Oksidatif stres, kanatlılar yüksek sıcaklığa maruz kaldığında devreye giren ve hücre bozulmasına neden olan reaktif oksijen türlerinin oluşumuyla ilişkilendirilen bir durumdur. Sıcaklık stresinin zararlı etkilerinin üstesinden gelmek için araştırmacılar tarafından çeşitli stratejiler önerilmektedir. Diyet takviyesi, üretim performanslarını iyileştirmek için sıklıkla uygulanan en uygun yaklaşımdır
1. Sıcaklık stresinin etkilerinin üstesinden gelmek için vitaminler, mineraller, probiyotikler ve bitkisel ürünler gibi çeşitli katkı maddeleri sürekli olarak kullanılmaktadır
1,16-18. Bu çalışmada ise meyan kökü tozunun sıcaklık stresindeki etkileri araştırılmıştır. Meyanın tatlandırıcı olarak ve tıbbi olarak antibakteriyel, anti-tümör, anti-viral, fungisidal, anti-inflamatuar, antistres, anti-diyabetik, antioksidan ajan olarak ve adrenal yetmezlik ve mide ve bağırsak problemleri için kullanıldığı bildirilmektedir. Aktif bileşenlerden biri olan glisirizin, adrenal steroid hormonlarına benzer bir yapıya sahiptir. Bu bileşik vücudun stres faktörlerine karşı direncini iyileştirmedeki potansiyel rolünü açıklayabilir. Meyanın inflamasyonu azalttığı ve vücudun stres ile mücadele eden adrenal hormonlarından başlıcası olan kortizol gibi adrenal hormonların parçalanmasını önleyerek bu hormonları vücut için kullanılabilir hale getirdiği bildirilmektedir
19. Bu çalışmada meyan kökü tozu kullanılan gruplarda rakamsal olarak kortizol düzeyinde düşmeler görülmüştür fakat istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. Serum kortizol konsantrasyonu strese cevabın önemli bir unsuru olarak bilinmektedir
20. Vücut stresle karşı karşıya geldiğinde HSP70 ve kortizol seviyeleri önemli ölçüde yükselme eğilimindedir ve bu seviyeler sıcaklık stresinin belirteçleri olarak kullanılabilmektedir
21. Bu çalışmada sıcaklık stresi, SS0 grubunda sayısal olarak kortizol seviyesini artırmış ancak farklılıklar önemsiz bulunmuştur. Sazan balıklarının yerleşim sıklıklarının artırılarak stres oluşturulduğu bir çalışmada kalabalığa bağlı olarak bütün gruplarda kortizol seviyesinin arttığı ve diyete katılan ve 0, 10, 20 ve 30 g/kg dozunda meyan kökü tozunun 20 ve 30 gr/kg kullanılan gruplarda önemli ölçüde kolesterolü azalttığı bildirilmiştir. Strese bağlı olarak artan kortizol seviyesini meyan kökü tozu azaltmıştır ve bu nedenle, meyan kökü tozunun anti-stres etkilerinin olduğu 20-30 g/kg seviyelerinde, yavru sazanlarda stres tepkisini azaltabileceği ve kalabalık stresine karşı direnci artırabileceği bildirilmiştir
22.
Proinflamasyon sitokinleri (TNF-a, interferon gama ve IL-1), bağışıklığın temel proteinleridir ve yüksek ortam sıcaklığının neden olduğu inflamatuar cevaba karşı hücresel savunma sistemine aracılık eden endojen sinyal molekülleri olarak bilinirler23. Yapılan bir çalışmada24, sıcaklık stresinin piliçlerin karaciğerlerinde TNF-α ve IL-6 protein seviyelerini yükselttiği ve bu nedenle NF-κB sinyal yolunu aktive ettiği ve inflamasyon faktörleri TNF-α ve IL-6'nın salgılanmasını teşvik ederek piliçlerin karaciğerinde inflamasyonun oluşmasına yol açtığı ve TNF-α değerinin sıcaklık stresinde arttığı bildirilmektedir. Bu çalışmada ise sıcaklık stresi TNF-α değerini SS0 grubunda diğer gruplara göre rakamsal olarak artırmış olsa da istatistiki anlamda önemsiz bulunmuştur.
TOS ve TAS genellikle oksidatif stresin bir göstergesi olarak kullanılmaktadır 25. TAS genel antioksidan durumunu tahmin etmek için kullanılmaktadır. Aynı şekilde, genel oksidasyon durumunu belirlemek için TOS ölçülmektedir. TOS'un TAS'a oranı olarak hesaplanan OSI ise TAS ve TOS'un kapsamlı bir ölçümü olduğu için dokudaki oksidatif stresin daha doğru bir indeksi olarak kabul edilebilmektedir26. Yapılan bir çalışmada Sarıca ve ark.27 sıcaklık stresine maruz kalan bıldırcınlarda termonötral ortamla kıyaslandığında karaciğer TAS değerinin azaldığı TOS ve OSI değerinin arttığını bildirmiştir. Bu çalışmada ölçülen TAS, TOS ve OSI değerleri incelendiğinde sıcaklık stresine maruz kalan grubun (SS0) TAS değeri diğer gruplara göre daha düşük olup farklılık önemli bulunmakla birlikte TOS ve OSI değerleri de rakamsal olarak yüksek fakat istatistiksel anlamda önemsiz bulunmuştur ve Sarıca ve ark.27’nın bulguları ile benzer bulunmuştur. Meyan kökü tozunun yumurtacı tavuklarda total antioksidan ve oksidan parametreleri (TAS, TOS, OSI) üzerine etkisinin araştırıldığı bir çalışmada28 %0, 0.5, 1.0 ve 2.0 dozunda diyete katılan meyan kökü tozunun artan miktarlarıyla orantılı olarak plazma TAS değerini önemli oranda artırdığı bildirilmiştir. Reda ve ark.29 japon bıldırcınlarının diyetlerine kattıkları 4 farklı dozdaki (250, 500, 750 ve 1000 mg/kg) meyan kökü tozunun TAS değerini 750 ve 1000 mg dozunda kullanıldığında önemli oranda artırdığını bildirmiştir ve bu çalışmanın verilerini destekler niteliktedir.
Sıcaklık stresi Japon bıldırcınlarının refahını ve sağlığını olumsuz etkileyen bir durumdur. Mikroskobik bulgular karaciğer, böbrek, beyin, testis, ovaryum, dalak, hipofiz bezi gibi hayati öneme sahip organlarda hücre ölümünü (nekroz) de içerebilen ve organların normal fonksiyonlarının olumsuz etkilenebileceğini göstermektedir30. Testis sıcaklığının artışı spermatogeneze zarar verebilmekte ve sonuç olarak kısırlığa neden olabilmektedir31-33. Testis, sıcaklık stresi durumunda strese yanıt olarak ısı şoku, oksidatif stres ve apoptoz dahil olmak üzere bir dizi değişiklik gösterir33. Yüksek sıcaklığa maruz kalmanın testislerin ağırlığını azalttığı bildirilmektedir33-36. Yüksek sıcaklığa bağlı olarak testis ağırlığındaki azalmanın germ hücre apoptozundan ve pakiten spermatositleri ile yuvarlak spermatidlerin kaybına bağlı olabileceği bildirilmektedir33,37. Sıcaklık stresinin spermatozoa apoptozunu arttırdığından dolayı testis ve epididimis ağırlıklarında azalmaya yol açtığı da bildirilmektedir33,35. Bahsedilen literatürlerle uyumlu olarak bu çalışmada da sıcaklık stresi testis ağırlığını rakamsal olarak azaltmıştır. Meyan kökü tozu katkısının ise testis ağırlığı üzerinde rakamsal olarak olumlu etki gösterdiği görülmektedir fakat istatistiksel anlamda önemli bulunmamıştır. Yapılan bir çalışmada38 meyan kökü ekstraktının bir fungusit olan karbendazimin ratlarda sebep olduğu testiküler hasar üzerine iyileştirici etkileri olduğu bildirilmiştir. Ayrıca meyan kökü ekstraktı karbendazim uygulamasına bağlı azalan testis ağırlığını önemli ölçüde artırmıştır. Bu etkisinin meyan kökünün aktif bileşenlerinden (liquiritigenin, liquiritin, isoliquiritigenin, liquiritin apioside ve glycyrrhizini içeren pentasiklik triterpen saponinler ve flavonoidler) ve aktioksidatif aktivitesinden kaynaklanabileceğini bildirmişlerdir.
Yaz aylarında hayvanlar sürekli bir sıcaklık stresine maruz kalabilmektedir39,40. Etlik piliçlerde, yem tüketiminin azalması nedeniyle ısı stresinin karaciğer ağırlığını önemli ölçüde azaltabileceği bildirilmektedir40. Chen ve ark.41 kuş türlerinin sıcaklık stresine çok duyarlı olduğunu ve özellikle karaciğerin en çok etkilenen organ olduğunu bildirmektedir. Tang ve ark.42 yaptıkları bir çalışmada sıcaklık stresine maruz bırakılmış etlik piliçlerde sıcaklığın 2 haftalık süreçte karaciğerde hasara sebep olarak büyümesini olumsuz etkilediğini ve ağırlığında azalmaya sebep olduğunu bildirmiştir. Bu çalışmada da sıcaklığın organ ağırlıkları üzerine etkili olduğu görülmektedir. Benzer durum testis ağırlığında da görülmekle birlikte kalp ağırlığındaki farklılıklar istatistiksel anlamda önemli bulunmuştur (P<0.05). Zhang ve ark.43 sıcaklık stresine maruz kalan etlik piliçlerde stresinin kalp hücre siklus aktivitesi üzerinde önemli derecede inhibe edici etkiye sahip olabileceğini ve sıcaklık stresinin kalp ağırlığını azaltabileceğini bildirmiştir ve bu çalışmayı destekler niteliktedir. Meyan hem in vitro hem de in vivo olarak yüksek bir antioksidan kapasiteye sahip olduğu bildirilmektedir44. Meyan kökünün sıcaklık stresine maruz kalan kanatlılarda kalp ağırlığı üzerine etkisini gösteren bir çalışma bulunmamakla birlikte meyan kökü ekstraktının sıcaklık stresine maruz kalmış etlik piliçlerde içme suyu ile 450 mg/litre dozunda verildiğinde fizyolojik durum üzerindeki olumsuz etkileri baskılayabileceği bildirilmektedir 19.
Sonuç olarak, sıcaklık stresine maruz kalmış erkek damızlık bıldırcınlarda sıcaklık TAS ve kalp ağırlık değerini önemli ölçüde etkilemiştir. Etkisi araştırılan meyan kökü tozu ise bahsedilen parametrelerde sıcaklığın etkisini rakamsal olarak azaltabilmiş fakat istatistiksel olarak bu etki önemli bulunmamıştır. Yapılacak çalışmalarda meyan kökü tozunun farklı dozlarda kullanılarak etkisinin araştırılması önerilmektedir.
)
)
)
