüre benzer biçimde beç tavuğunda dar, kabarık, hindide yassı, geniş olarak orbita'nın dorsal'inden ventral'de os nasale'ye doğru uzanarak keskin bir açı oluşturacak biçimde kıvrılmaktaydı.

Gültekin¹² yerli tavuk ve horozda choana'yı sınırlandıran palatinum kemiğinin basit birer çubuktan ibaret olduğunu, Can ve ark.¹⁷ çamurcunda, Dursun⁶ evcil kuşlarda os palatinum'u tavuk ve güvercin'de birbirine paralel uzanan sopa şekline benzemekte olduğunu, Orhan ve Kabak¹⁵ kızıl şahinde os palatinum'un rostral'de processus maxillare, caudal'de processus pterygoideus ile eklem yapmakta olduğunu bildirmektedir. Literatüre uyumlu biçimde choana'yı sınırlandıran karşılıklı iki ince çubuk kemik halinde, beç tavuğunda bu eklemleşmeler zayıf durumdayken, hindide os palatinum iyi geliştiği ve os pterygoideum'la karşılıklı eklemleşmesi v harfine benzemekteydi. Nickel ve ark.⁷ evcil kuşlarda vomer'in rudimenter, Chiasson¹⁴ ve Jollie¹³ güvercinde vomer bulunmadığını, Özkan¹⁶ bıldırcında vomer'in bulunduğunu bildirmektedirler. Çalışmamızda os vomer os palatinum'un iki ince kemiği arasında beç tavuğunda ince, hindide kalın, yassı kemik halinde tespit edildi. Chiasson¹⁴ güvercinlerde maxilla ve premaxilla kemiklerinin tümüyle ayırt edilemez olduğunu, Özkan¹⁶ bıldırcında kaynaşmış durumda olduğunu, Can ve ark.¹⁷ çamurcunlarda üst gaganın ve damağın bir kısmının oluşumuna katılan küçük bir kemik olduğunu, Dursun⁶ evcil kuşlardan os nasale ve os intermaxillare ile kaynaştığını bildirmektedirler. Araştırma materyallerimiz beç tavuğunda ve hindide benzer özellikler göstermekle birlikte her iki türde de gaganın gerisinde ince, kenarları keskin kemik halinde os nasale, os intermaxillare, os zygomaticum ve os palatinum'un processus palatinus'uyla eklem oluşturmaktaydı. Atalgın ve ark.¹⁹ balıkçılda os intermaxillare'nin üst gaganın oluşumunu sağlayan processus palatinus uzun ve keskin olduğunu ve procesus frontalis'in nasal sınır, procesus palatinus'ta ventral'ini oluşturduğunu, Nickel ve ark.⁷ evcil kuşlarda gaga ve üst nasal boşluğun çatısının büyük kısmını nasal kemiklerden oluştuğunu ve proc. frontalis, intermaxiilaris ve maxillare olarak üçe ayrıldığını, Indu ve ark.¹⁸ papağanda nasal boşluğun cranial sınırını proc. maxillaris ve intermaxillare oluşturduğu, Mc lelland⁹ kuşlarda üst gaganın büyük kısmı premaxillare'nin oluşturduğu boynuzsu tabaka ile örtülü olduğunu bildirmektedirler. Çalışmada incelenen beç tavuğunda boynuzsu dokuyla kaplı üst gaga cranio-facial'e hafif kıvrımlı oluşturmakta ve processus palatinus'lar dorsal gaga'nın medialinde seyrederek ince, dar bir yarık, hindide cranio-facial'e keskin, sivri gaga ucu oluşturmakta ve hindilerde geniş bir yarık şekillendirmekteydi. Can ve ark.¹⁷ çamurcunlardaki bulgularına benzer olarak proc maxillaris'ler üst gagaya yanlardan destek oluşturduğu ve burun deliklerinin ventral kısmının yapısını şekillendirmekte olduğu tespit edildi. Orhan ve Kabak¹⁵ kızıl şahinlerde os nasale'nin proc frontalis'i bağlantısı üçgen görünümünde olduğunu diğer iki kısmının processus maxillaris ve processus premaxillaris'e ayrıldığını ve uzunlamasına yer alarak burnun dorsal iskeletinin oluşturduğunu bildirmektedir. Her iki çalışma materyalimizde benzer bulgulara ulaşıldı. Indu ve ark.¹⁸ papağanda os maxillaris'in zygomaticus kısmı yassılaşmış ve os palatinum'dan daha yüksek olarak gaganın gerisinde yeraldığını bildirmektedir. Araştırma materyallerimizde bu durum tespit edilemedi. Dursun⁶ evcil kuşlarda os zygomaticum'u üst gaganın kenarlarında uzayan ince, uzun iki kemik çubuktan ibaret, arkada os quadratum ile eklem yaptığını ve os maxillare'nin proc.jugalis, os jugale ve os quadrato jugale kemiklerinin kaynaşmasından oluştuğunu bildirmektedir. Her iki türde de literatür bulgusuna paralel olarak benzer bulgular tespit edildi. Orhan ve Kabak¹⁵ kızıl şahinde os quadratum'un dörtgene benzediği ve üç çıkıntıdan oluştuğu, processus oticus os temporale'yle eklem yaptığı, processus mandibularis'in mandibula eklemine katıldığı, processus orbitalis'in orbita'nın craniodorsal'inde yer aldığını bulgularına paralel olarak çalışmamızda her iki türde de os quadratum benzer özelliklere sahipti. Gültekin¹² yerli tavuk ve horoz mandibula'sının ventral dorsal kenarının ventrale doğru kavis oluşturduğunu bunun dişi ve erkek hindide daha az yüksek olduğunu bildirmektedir. Çalışmamızda beç tavuğunda bu kavisin az olduğu, hindide literatür bulgusuyla paralel olduğu tespit edildi. Indu ve ark.¹⁸ papağanda mandibulae'nın at nalına benzemekte olduğunu bildirmekte fakat çalışmamızda her iki türde v harfi benzeri ince kemik dal görünümünde sağ ve sol iki kolu'nun cranial'de birleşerek alt çeneyi oluşturduğu tespit edildi. Dursun⁶ evcil kuşlarda, Can ve ark.¹⁷ çamurcunda os dentale, os angulare, os articulare, os coronoideum, os prearticulare, os spleniale, os supra-angulare kemiklerinden oluştuğunu bildirmektedirler. Çalışmamızda benzer bulgular tespit edildi. Özkan bıldırcında¹⁶ os dentale ile os supraangulare arasında bir membranla kaplı fenestra mandibulae yer almakta olduğunu bildirmektedir. Çalışmamızda incelenen materyallerde tespit edilmedi. Indu ve ark.¹⁸ papağanda, Atalgın ve ark.¹⁹ balıkçılda os angulare'de processus retoarticularis bulunmakta olduğunu bildirmektedirler. Çalışmamız bulguları literatür bulgularına paralel durumdadır. Dursun⁶ evcil kuşlarda os supraangulare'nin medial yüzünde foramen mandibulare bulunduğunu, Atalgın ve ark.¹⁹ balıkçılda foramen pneumaticum articulare'nin yer aldığını bildirmektedirler. Araştırma hayvanlarımızda benzer literatür bulgularına ulaşılamadı.

Sonuç olarak beç tavuğu ve hindi splanchnocranium kemikleri makroanatomisi karşılaştırmalı olarak incelenip önemli farklılıklar ortaya konulmuştur. Özellikle kuşların taksonomisindeki bilgi birikimine katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

1) Demirsoy A. Yaşamın Temel Kuralları. Omurgalılar/Amniyota (Sürüngenler, Kuşlar ve Memeliler). Vol. 3, Bölüm 2, Ankara. Meteksan Yayınevi, 2003; 230-278.

2) Gooders J. Birds, An illusturated survey of the bird families of the world. London, New York, Sydney, Toronto, 1975; 209-67.

3) Kuru M. Omurgalı Hayvanlar. Ankara: Palme Yayıncılık, 1999.

4) Sarıca M, Camcı H, Selçuk E. Bıldırcın, Sülün, Etçi Güvercin, Beç tavuğu ve Devekuşu Yetiştiriciliği. 4. Baskı, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi, 2003.

5) Yıldırım A. Etlik beç tavuklarının beslenmesi. Hayvansal Üretim 2009; 50: 60-65.

6) Dursun N. Evcil Kuşların Anatomisi (Hareket Sistemi). Ankara: Medisan Yayınları, 2014.

7) Nickel R, Schummer A, Seiferle E. Anatomy of the Domestic Birds. Berlin: Verlag Paul Parey, 1977.

8) Doğuer S, Erençin Z. Evcil Kuşların Komparativ Anatomisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımı, 1964.

9) McLelland J. A Color Atlas of Avian Anatomy. London: Wolfe Publishing Ltd, 1990.

10) King AS, Mc Lelland J. Birds, Their Structure and Function. London: Bailliere Tindall, 1984.

11) Koch T, Rossa E. Anatomy of the Chicken and Domestic Birds. Iowa: The Iowa State University press, 1973.

12) Gültekin M. Yerli tavuk ve horozun iskeleti ile yerli hindi iskeleti arasındaki sabit makro-anatomik ayrımlar üzerinde incelemeler. Ankara Üniv Vet Fak Derg 1957;4: 6-14.

13) Jollie MT. The head skeleton of the chicken and remarks on the anatomy of this region in other birds. Journal Morphology 1957; 100: 389-436.

14) Chiasson RB. Laboratory Anatomy of the Pigeon. Dubuque, Iowa: WMC Brown Company Publishes, 1959.

15) Orhan OL, Kabak M. Facial bones of long-legged buzzard (Buteo rufinus). Anat Histol Embryol 2006; 35: 211-216.

16) Özkan ZE. Erkek ve dişi bıldırcınlarda (Coturnix coturnix) cranium üzerinde makro-anatomik ve osteometrik incelemeler. Kafkas Üniv Vet Fak Derg 2002; 8: 147-151.

17) Can M, Özdemir D, Özüdoğru Z. Çamurcun (Anas crecca) iskelet sistemi üzerinde makro-anatomik araştırmalar I. skeleton axiale. Fırat Üniv Sağ Bil Vet Derg 2010; 24: 123-127.

18) Indu VR, Lucy KM, Sreeranjini AR, et al. Gross Anatomy of the Splanchnocranium in Green-Winged Macaw. Tamilnadu J Veterinary & Animal Sciences 2013; 9: 213-220.

19) Atalgın ŞH, Büyükçopur Bozkurt EÜ, Kürtül İ. A detailed evaluation of the skeletal elements of the skull in the grey heron (Ardea cinerea). Turk J Vet Anim Sci 2014; 38; 370-376.

20) Evans HE. Guide to the Dissection of the budgeriar and chicken. University of Missouri. Columbia, Campus, Missouri. 1974.

21) Taşbaş M, Tecirlioğlu S. Maserasyon tekniği üzerinde araştırmalar. Ankara Üniv Vet Fak Derg 1996; 12: 324-330.

22) Baumel JJ, King AS, Breazile JE, et al. Nomina Anatomica Avium. Cambridge: Published by the Nuttall Ornihological Club, 1993.

23) Büyüköztürk Ş. Sosyal Bilimlerde Veri Analizi El Kitabı. Ankara: Pegem Yayınevi, 2011.