Araştırmada, besi dönemi için 19 baş saf, 15 baş melez (F1), kesim ve karkas özellikleri için her genotipten 8 baş, etlerin duyusal özellikleri için ise 4'er baş erkek materyal kullanılmıştır. Oğlaklar ortalama 22.00 kg geldiklerinde besiye alınmış, besi süresince tüketilen kesif ve kaba yemler kaydedilmiştir. Besi işlemi 98 gün sürmüş, besi sonunda oğlaklar karkas özelliklerinin incelenmesi amacıyla kesime sevk edilmiştir. Besi, kesim ve karkas özelliklerinin karşılaştırılması amacı ile GLM (Genel Linear Model), etlerin duyusal özelliklerinin tespiti için Mann- Whitney U testi kullanılmış, yemden yararlanma özellikleri için istatistiki analiz uygulanmamış, grup ortalamaları verilmiştir.

Saf ve melez ırkta besi dönemi boyunca günlük canlı ağırlık artışları sırasıyla 0.123, 0.108 kg, kesif ve kaba yem için yemden yararlanma değerleri sırasıyla 8.83, 1.76 kg ve 10.27, 1.81 kg, soğuk randıman değerleri % 47.32, 48.38 olarak bulunmuş, etlerin duyusal özelliklerinde guruplar arasında istatistiki farklılık saptanmamıştır.

Sonuç olarak, araştırılan tüm özelliklerde genotiplerin benzer olduğu görülmüştür.

* Bu araştırma Fırat Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (FÜBAP-688, FÜBAP-712) Yönetim Birimi tarafından desteklenen Ü. Gülcihan ŞİMŞEK’in doktora tezinden özetlenmiştir.

Türkiye'de mevcut genotiplerin ıslahına yönelik bilinçli anlamda ilk çalışmalar 1960 yılında başlamış, bu amaçla döl ve süt veriminin yüksek, adaptasyon kabiliyetinin iyi olması nedeniyle en yaygın olarak Saanen genotipinden yararlanılmıştır ^2,3. Araştırmalar, bu genotip kullanılarak elde edilen melezlerin büyüme, süt ve döl verim özellikleri üzerinde yoğunlaşırken ^4-7, erkek oğlakların besi ve karkas özellikleri konusunda sınırlı düzeyde kalmıştır ^8-10.

Saanen ırkı sütçü bir ırk olmakla birlikte iri vücudu ve kuvvetli kemik yapısıyla da dikkati çekmektedir ³. Şüphesiz entansif bir yetiştiricilikte üretime tek yönlü bakılması yanlıştır. Dişilerin süt verimi ile birlikte damızlık dışı kalan erkeklerin besi performansı ve karkas özellikleri de önemli kriterlerdir. Bu sebeple gerek saf gerekse melez genotiplerin besi performansı ve karkas özellikleri de irdelenip, gerekli sonuçların ortaya konulması, bölge yetiştiricilerine yönelik önerilerin geliştirilmesi hem Türkiye ekonomisine hem de Türkiye keçicilik literatürüne katkıda bulunması açışından gereklidir.

Bu araştırma, Saanen genotipi kullanılarak yapılan melezlemenin besi ve karkas özeliklerine olan etkilerini belirlemek için Kıl keçisi ve Saanen x Kıl keçisi (F1) melezlerinin besi performansı ile karkas ve etlerin duyusal özelliklerinin eş zamanlı olarak incelenmesi amacıyla planlanmıştır.

Besi sonunda oğlaklar özel bir işletme olan El-Kas kombinasında kesilmiştir. Karkaslar +4ºC’deki soğuk hava deposuna konmuş ve 24 saatlik dinlenmeden sonra soğuk karkas ağırlığı, soğuk karkasta testis ağırlığı, böbrek ve böbrek yağı ağırlıkları alınmış ve karkasların parçalanması, Güney’in ¹¹ bildirdiği şekilde Colomer- Rocher metodu ile yapılmıştır. Karkasa ait uzunluk ve ağırlık değerleri kullanılarak; Karkas (But) Konformasyonu = Karkas Genişliği (Göğüs genişliği) / Karkas Uzunluğu, Karkas (But) Yoğunluğu = Karkas Ağırlığı / Karkas Uzunluğu belirlenmiş, bu veriler Anous’un ¹² bildirdiği şekilde hesaplanmıştır.

Duyusal analiz için her iki genotipin boyun (M. sternocephalicus), etek (M. rectus abdominis, M.transversus abdominis) ve but (M. semitendinosus) kısımlarından eşit miktarda alınan etin 500’er gramı çiğ olarak ayrılmış, geriye kalan kısmı eşit büyüklükte doğranarak kavurma yapılmıştır. Panelin ve panelde kullanılan formun hazırlanmasında çeşitli literatür bildirişlerinden yararlanılmıştır ^13,14. Panel, katılımcıların aç ya da tok olmaması için saat 16:00’da yapılmış ve katılanlardan öğle yemeği yemeleri istenmiştir. Panelde 18 kişi yer almıştır. Katılımcılara nasıl puanlama yapacakları ve nelere dikkat edecekleri puanlamadan önce anlatılmıştır. Puanlamada her bir özellik için çok kötü (1 puan) ve çok iyi (10 puan) olacak şekilde puanlar verilmiş, her puanın ne anlama geldiği verilen formlarda belirtilmiştir.

Besi, kesim ve karkas özelliklerinin karşılaştırılması amacı ile GLM (Genel Linear Model) kullanılmıştır. Belirtilen özelliklere genotip ve doğum tipinin etkilerinin tespitinde aşağıda verilen modelden faydalanılmıştır. Etleri duyusal özellikleri bakımından karşılaştırmak için Mann- Whitney U testi kullanılmış, yemden yararlanma özellikleri için istatistiki analiz uygulanmamış, sadece grup ortalamaları verilmiştir ¹⁵. Verilerin analizinde SPSS 11.5 (SPSS Inc., 2002) programı kullanılmıştır.

Yijk= µ + ai + bj + aibj + eijk
µ= Beklenen ortalama
ai= Genotipin etkisi (i=1,2)
bj= Doğum tipinin etkisi (j=1,2,3)
aibj= Genotipin ve doğum tipinin birlikte etkisi
eijk= Hata terimi

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Kıl Keçisi ve Saanen x Kıl Keçisi (F1) Melezlerinde Besinin Çeşitli Dönemlerinde Ortalama Canlı Ağırlıklar(kg). ( x- ± S x- )

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Kıl Keçisi ve Saanen x Kıl Keçisi (F1) Melezlerinde Besinin Çeşitli Dönemlerindeki Günlük Canlı Ağırlık Artışları (kg). ( x- ± S x- )

Besi süresince oğlakların bir kilogram canlı ağırlık artışı için tükettikleri kesif ve kaba yem miktarına ait değerler Tablo 3’de belirtildiği gibidir. Kesim ve karkas özellikleri ile ilgili değerler Tablo 4’de verilmiştir. Verilerin oransal olarak değerlendirilmesinde, takım oranında genotipler arasındaki farklılık hariç (P<0.05), diğer oransal değerler için yapılan değerlendirmelerde de gruplar arasında istatistiki farklılık saptanmamıştır (P>0.05).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 3: Kıl Keçisi ve Saanen x Kıl Keçisi (F1) Melezlerinde Besinin Çeşitli Dönemlerinde Bir Kilogram Canlı Ağırlık Artışı İçin Tüketilen Ortalama Yem Miktarları (kg). ( x- ± S x- )

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 4: Kıl Keçisi ve Sanen x Kıl Keçisi (F1) Melezlerinde Kesim ve Karkas Özellikleri ile İlgili Oransal Değerler. ( x- ± S x )

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 5: Kıl Keçisi ve Sanen x Kıl Keçisi (F1) Oğlaklarında Karkas Ölçüleri( x- ± S x- )

Karkas özelliklerinden karkas ölçüleri Tablo 6’da verilmiştir. İç but uzunluğunda genotipler arasındaki farklılık hariç (P<0.05), diğer özelliklerde gruplar arasındaki farklılıklar önemli bulunmamıştır (P>0.05).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 6: Kıl Keçisi ve Saanen x Kıl Keçisi (F1) Melezlerinin Etlerine Ait Duyusal Özelliklerin Tüketici Tarafından Değerlendirilmesi.

Saf ve melez ırkların çiğ ve pişmiş etlerine ait duyusal muayene değerleri Tablo 7’de verilmiştir. Yapılan analizde etlerin duyusal özelliklerine ait özelliklerde gruplar birbirine yakın değerler almışlardır (P<0.05).

Yemden yararlanma değeri olarak bilinen bir kg canlı ağırlık artışı için tüketilen yem miktarını, Güney ve ark. ^18, Alman Alaca x Kıl (G1) melezlerinde 3.60 kg; Kor ^16, Damascus x Kıl (F1) melezlerinde tek oğlaklarda 4.20, ikiz oğlaklarda 4.90 kg; Çelik ve ark ^17, farklı miktarda sodyum lasalosid içeren rasyonla besledikleri Alman Alaca x Kıl (G1) melezlerinde 5.07, 5.94, 4.57, 4.49 kg olarak tespit etmişlerdir. Bu değerler Kıl Keçi ve Saanen x Kıl (F1) melezlerinde tespit edilen yemden yararlanma değerlerinden düşüktür. Kutlu ¹⁰’nun Akkeçi x Kilis ve Saanen x Kilis oğlakları için bildirdiği yemden yararlanma değeri sırasıyla 7.39 ve 7.30 kg olup; Aydın ve Arık ¹’ın Kıl keçileri için bildirdikleri değer 7.35 kg’dır. Bu değerler, bu çalışmada 0-70. gün için tespit edilen Kıl keçilerinin 7.21 kg’lık ve Saanen x Kıl keçi (F1) melezlerinin 7.92 kg’lık değerlerine yakın, 0-98. gün için bildirilen sırasıyla 8.84 ve 10.27 kg’lık yemden yararlanma değerlerinden düşüktür. Öztürk ve ark ²⁰ tarafından bildirilen Ankara keçisi erkek çepiçlerine ait yemden yararlanma değeri ise çalışmada 0-98 gün için tespit edilen değere yakın bulunmuştur.

Temmuz ayının ortaları itibarıyla 4.5-5 aylık iken besiye alınan oğlaklarda yemden yararlanma oğlakların yaşının ilerlemesiyle besi başı dönemine göre tedrici bir azalma göstermiş, bu düşüş sıfat mevsimi olan Eylül ayı ile birlikte daha belirgin hale gelmiştir. Sıfat dönemine girilmesi ve çepiçlerin bulunduğu bölmelere yakın yerlerde barındırılan dişi keçiler nedeniyle çepiçlerde stres faktörleri artmış, buna bağlı olarak artan enerji ihtiyacının besinin 70-84. günlerinde çepiçlerde canlı ağırlık kaybına yol açtığı düşünülmüştür. Canlı ağırlık kaybını önleyebilmek amacıyla dişi keçiler ortamdan uzaklaştırılmış, neticede canlı ağırlık artışı sağlanmış ancak yemden yararlanmadaki düşüş engellenememiştir. Bu nedenle, erkek oğlakların mümkün olduğunca erken yaşta besiye alınıp sıfat sezonuna girilmeden besinin bitirilmesi gerektiği ve besi yapılacak yere yakın bölmelerde dişi hayvanların bulunmamasının faydalı olacağı söylenebilir. Bu görüş Kutlu ¹⁰’nun yapmış olduğu çalışmanın sonuçlarıyla benzer bulunmuştur.

Aydın ve Arık. ^1, Kıl keçileri için deri, baş, ayak ve takım oranlarını sırasıyla % 8.40, 5.90, 3.00, 3.80; Güney ^8, Saanen x Kıl (G1) melezlerinde baş, ayak ve takım oranlarını sırasıyla % 6.45, 2.83 ve 4.32, Saanen x Kilis (G1)’lerinde ise % 4.99, 2.62 ve 4.35; yine Güney ve ark. ^18, Alman Alaca x Kıl (G1) oğlaklarında takım oranını % 3.79 olarak bildirmişlerdir. Bu çalışmada, baş, deri, ayak ve takım oranlarına ait değerler Kıl keçilerinde % 6.36, 9.50, 2.87 ve 3.90 olarak bulunmuş olup bu oranlar Saanen x Kıl (F1) melezlerinde sırasıyla % 6.36, 8.23, 2.78 ve 4.16 olarak belirlenmiştir. Bu araştırmadaki sonuçlar, birçok araştırmacının bildirdikleri değerlere yakın bulunmuştur.

Soğuk karkas randımanını, Güney ^8, Saanen x Kilis ve Saanen x Kıl (G1) melezlerinde sırasıyla % 44.72 ve % 45.80; Kutlu ^10, Ak keçi x Kilis ve Saanen x Kilis (F1) melezlerinde % 48.50; Güney ve ark. ¹⁸ Alman Alaca x Kıl (G1) melezlerinde % 47.00; Kor ^16, Damascus x Kıl erkek oğlaklarında % 46.20; Aydın ve Arık ^1, entansif şartlarda besiye aldıkları Kıl keçi oğlaklarında % 46.00 olarak bulmuşlardır. Bu çalışmada, Kıl keçilerinden elde edilen % 47.31’lik ve Saanen x Kıl (F1) melezlerinde elde edilen % 48.38’lük soğuk randıman değerleri araştırıcıların bildirdiği değerler ile benzer bulunmuştur.

Karkasın sol yarımının parçalanması sonucu elde edilen parçaların sol yarım karkastaki oransal paylarına bakıldığında, entansif ve ekstansif şartlarda yetiştirilen Kıl keçilerinde sırasıyla kol oranının % 22.00 ve 24.10, but oranının % 30.90 ve 32.70, boyun oranının % 10.40 ve 9.60, etek oranının % 9.80 ve 9.30, kaburga oranının % 25.80 ve 24.20 olduğu ¹; Alman Alaca x Kıl (G1) melezlerinde ise bu oranların sırasıyla % 21.20, 31.60, 10.70, 13.00, 23.00 olduğu bildirilmiş ^18, Damascus x Kıl melezleri erkek oğlakları için ise kol oranının % 21.50, kaburga oranının % 22.70 olarak belirtilmiştir ¹⁶. Bu çalışmada ise Kıl ve Saanen x Kıl (F1) melezleri için elde edilen % 24.03 ve 21.94’lük kol oranı, % 29.25 ve 28.76’lık but oranı, % 25.37 ve 27.05’lik kaburga oranı, % 11.20 ve 11.48’lik etek ve % 9.32 ve 8.80’lik boyun oranı araştırmacıların bildirdikleri değerlere yakın bulunmuştur.

Aydın ve Arık ^1, entansif şartlarda yetiştirdikleri Kıl keçilerinde böbrek ve böbrek leğen yağları oranlarını % 2.80 olarak bildirmişlerdir. Bu değer, çalışmada saf ve melez ırklara ait % 2.55 ve 2.54’lük böbrek ve böbrek leğen yağları oranlarına yakın bulunmuş, sırasıyla % 1.92 ve 2.11’lik iç yağ oranları ise yine entansif şartlarda yetiştirilen Kıl keçileri için bildirilen ¹ % 1.50’lik iç yağına göre kısmen fazla olup, farklılığın beslemeden kaynaklandığı kanısına varıldı.

Karkas ağırlığının artmasıyla karkasa ait ölçülerden uzunluk ve diğer ölçülerde oransal olarak artış görülmektedir ¹⁶. Bu sebeple farklı karkas ağırlığına sahip hayvanlar arasında karşılaştırma yapılmamıştır.

Karkas özelliklerinden karkas konformasyonu, but konformasyonu ve karkas yoğunluğu ve but yoğunluğu gibi değerler incelenmiş, daha önce Türkiye’de bu değerler ile ilgili veri bulunmadığından yerli ırklar ile direkt karşılaştırma yapılamamıştır.

Johnson ve Gowan ²¹’in entansif ve yarı entansif şartlarda yetiştirdikleri 8 aylık çepiçlerde yaptıkları araştırmada 1-8 arasında yapılan puanlama neticesinde sululuğa 5.40 ve 5.60, lezzete 4.80 ve 4.90, yumuşaklığa 4.30 ile 4.50 puan vermişlerdir. Bu çalışmada ise Kıl ve Saanen x Kıl (F1) melezlerine ait etlerin duyusal muayenesinde 0-10 arasında yapılan puanlamada tüm özellikler ortalama 7.5 ile 8 arasında puanlar almıştır. Johnson ve Gowen ²¹’in bulduğu değerlerden yüksektir. Bu farklılıkların; Arslan ²²’ın da belirttiği gibi genotip, besleme koşulları, kesim sırasında uygulanan yöntemler ile etlerin pişirilmesi sırasında uygulanan işlemlerden kaynaklanabileceği kanısına varılmıştır.

Sonuç olarak, araştırılan tüm özelliklerde genotiplerin benzer olduğu görülmüştür.

1) Aydın U, Arık İZ. Entansif besiye alınan ve köy koşullarında yetiştirilen Kıl keçisi oğlaklarının kesim ve karkas özelliklerinin karşılaştırılması. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 1999; 12: 75-86.

2) Anonim. Koyun, keçi yetiştiriciliği ve kuzu besiciliği semineri. Tarım ve Orman Bakanlığı. Ziraat İşleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 1983.

3) Anonim. Türkiye’de süt keçiciliğinin geliştirilmesi semineri. Yayın No: Genel: 145, Tedgem-13, Zirai Araştırma Enstitüsü, Adana, 1984.

4) Özcan L, Güney O, Pekel E, Torun O. Akdeniz Bölgesinde Kıl keçisi yetiştiriciliği ve ıslahı olanakları. Batı Akdeniz Bölgesi 1. Hayvancılık Semineri, 26-28 Kasım 1986, Antalya.

5) Şengonca M, Koşum M, Taşkın T. Ege Bölgesinde Kıl keçisi ıslahı çalışmaları. Ege Bölgesi 1. Tarım Kongresi 7- 11 Eylül 1998, Aydın.

6) Şengonca M, Taşkın T, Koşum N. Saanen x Kıl melezlerinin ve saf Kıl keçilerinin kimi verim özelliklerinin belirlenmesi üzerine eş zamanlı bir araştırma. Tr J Vet Anim Sci 2003; 27: 1319-1325.

7) Özcan L. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesinde yetiştirilen Kilis ve Kıl keçilerinin ıslahında Saanen ve G1 genotipinden yararlanma olanakları. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları:122, Bilimsel İnceleme ve Araştırma Tezleri: 19, Kemal Matbaası, Adana,1977.

8) Güney O. Saanen x Kilis ve Saanen x Kıl birinci geriye melez erkek oğlakların besi gücü ve karkas özellikleri üzerinde bir araştırma. Doğa Veteriner ve Hayvancılık Dergisi 1984; 8: 40-49.

9) Akman N, Tuncel E. Dişi, erkek ve kastre edilmiş Ak keçi oğlaklarında besi performansı üzerine araştırmalar. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 1984; 3: 25-31.

10) Kutlu MB. Ceylanpınar Tarım İşletmesinde Yetiştirilen Ak Keçi x Kilis ve Saanen x Kilis Melezlerinde Besi ve Karkas Performansı Üzerine bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 1990.

11) Güney O. (1990). Akdeniz ülkelerinde keçi eti üretimi ve karkası üzerindeki çalışmalar. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 1990; 5(2): 33-44.

12) Anous MR, Mourod M. Some charcass characteristics of Alpine kids under intensive versus semi-intensive systems of production in France. Small Rum Res. 2001; 42: 83-86.

13) Kurtcan Ü, Gönül M. Gıdaların duyusal değerlendirilmesinde puanlama (scoring) metodu. Ege Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Gıda Mühendisliği 1997; 5(1).

14) Teşinken OC, Keleş A. Besinlerin Duyusal Muayenesi. Selçuk Üniversitesi, Veteriner Fakültesi Yayın Ünitesi, Konya, 1994.

15) Özdamar K. SPSS ile Biyoistatistik. 5. Baskı, Kaan Kitapevi, Eskişehir, 2003.

16) Kor A. Damascus x Kıl Keçi (F1) Melezi Erkek Oğlakların Besi Gücü ve Karkas Özellikleri Üzerine Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 1991.

17) Çelik K, Darcan N, Güney O, Firat MZ. Effect of diet with different lasalosid sodium levels on the fattering performance and carcass characteristics of crossbred male kids. J Appl Anim Res. 1999; 16: 195-200.

18) Güney O, Pekel E, Biçer O. Alman Alaca ve Yerli Kıl Keçi ırkları arasındaki melezlemelerden elde edilen birinci geriye melez erkek oğlakların besi gücü ve karkas özellikleri. Doğa Veteriner ve Hayvancılık Dergisi 1990;14: 352-362.

19) Yargıcı ŞM, Yener SM Ak keçilerde erken sütten kesmenin besi gücü, büyüme ve kimi döl verimi özellikleri üzerine etkileri. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 1991; 4: 39-54

20) Öztürk A, Goncagül T, Akçapınar H. Ankara keçisi erkek çepiçlerinde besi performansı ve karkas özellikleri. Lalahan Hayvancılık Araştırma Enstitüsü Dergisi 1993; 33: 69-79.

21) Johnson DD, Mc Gowan CH Diet/management effects on carcass attributies and meat quality of young goats. Small Rum Res 1998; 28: 93-98.

22) Arslan A. Et Muayenesi ve Et Ürünleri Teknolojisi. Özkan Matbaacılık. Ankara, 2002.