Postmortem muayenede, sağ yumurtalıkta eni 16 cm, boyu 18 cm ve yüksekliği 13 cm olan patlamamış bir sonbahar follikülü tespit edildi. Follikül ile birlikte ovaryumun ağırlığı 2150 gr idi. Histopatolojik olarak bozukluğa rastlanılmadı. Kısrakta fizyolojik kabul edilen bu vakaya eşekte kliniğimizde ilk defa rastlanılmıştır.

Anovulatör ve hemorajik follikülün ultrasonografisinde, follikül boşluğunu çevreleyen ekojenitesi mat fibroz sahalar görülebilir ^2,4,5,7. Follikül duvarının kalınlığı tespit edilebilir ve kalınlaşmış follikül duvarının (4-7 mm) görüntülenmesi luteinleşme ile ilişkili olabilir ^4,5,8. Pek çok kısrakta, plazma progesteron düzeyi follikülün luteinleşmesinden dolayı bazal seviyenin üzerindedir. Sonbahar follikülü, kendiliğinden ovüle olursa ya da ovulasyon uyarılırsa, oosit yaşlanacağından veya döllenme yeteneğini kaybedeceğinden dolayı gebelik oluşmaz. Ovulasyon olmaksızın, follikül luteinleşirse de gebeliğin şekillenmeyeceği bellidir ^2,4,5.

Bu çalışmada, bir dişi eşeğin sağ yumurtalığında postmortem karşılaşılan bir sonbahar follikülü sunulmaktadır.

Bu olgu, sonbahar follikülü olarak tanımlandı.

Büyütmek İçin Tıklayın

Şekil 1: Eşeğin sağ yumurtalığındaki sonbahar follikülünün görünümü. 1: Sol Yumurtalık, 2: Sağ Yumurtalık ( Sonbahar Follikülü), 2a: Yumurtalık dokusunu çevreleyen follikül sıvısı içinde kalmış sağ yumurtalık, 2b: Yumurtalık dokusundan taşmış veya genişlemiş follikül. 3: Sol ve Sağ Cornu Uteri, 4: Corpus Uteri, 5: Cervix Uteri, 6: İdrar Kesesi, 7: Vagina, 8: Vulva.

Anovulatör folliküllerin büyük bölümü 1-4 hafta içinde kendiliğinden geriler. Anovulatör folliküllere eCG’nin 2500 IU/IV veya GnRH’ın 2.2 mg dozunda uygulanması, ovulasyonu ya da luteinizasyonu uyarabilmektedir. Ancak çoğu kalıcı patlamamış follikül eCG veya GnRH tedavisine cevap vermemektedir ⁴. England ^2, anovulatör follikülde lutenizasyon şekillenmiş ise follikülün PGF_2α uygulamasına cevap verdiğini bildirmektedir.

Basit yöntemler ve tanı testleriyle belirlenen yumurtalık bozukluklarının büyük bir bölümü, kalıcı patlamamış folliküller, kalıcı corpus luteum ve ovaryum hematomları, tedaviye gerek olmadan düzelebilirler ⁴.

Sonbahar follikülleri ise, ovulasyon göstermeyen kalıcı folliküler yapılardır. Follikül sıvısı kan içerir ve jelâtinöz kıvamındadır. Bazı olgularda jelâtin sıvı şekillenmeden tek tırnaklılar östrus ve ovulasyon gösterir. Ancak diğer folliküllerde anılan sıvı toplanır ve palpasyonda dalgalı ve yumuşak folliküller şeklinde algılanır. Sonbahar follikülleri, gonadotropin salgısının azaldığı aşım sezonu-nun sonunda daha sık şekillenir. Bu dönemde LH düzeyi ovulasyon ya da ovulasyon sonrası corpus luteumun gelişmesini sağlayamayacak düzeylerdedir. Bu tür folliküler yapılarda, 1000–5000 IU HCG uygulanabilirse de sonuç değişkendir ⁹.

Tek tırnaklılarda hemorajik folliküllerin tanısı zordur. Çoğu hemorajik follikülün luteinleşmesi ve progesteron üretmeye başlamasıyla plazma progesteron düzeyindeki artış, hemorajik follikülün ovulasyonu olarak değerlendirilmemelidir. Anovulatör follikülün varlığını östrüs davranışlarıyla tespit etmek mümkün değildir. Bir anovulatör follikülün oluşumu sürecindeki östrojen ve progesteron konsantrasyonları, siklusu normal bir hayvanın hormon konsantrasyonlarına benzemektedir ^2,7. Rektal muayene ile tanı koymak zordur. Ancak ultrason muayenesiyle, hemorajik follikülün hacmindeki artışın görüntülenmesiyle, preovulator follikülden ayırt edilebilir. Genellikle, folliküler sıvı içinde çizgi tarzında yaygın ekojenik sahalar görülür. Anovulatör folliküllerin bu görünümleri granulosa teka hücre tümörü (GTHT) ile aynıdır. Ayrımı, GTHT’de çok sayıda ince şerit şeklinde uzanan fibröz yapıda anekoik bölmeciklerin görülmesiyle yapılmaktadır ⁷. Kısraklarda, menopoz olmamasına karşın anovüle folliküller yaşın ilerlemesiyle birlikte görülebilir. Özellikle 20 yaşını aşmış kısraklarda östrüs davranışları görülmesine rağmen ovulasyon olmayabilir ^7,10.

Vakamızda, eşeğin sağ yumurtalığında 16 cm çapında, içinde kanlı akışkan sıvı bulunan sonbahar follikülü yukarıdaki araştırmacıların ^4,7,9 tarif ettikleriyle uyumlu bulunmuştur.

Sonuç olarak, dişi bir eşekte sonbahar follikül olgusunun kliniğimizde ilk defa görülmesi ve meslektaşlarımızın da konu hakkında bilgi ve deneyimlerinin eksik olduğu düşüncesi ile olgunun sunumuna karar verildi.

1) Bosu WTK. and Smith CA. Ovarian abnormalities. In: McKinnon AO. and Voss JL. (Editors) Equine Reproduction. Pennsylvania: Lea  Febiger, 1993: 400–401.

2) England GCW. Allen’s Fertility and Obstetrics in the Horse. London: Blackwell Science Ltd, 1996.

3) Ginther OJ. “Reproductive biology of the mare.” http://www.amazon.com 01.06.2006.

4) McCue PM. Review of ovarian abnormalities in the mare. AAEP Proceedings, 44: 1998; 127–133.

5) McCue, P., Diagnosis of ovarian abnormalities. In: Ball BA. (Ed.) Recent Advences in Equine Reproduction, New York: Ithaca, 2004.

6) Meyers PJ. Ovary and oviduct. Kobluk CN, Ames TR, Geor RJ. (Editors) The Horse. Philadelphia: Saunders, 1995: 999-1004.

7) Noakes DE., Parkinson TJ. and England GCW. Arthur’s Veterinary Reproduction and Obstetrics. Philadelphia: Elsevier Limited, 2001.

8) Pierson RA. Folliculogenesis and ovulation. In: McKinnon AO. and Voss JL. (Editors) Equine Reproduction. Lea  Febiger, 1993: 168–169.

9) Tekeli T. Kısraklarda infertilite, Alaçam E. (Ed.), Evcil Hayvanlarda Doğum ve İnfertilite. Ankara: Medisan Yay, 1999: 291–302.

10) Vanderwall DK., Woods GL., Freeman DA. et al. Ovarian follicles, ovulations and progesterone concentrations in aged versus young mares. Theriogenology, 1993; 40: 21.