Kuduz virüsünün insanlara ve hayvanlara geçişi enfekte hayvanın salyası ile açık yaranın doğrudan teması (ısırma, tırmalama, mukoza membranı ve açık yarayı yalama) sonucu gerçekleşmektedir. Türkiye'de insanlarda kuduz riskli temas olguları 2005 yılında 142.317 adet olarak bildirilmiştir. Ülkemizde 1997 -2001 yılları arasında görülen kuduz riskli temas olgularının % 97.7 si evcil, %2.3 ü vahşi hayvanlardan kaynaklanmıştır. Bu kuduz riskli temas olgularının % 74 ünden köpekler sorumlu tutulmaktadır
10.
Türkiye'de insanlara kuduz riskli temas olgularında, ihbarı yapılan sahipli ve sahipsiz hayvanlar Kuduz Savaş Talimatı ve Hayvan sağlığı zabıtası hükümleri gereği görevli ekip tarafından yakalanarak veteriner tesislerinde bulunan tecritli karantina odalarında müşahedeye alınır. Isırık tarihi itibarı ile 10 gün süre ile gözetimde tutulur. Bu süre içinde ölen hayvanların kuduz yönünden laboratuar muayeneleri yapılır11,12. Sönmez13 tarafından Bursa bölgesinde yapılan bir çalışma sonucuna göre, veteriner dairelerine kuduz hastalığı şüphesi ile bir yılda 1773 hayvan getirilmiş, bu hayvanların müşahede işlemleri sonucunda, 152 (% 8.5) adedi kuduz şüpheli numune olarak laboratuara ulaştırılmıştır.
Laboratuarımıza en fazla Diyarbakır, Malatya, Elazığ, Mardin, Muş, Hakkâri, Tunceli, Bingöl ve Van illerinden numune getirilmiştir. Bu numunelerin laboratuar muayeneleri sonucunda % 50 civarında pozitiflik bulunmuştur. En fazla vakanın görüldüğü Diyarbakır'dan gelen 94 kuduz şüpheli numunenin 75 (%79.78)'i pozitif, daha sonra vaka sayısı bakımından ikinci sırada Elazığ ilinden 87 numune laboratuarımıza gelmiş, 41(%47.12)'i pozitif bulunmuştur. Pozitif vaka sayısı yüksek olandan az olan ile doğru sıralandığında, Diyarbakır ve Elazığ ilinden sonra sırası ile Malatya (25/49-%51.02), Mardin (23/34-%67.64), Van (15/23-%65.21), Tunceli (10/17-%58.82), Bingöl (9/15-%60), Hakkâri (9/17-%52.94), Muş (9/18-%50), Şırnak (6/9-%66.66), Bitlis (5/8-%62.50), Batman(2/6-%33.33), Siirt (2/7-%28.57) gelmektedir. Gürçay14 tarafından yapılan 1996-1999 yıllarını kapsayan bir çalışmada, Elazığ, Malatya, Tunceli, Muş ve Bingöl illerinden müşahede işlemlerinden sonra, toplamda 32 kuduz şüpheli numune laboratuara getirilmiş, muayeneleri sonucunda 7 (%21.87) si pozitif iken, aynı illerden 2004-2009 yılları arasında toplam 186 numune laboratuara getirilmiş 94 (%50.53) ü pozitif bulunmuştur. Bu sonuçlara göre, bölgede pozitif çıkan hayvan kuduzu vaka sayısında son yıllarda artış görülmektedir. Bu artışa rağmen Türkiye'de diğer bölgelerle kıyasladığımızda vaka sayısı bakımından oldukça şanslı görülmektedir. Örneğin, Vos ve arkadaşları15 tarafından 1998-2007 tarihlerini kapsayan bir çalışmada Bornova Veteriner Kontrol ve Araştırma Ege bölgesindeki illerden kabul edilen, farklı hayvan türlerine ait 3619 beyin numunesinden 1231 adedinde pozitiflik bulmuşlardır.
Büyütmek İçin Tıklayın |
Grafik 1: Türkiye'nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde, 2004-2009 yılları arasında pozitif olarak tespit edilen köpek ve sığır kuduz vakalarının yıllara göre dağılımı |
Çalışma sahasından laboratuarımıza gelen toplam kuduz şüpheli numunelerden pozitif çıkan 231 vakanın 110 (%47.6)' köpek kuduzu, 57 (% 24.6)'si sığır kuduzu, 16 (% 6.9)' sı kedi kuduzu, 13 (%5.6)'ü tilki kuduzudur. Diyarbakır ilinde 36 köpek kuduzu, 27 sığır, Elazığ ilinde 14 köpek, 12 sığır kuduzu tespit edilmiştir. Pozitif olarak belirlenen köpek kuduzu vakalarının fazla olduğu bölgelerde, diğer hayvan türlerindeki kuduz vakalarında da artış görülmektedir. Bu sonuç kuduz epidemiyolojisinde köpek kuduzunun önemini vurgulamaktadır. Türkiye'de köpek kuduzu enfeksiyonunun çiftlik hayvanları, evcil ve yabani etçiller ve insanlara taşınmasında aracılık eder (Şekil 5)2,15. Bu nedenle hastalıkla mücadelede köpek popülasyonunun kontrolü önem taşımaktadır. Bölgede çok sayıda başıboş köpeğin olması ve bu köpeklerde kuduz aşılama oranının düşük olması, virüsün köpeklerden evcil hayvanlar, yabani etçiller ve insanlara bulaşmasına neden olmaktadır. Bu bulaşma, Türkiye'nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde toplum sağlığını önemli oranda tehdit etmektedir.
)
)
)
)
)
