Dünyada ve Türkiye’deki sığır işletmelerinde yenidoğan dönemindeki kayıpların en büyük nedenlerinden birisi buzağı ishalleridir. Bakteri, virüs ve parazit gibi enfeksiyöz ve kötü bakım–besleme koşulları, immun baskılanma ve kolostrum alamama gibi non-enfeksiyöz faktörlere bağlı olarak gelişen buzağı ishalleri ekonomik önemini hala korumaktadır
1-3
Yenidoğan buzağı ishallerinin en önemli viral etkenlerinden biri olan BRV ile alakalı dünyanın farklı ülkelerinde farklı yöntemlerle birçok araştırma yapılmıştır. İshalli buzağı örneklerinde yapılan çalışmalarda İskoçya'da %35.4, İspanya'da %41.9, Fransa'nın güney batı bölgesinde %47.4, Etiyopya'da %16.7-49.3 oranında bovine rotavirüs pozitifliği tespit edilmiştir 13-16.
Türkiye’de yenidoğan buzağı ishallerinde BRV ile ilgili yapılan çalışmalarda; 11 ilde (Ankara, Muğla, Denizli, Bursa, İzmir, Eskişehir, Muş, Samsun, Tekirdağ ve Kırklareli) %33.6 17, 6 ilde (Bursa, Şanlıurfa, Konya, Denizli, Samsun, Ankara) %53 18, Van yöresinde %17.9 19, Kars yöresinde %31.1 20, Konya ilinde yapılan 2 farklı çalışmada %18.2 21 ve %8.5 22, Elazığ ili ve ilçelerinde %30 23, Siirt yöresindeki %4 (24), Tokat yöresinde %44.8 25, Erzurum yöresinde %6.1 26, Sivas ve ilçelerinde %22 27, Kırıkkale ve çevre illerde %37.3 28, Kayseri’de %56.4 29, Edirne ilinde %6.3 30 oranlarında BRV pozitifliği belirlenmiştir. Bu çalışmada ise BRV pozitiflik oranı ülkemizde ve dünyada yapılan çalışmalara paralel olarak %24.3 olarak saptanmıştır.
BCoV ile alakalı yapılan çalışmalarda ise İskoçya'da %3.6, İspanya'da %10.7, Fransa da %16.5, Etiyopya'da yapılan farklı araştırmalarda %21.3-38.9 oranında yenidoğan buzağı ishallerinde bovine coronavirüs pozitifliği bildirmişlerdir 13-16.
Türkiye’nin farklı illerinde buzağılardaki ishal olgularında BCoV varlığı; 6 ilde (Bursa, Şanlıurfa, Konya, Denizli, Samsun, Ankara) %18 18, Van yöresinde %1.12 19, Kars yöresinde % 2.2 (20), Elazığ ve ilçelerinde %13 21, Siirt yöresinde %7 24, Tokat yöresinde %9.35 25, Erzurum ve ilçelerinde %12.1 26, Sivas ve ilçelerinde %9 27, Kırıkkale ve çevre illerde %37.27 28, Kayseri’de %19.2 29, Edirne’de %12.5 30, ve Marmara Bölgesinde %2 31 oranında tespit edilmiştir.
Dünyada ve Türkiye’de yapılmış olan çalışmalarda 18,23,32 BRV-BCoV ikili enfeksiyon oranları %2.43 - %13.4 arasında saptanmıştır. Bu çalışma sonucunda belirlenen, ikili BRV-BCoV (%9.5) enfeksiyon oranının, Türkiye’de ve dünyada yapılmış diğer çalışmalar ile benzer olduğu görülmektedir.
Yenidoğan buzağılarda ishallerin oluşmasında yaş, ırk ve cinsiyet önemli risk faktörlerini oluşturmaktadır. Yenidoğan döneminin ilk iki haftası ishallerin oluştuğu riskli bir dönemdir. BRV için 1-7 günlük dönemde pozitiflik oranının en yüksek olduğunu belirten birçok çalışma vardır 2,3,14,18,23. Bu çalışmada da yapılan diğer çalışmalara benzer olarak BRV en çok 1-7 gün, BCoV ise 8-15 gün yaştaki hayvanlarda saptanmıştır.
Money ve ark. 33, erkek hayvanlarda BRV ve BCoV pozitifliğinin dişilere kıyasla daha yüksek olduğunu bildirmelerine rağmen diğer çalışmalarda ise dişi ve erkeklerdeki pozitiflik oranlarında bir fark bulamamıştır 29,34. Çitil ve ark. 35 yerel sığır ırklarındaki ishal görülme oranının (%38) simental ırklara (%29.9) kıyasla daha yüksek olduğunu bildirmişlerdir. Bu çalışma sonucunda da cinsiyetin yenidoğan buzağı ishallerinde önemli bir risk faktörü olmadığı, benzer şekilde simental, simental melez ve montafon melez ırklarındaki poziflik oranlarının da birbirine benzer olduğu yani ırka bağlı bir riskin bulunmadığı da belirlenmiştir.
Ülkemizde Elazığ il ve ilçelerindeki yenidoğan buzağı ishallerinde BRV ve BCoV’un araştırıldığı tek çalışma 2012 yılında Al ve Balıkçı 23 tarafından yapılmış ve hızlı test kiti kullanılarak 30 adet yenidoğan ishalli buzağılarda %30 oranında BRV, %13 oranında BCoV ve %3.4 oranında miks enfeksiyon tespit edilmiştir. Bu çalışmada ise Elazığ ve çevre iki ilde yenidoğan buzağı ishallerindeki BRV oranı %24.3, BCoV oranı %13.5 ve miks enfeksiyon oranı %9.5 olarak belirlenmiş ve bu bölgedeki BRV ve BCoV oranının halen benzer düzeyde olduğunun göstergesi olarak değerlendirilmiştir.
Bu çalışmada, Elazığ, Malatya ve Diyarbakır illerin de BRV ve BCoV nedenli yenidoğan ishal olgularının halen önemli oranlarda görülmekte olduğu, ishale bağlı buzağı kayıplarının ve verim düşüklüğünün azaltılması için aşılama programlarının uygulanması gerekliliği sonucuna varılmıştır. Ayrıca etkin aşı suşlarının seçimi için bölgede sirküle olan BRV ve BCoV genotiplerinin belirlenmesine yönelik moleküler çalışmalara ihtiyaç olduğu düşünülmektedir.