Atlarda seleksiyonun temel amacı vücut konformasyonunun ve yürüyüş özelliklerinin geliştirilmesidir. Eski zamanlarda bile at yetiştiriciliğinde vücut özelliklerinin geliştirilmesi temel amaç olarak görülmüştür. Bu nedenle seleksiyon programlarında vücut ölçülerinden sıklıkla faydalanılmaktadır. Vücut konformasyonu üzerinde genetik ve genetik olmayan faktörler etkili olup genetik olmayan faktörler arasında cinsiyet, yaş ve yetiştirilme bölgesi önemli olanlarıdır
11,12. Atlarda 4 yaşında kemik gelişiminin nispeten tamamlandığı bildirilmektedir. Çalışmada kafa uzunluğu ile göğüs derinliği açısından görülen farklılığın 3-5 yaş grubuna dahil kısrakların daha kemik gelişimlerinin tam olarak sonlanmamasıyla ilişkili olabileceği düşünülmüştür
13. 3-10 yaş arası kısrakların üçüncü metakarpal kemiklerinin üç boyutlu analizinde yarış geçmişi ve yaşa bağlı olarak bu kemikte değişik morfolojik yapıların oluşabileceği ve kemiklerin farklı boyutlarda olabileceği bildirilmiştir
14. Türkiye’de Arap atlarının vücut ölçüleriyle ilgili çalışmalar mevcuttur
6,15. Arıtürk
16, Güneydoğu safkan Arap atlarında cidago yüksekliğini ortalama 146.2 cm, ön incik çevresini 17.9 cm, beden uzunluğunu 138.6 cm, sağrı yüksekliğini 145.8 cm, göğüs çevresini 165.0 cm , boyun uzunluğunu 68.7 cm olarak, Sultansuyu harasında yetiştirilen safkan Arap atlarında cidago yüksekliğinin ortalama 148.6 cm, ön incik çevresini 17.4 cm, beden uzunluğunu 145.8 cm, sağrı yüksekliğini 148.5 cm, göğüs çevresini 166.6 cm, baş uzunluğu 56.2 cm, göğüs derinliğini 21.3 cm olarak bildirmiştir. Düzgüneş
17, Çifteler ve Sultansuyu haralarında safkan Arap kısraklarda ergin çağda sırasıyla cidago yüksekliğini 149.8 ve 149.7 cm, sağrı yüksekliğini 148.7 ve 149.6 cm, baş uzunluğunu 55.4 ve 55.1 cm, beden uzunluğunu 146.1 cm, gögüs çevresini 167.9 ve 163.8 cm, ön incik çevresini 17.8 ve 17.9 cm olarak saptamıştır. Batu
18, Türkiye’de yetiştirilen safkan Arap atlarında ön incik çevresini 16.5 ile 20.0 cm arasında değişen değerler aldığı, cidago yüksekliğinin 136-155 cm arasında, göğüs çevresinin 152-187 cm arasında değiştiğini ortaya koymuştur. Koç
19, Anadolu Tarım İşletmesi’nde Arap kısraklarında cidago yüksekliğini 152.9 cm, ön incik çevresini 18.7 cm, beden uzunluğunu 152.2 cm olarak bildirmiştir. Altınel ve Küçük
20, Karacabey Tarım İşletmesi’nde Arap aygır ve kısraklarda sırasıyla; cidago yüksekliğini 153.9 cm ve 151.4 cm, göğüs çevresini 175.4 cm ve 172.8 cm, incik çevresini 19.6 cm ve 18.5 cm olarak değerlendirmişlerdir. Sultansuyu Tarım İşletmesi’nde yapılan bir çalışmada 1995-1996 yıllarında çeşitli yaşlardan (12-24, 24-36, 36-48, 48-60 aylık) 20 aygır ve 47 kısrağın çeşitli vücut ölçülerini incelemiş, genel olarak cidago yüksekliğini 151.0 cm, ön incik çevresi 19.2 cm, göğüs çevresi 165.2 cm beden uzunluğu ise 139.2 cm olarak saptamıştır
15. Antalyalı’nın
6 yapmış olduğu çalışmaya göre; Türk safkan Arap atlarında cidago yüksekliğini 150.71±0.67, göğüs çevresini 167.43±1.07,beden uzunluğu 152.40±1.21, ön incik çevresi 18.40±0.25 cm olarak tespit etmiştir. Yurtdışı orjinli Arap atlarında; Seidlitz ve ark.
21 1975-1987 yılları arasında kayıtları tutulan 1408 safkan Arap kısrağına ait ortalama cidago yüksekliğinin 150.3 cm ile 158.1 cm arasında değerler aldığını, göğüs çevresi ortalamasını 175.9 cm, incik çevresi ortalamasının ise 17.8 cm olarak belirtilmiştir
21. Schuster
22 tarafından Almanya’da yapılan çalışmada 1949-1990 yılları arasında kayıtları tutulan 838’i kısrak, 159’u aygır olmak üzere toplam 997 Arap atında, kısraklar ve aygırlarda sırasıyla cidago yüksekliği 153.1 cm ve 156.5 cm, göğüs çevresi 180.7 cm ve 182.2 cm, incik çevresi 18.4 cm ve 19.4 cm olarak bildirilmiştir. Farklı yaş gruplarında ölçülen alın genişliği, boyun uzunluğu, cidago, bel ve sağrı yükseklikleri, vücut uzunluğu, kuyruk uzunluğu, ön incik çevresi ve göğüs çevresi bakımından gruplar arasındaki farklılıklar istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur. Kafa uzunluğu ve göğüs derinliği yaşla birlikte artarken, 9 ve yukarı yaşındaki kısraklarda bu değerler tekrar küçülmüştür. Arap atlarında don ve nişanelerin belirlenmesi ile ilgili pek fazla çalışmaya rastlanmamıştır. Bu çalışmada kısraklara ait donlar değerlendirildiğinde, %64.18’lik değerle en yüksek al donun görüldüğü tespit edilmiştir. Kula ve kır don %16.42, yağız don ise %2.98 oranında saptanmıştır. Benzer şekilde, Akyol
23, Afyonkarahisar’da rahvan yürüyüşlü atlarda al, kula ve kır donun yüksek oranda bulunduğunu tespit etmişlerdir. Çalışmalar arasındaki farklılığın daha önce de bildirildiği üzere besleme ve yetiştirme bölgesinden kaynaklandığı ve yapılan seleksiyonun iri beden yönünde olmasının etkili olabileceği düşünülmüştür.
Atlarda eşkâl tayininin isabetli bir şekilde yapılması ve kayıtların düzenli bir şekilde tutulması Arap atlarında yapılan seleksiyonun fenotipik yapısının korunması, bu bağlamda seleksiyon programlarına yön vermesi açısından önem arz etmektedir. Özellikle eşkâl tayini yapılırken atlarda kemik gelişiminin tamamlanmasına dikkat edilmesi gerekmektedir. Benzer olarak atlarda donlar 1 yaş civarında değişebilmektedir. Sultansuyu Tarım İşletmesi’nde yetiştirilen Arap kısraklarının cidago yüksekliği ve beden ölçülerinin daha önce Arap atları için bildirilen beden ölçülerinden daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Bu farklılığın bakım ve besleme koşullarının etkisinden kaynaklanabileceği gibi iri beden yapısı yönünde yapılan genetik ıslahın etkisinin de rol oynayacağı düşünülmektedir. Nitekim bu işletmede at yetiştiriciliğinin oldukça profesyonel yapıldığı bilinmektedir.
Teşekkür
Sultansuyu Tarım İşletmesi Veteriner Hekimi Abdullah GÜLER’e ve bu süreçte yardımcı olan diğer personellere teşekkür ederiz.