Mons laryngealis'in baykuşlarda
5 iri bir kalp şeklinde, denizli horozu
13, gerze horoz ve tavuklarda
15 tümsek biçiminde görüldüğü bildirilmiştir. Benzer şekilde çalışmamızda mons larygealis'in tabanı düz ve basık, dorsal yüzü tümsek olan kalp biçiminde bir yapı olduğu tespit edildi.
Gerze horoz ve tavuklarda15, kızıl şahinde16 ve penguen'de17 sulcus laryngeus içerisinde medial sıralı papilla dizisi bulunduğu bildirilmiştir. Çalışmamızda incelenen hayvanlarda bu bölgede herhangi bir papilla dizisine rastlanmadı.
Literatür18 incelemesinde, mons laryngealis'in aboral'ine yerleşmiş, solunumda etkisi olmayan fakat yutkunma sırasında besin maddelerinin esophagus'a aktarılmasında etkin rol oynayan papillalar yer aldığı bildirilmiştir. Bu papillalardan rostro-transversal konumlu olanların 33-56 adet, caudo-transversal konumlu olanların ise 10-19 adet olduğu belirtilmiştir. Söz konusu papillalara yapılan çalışmada da rastlandı. Bu papilla dizisinin merkezinde yer alan ve sulcus laryngeus'un caudal sınırı üzerinde bulunan son iki papillanın diğerlerine kıyasla oldukça iri oldukları gözlendi.
Larynx cranialis'in kısmen kemikleşen kıkırdaklardan meydana geldiği ve bu kıkırdakların sayısal ve yapısal açıdan diğer tavuk ırklarıyla7,14,15 benzerlik gösterdiği tespit edilmiştir.
Kanatlı hayvan türleri arasında boyun uzunluğuna bağlı olarak trachea'yı oluşturan kıkırdak halka sayısında farklılık görülebileceği bildirilmiştir18,19. Nickel ve ark.20'ları tavuklarda trachea'nın 100-130 kıkırdak halkasından oluştuğunu bildirmişlerdir. Beç tavuğunda1 bu sayının 119-159 arasında değiştiği bildirilmektedir. Kıkırdak halka sayısının 107-1105, 108-1267, 102-13013, ve 112-11715 arasında olduğunu bildiren çalışmalarda mevcuttur. Çalışmamızda Aseel ırkı hayanlarda trachea'nın; 111-118 adet tam halka şeklinde kıkırdak halkasından oluştuğu tespit edilmiştir.
Trachea uzunluğunun penguenlerde17 20.2 cm, baykuşlarda5 12-13 cm, denizli horozunda13 17.1-22.2 cm, bıldırcında21 4.05 cm, güvercinde22 8.13 cm, batı afrika beç tavuğunda1 ortalama 26 cm olduğu bildirilmiştir. Çalışmada kullanılan hayvanların trachea uzunluğunun horozlarda 19.8 cm, tavuklarda 15.7 cm olduğu belirlendi.
Trachea'ya ait kıkırdak halkaların transversal kesit yüzeyi birçok türde yuvarlak iken, papağanlarda, gündüz avlanan kuşlarda ve leyleklerde dorsoventral basık olduğu bildirilmiştir18,19. Taşbaş ve ark.17 penguen'de cartt. trachealis'in tüm trachea boyunca enine oval şekilli olduğunu tespit etmişlerdir. Aseel ırkında trachea'nın başlangıç bölümünde yer alan kıkırdak halkaların dorsovental yönde basık olduğu, trachea'nın ortalarına doğru çapların küçülerek silindirik bir şekil aldığı ve trachea'nın son bölümünde ise yanlardan basık oval bir şekle dönüştüğü belirlendi.
Japon bıldırcınlarında trachea'nın cranial bölümündeki kıkırdak halkalarının maximum genişliği yaklaşık 4.01 cm, caudal bölümündeki halka çapının ise yaklaşık 1.95 cm olduğu bildirilmiştir21. Kara çaylaklarda23 trachea'nınglottis seviyesindeki çapı 3.5 cm, trachea'nın ortası civarındaki çap 2.4 cm, trachea'nın son ¼'lük kısmındaki çap 3.2 cm, bronchus'ların başlangıç noktaları yakınındaki çapı ise 2.3 cm olarak bulunmuştur. Aseel ırkında yaptığımız çalışmada trachea'nın üst, orta ve alt bölümünde bulunan kıkırdaklara ait maksimum çapları horozlarda sırasıyla 10.66, 7.51 ve 4.41 mm, tavuklarda ise sırasıyla 9.53, 6.20 ve 4.33 mm olarak belirledik.
Aseel ırkı tavuk ve horozlarda syrinx'in literatürde13,15,18,20,24 bildirildiği gibi tracheobronchial tipte olduğu belirlendi. Tympanum'un dört adet kıkırdak halkasından oluştuğu, bu halkaların dorsoventral çaplarının cranial'den caudal'e doğru giderek artış gösterdiği, transversal çaplarında ise geriye doğru gidildikçe azalma olduğu bulgusunun Taşbaş ve ark.13 ve King7'in bildirdikleriyle benzer olduğu saptandı.
Litertürlerde cartilagines tracheosyringealis'in 4 (13), 825,26, 1027, 12-1315 adet kıkırdaktan oluştuğu bildirilmiştir. Yapılan çalışmada bu yapının membrana tympaniformis lateralis içerisine gömülmüş, yassı çubuk tarzında üç ya da dört kıkırdaktan oluştuğu tespit edildi. Bu kıkırdakların ilk bir ya da ikisinin pessulus ile bağlantısının bulunmadığı ve uçlarının membrana tympaniformis lateralis'ler içerisinde gömülü tarzda bulunduğu, son kıkırdağın alt ve üst uçlarının ise pessulus'la bağlantılı olduğu bulgusunun literatürle13 uyumlu olduğu belirlendi. Pessulus'un kama şeklinde olduğu bulgusu ördek6 ve denizli horozuyla13 benzerdi. Çalışmamızda bronchosyringeal kıkırdakların “C” şeklinde dört adet yarım halka şeklinde kıkırdaktan oluştuğu tespit edildi. Bu sayı denizli horozunda13 3, gerze horoz ve tavuklarında15 ise 2-4 adet olarak bildirilmiştir.
Cartilagines bronchosyringealis'lerin uçları arasındaki boşluğun membrana tympaniformis medialis'ler tarafından kapatıldığı ve pessulus ile ligamentum interbronchiale arasında foramen interbronchiale'nin bulunduğu bulgusunun literatürle6 uyumlu olduğu belirlendi.
Sonuç olarak; Aseel ırkı horoz ve tavuklarda, trachea uzunluğu ve halkaların çapları açısından cinsiyetler arasında farklılıklar bulunmasına rağmen genel olarak diğer evcil kanatlılarla benzerlik gösterdiği kanaatine varılmıştır.