Homeostaziste bozulmaya neden olan doku hasarı, yangı, enfeksiyona karşı organizmanın gösterdiği bir reaksiyon olan akut faz yanıt (AFY), hepatositler ve periferal dokularda üretilen akut faz proteinleri (AFP) olarak bilinen belirli proteinlerin üretimine ve salınımına neden olmaktadır. AFP'lerin üretimi lokal doku hasarına yanıt olarak inflamatuvar bölgeden salınan proinflamatuvar sitokinler tarafından kontrol edilir ⁶. Serum konsantrasyonu yangısal uyarımın başlangıcından 24 ile 48 saat sonra en üst seviyeye ulaşır ve enfeksiyonun iyileşmesiyle birlikte azalır. AFP'lerin bazılarının kan düzeyleri artarken bazılarının ise azalmaktadır. Ruminantlarda haptoglobin ve serum amiloid A (SAA) çok önemliyken seruloplazmin orta derecede önemli bir AFP’dir ⁷. Bu AFP'lerin dolaşımdaki konsantrasyonları genellikle bozukluğun şiddeti ve doku hasarının büyüklüğü ile ilgilidir. Bu nedenle, ruminantlarda serum haptoglobin, SAA ve seruloplazmin konsantrasyonlarının ölçümü, tanısal ve prognozun yanısıra AFY’nin değerlendirilmesinde kullanılabilir ^7,8.

Bu çalışmada, amacı bulaşıcı ektima tanısı konan koyunlarda haptoglobin, SAA ve seruloplazmin düzeyinin diagnostik öneminin belirlenmesi amaçlanmıştır.

Hayvan materyali olarak 10 adet (6 dişi, 4 erkek) sağlıklı ve 20 adet (17 dişi, 3 erkek) bulaşıcı ektima ile enfekte 1-2 yaşlı Tuj ırkı koyun kullanıldı. Hayvanların genel klinik muayenesi yapılarak, klinik bulgulara göre bulaşıcı ektima teşhisi konuldu. Kan örnekleri Vena jugularis’ten antikoagulansız tüplere alındı. Kan örneklerinden elde edilen serumlar analiz edilinceye kadar -20 ⁰C’de saklandı.

Serum haptoglobin konsantrasyonu Skinner ve ark. ⁸’nın tanımladığı hemoglobin bağlama kapasitesinin belirlenmesi ile seruloplazmin, Colombo ve Richterich ⁹’in tanımladığı p-fenilendiamin oksidaz aktivitesine dayanan kolorimetrik yöntemle, SAA ise ticari test kiti (Tridelta phase range, İrlanda) ile prosedürüne uygun olarak belirlendi.

Elde edilen verilerin istatistiksel analizi SPSS Windows 20.0 paket program kullanılarak değerlendirildi. Kolmogorov-Smirnov testi ile normal dağılım gösteren grupların karşılaştırılmasında Student’s t-testi kullanıldı. Yapılan tüm istatistiksel analizlerde P<0.05 anlamlı kabul edilmiştir. Parametrik verilerin analiz sonuçlarının görselleştirilmesinde kullanılan grafikte ise ortalama ve standart hata değerleri kullanılarak hazırlanmıştır ¹⁰.

Büyütmek İçin Tıklayın

Şekil 1: Klinik olarak sağlıklı ve bulaşıcı ektimalı koyunlarda haptoglobin, SAA ve seruloplazmin düzeyleri (*: P<0.05, **: P<0.01)

Yangı, doku hasarı ve enfeksiyon sonucunda karaciğerde pozitif AFP’lerin serum düzeyi artış gösterirken, negatif AFP’lerin azaldığı bildirilmektedir. Haptoglobinin serbest hemoglobin ile kararlı kompleksler oluşturması ve bu yolla demir kaybını önleyerek bakteriostatik etki oluşturmasının yanı sıra lipid metabolizmasının düzenlenmesinde ve immünomodülatör olarak immün sistemin uyarılması gibi birçok fonksiyonu bulunmaktadır ¹². Pozitif bir AFP olan haptoglobinin bakteriyel ^13,14, viral ^15,16 ve paraziter ^17-19 hastalıklarda arttığı bildirilmiştir. Ektima ile enfekte koyunlarda yapılan bir çalışmada ²⁰ haptoglobin ve fibrinojen oranının istatistiksel olarak anlamlı artış gösterdiği rapor edilmiştir. SAA’nın yangısal olayların şiddet ve yaygınlığının belirlemesinde, prognozda ve uygulanan tedavinin başarısının değerlendirilmesinde kullanılabileceği bildirilmektedir ⁸. Kolesterolün hepatositlere taşınması, nötrofillerin oksidatif yıkımlanmasını engellemesi, monositlerden kalsiyum salınımının uyarılması gibi fonksiyonları bulunan SAA’nın sığırlarda serum düzeyi düşük olmakla birlikte yangısal durumlarda artış göstermektedir ^12,21. Ayrıca SAA’nın bakteriyel ^14,22,23, viral ^15,24 ve paraziter enfeksiyonlarda ^18,19,25, operasyonlardan sonra ²⁶ arttığı bildirilmiştir. Bu çalışmada da ruminantlarda major AFP olan haptoglobin ve SAA konsantrasyonun arttığı belirlenmiş olup bu durumun oluşan doku harabiyeti ile ilişkili olabileceği düşünülmektedir.

Bir α-2 globulin olan seruloplazmin bakırın taşınması, toksik demirin toksik olmayan demire oksitlenmesi ve antioksidan etki gibi fonksiyonlara sahiptir. Bakır antioksidan sisteme aracılık eden çeşitli enzim düzeyleri üzerine etki ederek immün fonksiyonun artmasını sağlar. Seruloplazmin doku onarımında rol alan lizil oksidaz ve bakır-çinko süperoksit dismutaz enzimlerine bakır taşınmasına aracılık etmektedir ve antioksidan sistemde rol almaktadır. Ayrıca hücreleri oksidatif zararlara karşı korumaktadır. Şayet serum seruloplazmin düzeyi düşerse fagositoz ve antimikrobiyal aktivite de düşmektedir. Bu nedenle yangısal durumlarda bu enzime ihtiyaç artmaktadır ²⁷. Yapılan çalışmalarda bakteriyel ^13,14,22, viral ^15,16,28, paraziter ^25,29-31, omfalit ^32, koyunlarda güç doğum ^33, peripartuent dönem ³⁴ ve ineklerde progesteron-salan vajina içi araç (PRID) uygulamasında ³⁵ konsantrasyonunun önemli düzeyde arttığı rapor edilmiştir. Çalışmada da bulaşıcı ektima ile enfekte koyunlarda seruloplazmin sentezinin arttığı belirlendi. Seruloplazmin konsantrasyonundaki yükselmenin nedeninin savunma sistemindeki hücrelerin antimikrobiyal ve fagositotik etkisindeki artıştan kaynaklandığı düşünülmektedir.

Sonuç olarak, AFP düzeyi ile klinik semptomlar arasında ilişki olduğundan dolayı bulaşıcı ektima ile enfekte koyunlarda da haptoglobin, SAA ve seruloplazminin yangı belirteci olarak kullanılabileceği kanısına varıldı.

1) İssi M, Gülactı İ, Bulut H, Gül Y. Severe persistent contagious ecthyma cases in twin goats. J Anim Vet Adv 2010; 9: 2447-2481.

2) Constable PD, Hinchcliff KW, Done SH, Grünberg W. Veterinary Medicine: A Textbook of the Diseases of Cattle, Horses, Sheep, Pigs, and Goats. 11th Edition, Elsevier: China, 2017.

3) Teshale A, Alemayehu A. Contagious ecthyma and its public health significance. Dairy and Vet Sci J 2018; 7: 1-6.

4) Gökçe Hİ, Genç O, Gökçe G. Sero-prevalence of contagious ecthyma in lambs and humans in Kars, Turkey. Turk J Vet Anim Sci 2005; 29: 95-101.

5) Karki M, Venkatesan G, Kumar A, Kumar S, Bora DP. Contagious ecthyma of sheep and goats: A comprehensive review on epidemiology, immunity, diagnostics and control measures. Vet Arhiv 2019; 89, 393-423.

6) Iliev PT, Georgieva TM. Acute phase proteins in sheep and goats - function, reference ranges and assessment methods: an overview. Bulg J Vet Med 2018; 21: 1-16.

7) Tothova C, Nagy O, Kovac G. Acute phase proteins and their use in the diagnosis of diseases in ruminants: a review. Vet Med 2014; 59: 163-180.

8) Skinner JG, Brown RA, Roberts L. Bovine haptoglobin response in clinically defined field conditions. Vet Rec 1991; 128: 147-149.

9) Colombo JP, Richterich R. Zur bestimmung des caeruloplasmin im plasma. Schweiz Med Wochenschr 1964; 94: 715-720.

10) SPSS. IBM SPSS Statistics for Windows, Version 20.0. Armonk, New York, 2011.

11) Kandemir FM, İssi M, Benzer F, et al. Plasma nitric oxide concentrations and erythrocyte arginase activities in lambs with contagious ecthyma. Rev Med Vet 2011; 162: 275-278.

12) Petersen HH, Nielsen JP, Heegard PMH. Application of acute phase protein measurements in veterinary clinical chemistry. Vet Res 2004; 35: 163-187.

13) Bozukluhan K, Merhan O, Büyük F, Çelebi Ö, Gökçe G. Brusellozisli sığırlarda bazı akut faz proteinlerin düzeyinin saptanması. Ankara Üniv Vet Fak Derg 2016; 63: 13-16.

14) Merhan O, Bozukluhan K, Çelebi Ö, et al. Levels of acute phase protein and some biochemical parameter in cattle infected with Mycobacterium bovis. Erciyes Univ Vet Fak Derg 2017; 14: 101-105.

15) Merhan O, Bozukluhan K, Kiziltepe S, Gokce HI. Investigation of levels of haptoglobin, serum amyloid A, ceruloplasmin and albumin in cattle with foot-and-mouth disease. Isr J Vet Med 2017; 72: 14-17.

16) Bozukluhan K, Merhan O, Gökçe Hİ, et al. Determination of some acute phase proteins, biochemical parameters and oxidative stress in sheep with naturally infected sheeppox virus. Kafkas Univ Vet Fak Derg 2018; 24: 437-441.

17) Bozukluhan K, Merhan O, Özcan A, Gökçe Hİ, Gökçe G. Toxocara vitulorum ile doğal enfekte buzağılarda serum haptoglobin düzeyi, oksidatif belirteçler ve bazı biyokimyasal parametrelerin düzeyinin belirlenmesi. Ankara Üniv Vet Fak Derg 2017; 64: 75-79.

18) Merhan O, Bozukluhan K, Gokce HI. Acute phase proteins and biochemical and oxidative stress parameters in Hypoderma spp. infested cattle. J Hell Vet Med Soc 2017; 68: 535-540.

19) Niine T, Peetsalu K, Tummeleht L, Kuks A, Orro T. Acute phase response in organic lambs associated with colostrum serum amyloid A, weight gain, and cryptosporidium and giardia infections. Res Vet Sci 2018; 121: 117-123.

20) Al Saad KM, Thweni HT, Abdali DA, Tarik AS. Clinical and diagnostic studies of contagious ecthyma (ORF) in sheep. IOSR-JAVS 2017; 10: 64-69.

21) Gökçe HI, Bozukluhan K. Çiftlik hayvanlarında önemli akut faz proteinleri ve bunların veteriner hekimlik alanındaki kullanımı. Dicle Üniv Vet Fak Derg 2009; 1: 1-14.

22) Kaya S, Merhan O, Kacar C, Colak A, Bozukluhan K. Determination of ceruloplasmin, some other acute phase proteins, and biochemical parameters in cows with endometritis. Vet World 2016; 9: 1056-1062.

23) Bozukluhan K, Merhan O, Ogun M, et al. Investigation of haptoglobin, serum amyloid A, and some biochemical parameters in calves with omphalitis. Vet World 2018; 11: 1055-1058.

24) İssi M, Gül Y, Başbuğ O, Ulutaş PA. Haptoglobin, serum amyloid A and ceruloplasmin concentrations in cattle with suspicion of coryza gangrenosa bovum. Vet Arhiv 2017; 87: 703-712.

25) Kırmızıgül AH, Erkılıç EE, Merhan O, ve ark. Babesia canis ile enfekte köpeklerde serum amiloid-A, haptoglobin, seruloplazmin ve albumin seviyeleri. Kocatepe Vet J 2020; 13: 219-223.

26) Bozukluhan K, Gökçe HI. Retikuloperitonitis travmatika ve retikuloperikarditis travmatikalı sığırlarda bazı akut faz proteinlerin araştırılması. Erciyes Univ Vet Fak Derg 2009; 4: 107-113.

27) Cerone SI, Sansinanea AS, Streitenberger SA, Garcia MC, Auza NJ. Cytochrome C oxidase, Cu, Zn-superoxide dismutase, and ceruloplasmin activities in copper-deficient bovines. Biol Trace Elem Res 2000; 73: 269-278.

28) Merhan O, Bozukluhan K, Gökçe G, Yılmaz O. İshalli buzağılarda haptoglobin, seruloplazmin ve bazı biyokimyasal parametre düzeylerinin araştırılması. FÜ Sağ Bil Vet Derg 2016; 30: 195-198.

29) Nisbet C, Çenesiz S, Açıcı M, Umur Ş. Kistik ekinokokkozisli sığırlarda serum malondialdehit, seruloplazmin ve adenozin deaminaz düzeylerinin belirlenmesi. Erciyes Univ Vet Fak Derg 2008; 5: 1-4.

30) Ulutaş PA, Voyvoda H, Ulutaş B, Aypak S. Miks enfeksiyonlu keçilerde haptoglobin, serum amiloid A ve seruloplazmin konsantrasyonları. Türkiye Parazitol Derg 2008; 32: 229-233.

31) Bozukluhan K, Merhan O, Kızıltepe Ş, Harmankaya A, Gökçe G. Toksoplazmozisli koyunlarda oksidatif stres ve seruloplazmin düzeylerinin belirlenmesi. Van Vet J 2020; 31: 83-86.

32) Kurt B, Erkilic EE, Merhan O, et al. The determination of levels of acute-phase proteins, inducible nitric oxide synthase and endothelial nitric oxide synthase in calves with omphalophlebitis. Fresenius Environ Bull 2019; 28: 8601-8605.

33) Bayyit E, Merhan O. Normal ve güç doğum yapan ineklerde bazı akut faz proteinlerinin ve oksidatif stres düzeyinin belirlenmesi. Atatürk Üniversitesi Vet Bil Derg 2020; 15: 145-150.

34) Merhan O, Özcan A. Peripartum dönemdeki koyunlarda seruloplazmin, haptoglobin, fibrinojen, albümin ve transferrin düzeylerinin araştırılması. Erciyes Univ Vet Fak Derg 2010; 7: 13-20.

35) Kuru M, Merhan O, Kaya S, Oral H, Kükürt S. The effect of short term progesterone-releasing intravaginal device treatment on acute inflamation markers for Holstein heifers. Revue Med Vet 2015; 166: 336-340.