Araştırma ve Yayın Etiği: Bu çalışma, Erciyes Üniversitesi Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu HADYEK komitesi tarafından 20/029 onay numarası ile onaylanmıştır.
Hayvan Materyali: Çalışmada klinik olarak sağlıklı olan 18 adet Kontrol (Grup I) ve solunum sistemi rahatsızlığı belirtileri gösteren 18 adet Hasta (Grup II) olmak üzere toplam 36 adet İngiliz ırkı at kullanıldı. Atlar Türkiye Jokey Kulübü Hipodromları ve Haralarından temin edildi. Atların bulundukları ahır boksları 7/24 temiz bol altlıklı olup, boyutları 6-12 m2 arasındadır. Atlara verilen standart günlük rasyonlar yulaf ezmesi %44 kg (2.64), kırılmış arpa %24 kg (1.44), mısır %12 kg (0.72), soya küspesi %15 kg (0.9), kepek %4 kg (0.24), tuz kg (0.03), konsantre pelet yem kg (6), kuru ot kg (5), yonca kg (4) ve 1 adet mineral bloğunu içermektedir. Atlar günde iki kez (06:00 ve 18:00) beslendi. Atların su ihtiyacı ad libitum olarak karşılandı. Çalışma, Şubat 2020-Ağustos 2021 tarihleri arasında aktif yarış hayatı devam eden, yarıştan ayrılmış veya damızlık yetiştiriciliği yapılan işletmelerdeki atlar üzerinden yürütüldü.
Hayvanların Klinik Muayeneleri: Grup I ve Grup II’deki atların rektal vücut sıcaklığı, dakikadaki solunum sayıları ve kalp frekansları değerlendirildi. Atlar tekrarlı öksürük, genişleyen burun delikleri ve burun akıntısı, solunum güçlüğü, taşipne ve egzersiz intoleransı yönünden muayene edildi (Tablo 1).
Kan Örneklerinin Toplanması: Grup I’deki kontrol grubunda bulunan atlardan bir kez (0. gün) ve Grup II’deki hasta atlardan 0. 7. ve 14. günlerde vena jugularisten 21 gauge iğneli Vacutainer® holder ile 9 mL negatif basınçlı tüplere (Fıratmed, Türkiye) venöz kan örnekleri (Serum ve plazma için) alındı. Alınan kan örnekleri oda ısısında 30 dakika bekletildi ve santrifüj cihazında 3000 rpm/10 dakika santrifüj edilerek serumları çıkartıldı. Serum örnekleri mikropipet yardımıyla eşit olarak eppendorf tüplerine (1.5 mL) aktarıldı. Serum örneklerine numara ve tarih yazılarak kayıt altına alındı ve analizler yapılıncaya kadar -80°C’de saklandı.
Endoskopi: Gup II’deki hasta atların üst ve alt solunum yollarının değerlendirilmesinde 200 cm uzunluğunda ve 9.5 mm çapında bir videoendoskop (Olympos CV-170, Germany) kullanıldı. Endoskopi uygulanabilmesi amacıyla atlar, 0.01 mg/kg dozunda Detomidin HCL (Domesodan®, 1 mg detomidin hidroklorid/mL, Pfizer Corporation, Viyana, Avusturya) ve 0.01 mg/kg dozunda Butafanol (Butomidor®, 10 mg Butorfanol/mL, Wels, Viyana, Avusturya) ile sedasyona alındı. Bronkofiberoskop nazal kanala girdikten sonra ventral meatusa yerleştirildi ve trakeaya kaudal olarak hareket ettirildi. Bifurkasyon alanına ulaşıncaya kadar alt solunum yolları değerlendirildi.
Biyokimyasal Analizler: Grup I’deki sağlıklı atlardan 0. ve Grup II’deki hasta atlardan 0., 7. ve 14. günde toplanan serumlar mikropleyte konulmadan önce prosedürüne uygun oranlarda dilüe edildi. Kan serumlarında Kollektin-11, SP-D, SP- A, SAA, CRP, Hp ve plazmadan Fb düzeyleri, ELISA yöntemiyle ölçüldü. Çalışmanın güvenilirliğini arttırmak amacıyla standartlar çift çalışıldı. Serum örneklerinden Kollektin-11 [Mybiosource Horse Collectin Sub-Family Member 11 (COLEC) ELISA Kit 96 Test cat. No: MBS9361413 San Diego, Kaliforniya, ABD], surfaktan protein D [Mybiosource Horse Pulmonary Surfactant Associated Protein D (SP-D) ELISA Kit 96 Test cat. No: MBS040510 San Diego, Kaliforniya, ABD], surfaktan protein A [Mybiosource Horse Pulmonary Surfactant Associated Protein A (SP-A) ELISA Kit 96 Test cat. No: MBS033347 San Diego, Kaliforniya, ABD], SAA değerleri (Sun red Horse SAA ELISA Kit 96 Test-cat. No:201-03-0088 Shanghai Çin), CRP (Sun red Horse CRP ELISA Kit 96 Test-cat. No:201-03-0089 Shanghai Çin), Fb (Sun red Horse Fbg ELISA Kit 96 Test-cat. No:201-03-0087 Shanghai Çin), Hp düzeyleri (Sun red Horse HPT/HP ELISA Kit 96 Test-cat. No:201-03-0064 Shanghai Çin), ticari kitlerin test prosedürüne uygun olarak ELISA yöntemiyle belirlendi ve sonuçlar Biotek ELx800 ELISA (Romer, Winooski, Vermont ABD) cihazında 450 nm dalga boyunda okundu.
Tedavi Uygulamaları: Atlar çevresel olarak stabil ve temiz yerlere alındı. Hastalık belirtileri gösteren atlarda standart tedavi prosedürleri uygulandı 16-18. penisilin (Reptopen®, 200.000 IU benzilpenisilin prokain/mL, 200 mg dihidrostreptomisin sülfat/mL, Ceva, İstanbul, Türkiye) IM yolla 6.600-16.000 IU/kg dozunda günde 1 kere olmak üzere 7 gün süresince, gentamisin (Gentadur %10 enjeksiyonluk çözelti, 100 mg gentamisin sülfat/mL, Bavet, İstanbul, Türkiye) 6.6 mg/kg dozunda IV olarak günde 1 kere 7 gün boyunca uygulandı. Standart tedaviye ek olarak bazı durumlarda kortikosteroid (Devamed®, 4 mg deksametazon sodyum fosfat/mL, Topkim, İstanbul, Türkiye) 0.1 mg/kg/gün, IM yolla 10 gün uygulandı. Solunum sıkıntısı şiddetli olan atlara oral olarak 1 mg/kg dozda azalarak prednisolon (Deltracortril®, 5 mg prednizolon /tablet, Pfizer, İstanbul, Türkiye) tablet ile günde iki kez 5 dk süreyle 2 μg/kg dozda salbutamol (Ventolin, GlaxoSmithKline, İstanbul, Türkiye) nebulizatör aracılığı ile uygulandı. Destekleyici uygulama olarak vitamin C (Provet Vitamin- C®, 250mg sodyum askorbat (vitamin C)/mL, Provet, İstanbul, Türkiye) 10 mL dozunda IM yolla 3 gün uygulandı.
İstatistiksel Analiz: Çalışmadan elde edilen veriler IBM SPSS Statistics Standard Concurrent User V 26 (IBM Corp., Armonk, New York, ABD) istatistik paket programında değerlendirildi. Sayısal değişkenlere ait verilerin normal dağılımı Shapiro Wilk normallik testi ve Q-Q grafikleri ile değerlendirildi. Varyansların homojenliği Levene testi ile değerlendirildi. Deney ve kontrol grubu arasındaki karşılaştırmalar normal dağılım gösteren değişkenlerde (Fb ve Hp) Student t testi, normal dağılım göstermeyen değişkenlerde (Kollektin- 11, SP-D, SP-A, SAA ve CRP) Mann-Whitney U testi ile yapıldı. Grup içi karşılaştırmalar tekrarlı ölçümlerde tek yönlü varyans analizi veya Friedman testi ile yapıldı. 0, 7 ve 14. günlerde parametreler arası ilişkiler normal dağılım gösteren değişkenlerde Pearson korelasyon, normal dağılım göstermeyen değişkenlerde Spearman korelasyon analizi yapıldı. P<0.05 değeri istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi.