Çalışma sonuçları incelendiğinde, kontrol grubundaki hayvanlarda saptanan değerlere bakıldığında SAA
13, Hp
14 ve CRP
15 düzeylerinin daha önceden belirtilen referans değerlere yakın olduğu anlaşılmıştır. Ruminantlarda SAA ve Hp en önemli pozitif akut faz proteinleri olarak bildirilmiştir. Sığır ve koyunlarda doku hasarı, enfeksiyon ve yangıyı takiben Hp düzeylerinde belirgin artışlar oluşur
16-18. Akut faz yanıtta SAA ve CRP arasında bir kıyaslama yapıldığında, SAA’daki artışın CRP’den fazla olduğu, ayrıca SAA’nın fizyolojik düzeylerinin CRP’den daha yüksek olması nedeniyle de hafif düzeydeki artışları bile saptamanın mümkün olduğu ifade edilmektedir
19.
Akut faz yanıtı esnasında serumdaki akut faz proteinlerinin düzeyi önemli derecede artarken, sağlıklı olan hayvanlarda bu değerler dikkati çekecek derecede değildir 20,21. Akut faz yanıtının tipi ve şiddeti türler arasında değişebilir. Akut yanıt esnasında düzeyleri patojenik faktörlere maruz kaldıktan sonraki ilk birkaç saatlik sürede önemli derecede artar 22,23. Genellikle bu düzeyler 24-48 saat içerisinde pik yapar. Şayet uyaran devam etmezse ve yangı sonlanırsa düzeyler 4-7 gün içerisinde azalmaya başlar 14,24.
Düşük rumen pH ortamında gram negatif bakterilerin ölmeleri ve lize olmaları sonucunda rumende serbest endotoksin düzeyinin arttığı bazı çalışmaların sonuçlarında ifade edilmektedir 25,26. Asidik rumen ortamı, osmotik basınçtaki değişimler ve ruminal endotoksinler (LPS) rumen epitelini hasarlara karşı duyarlı hale getirirler 27,28. Bu hasarlar sonucunda da rumen ortamındaki endotoksinler kan dolaşıma geçerler 28. Ruminal endotoksinler çok sayıda metobolik hasarın etiyolojisinde rol oynamaktadır 29,30. Kan dolaşımında LPS olması çok çeşitli proinflamatuar sitokinlerin, reaktif oksijen ve nitrojen türlerinin üretimi yanında konakçının yangıya karşı metabolik yanıtını etkileyen biyoaktif lipidlerin üretilmesine neden olur 31. Pek çok pozitif akut faz proteininin karaciğerden sentezi ve kana salınımı proinflamatuvar sitokinlerin uyarımı ile başlatılır 32. Haptoglobulin ve SAA düzeylerindeki artışların subakut ruminal asidozisin (SARA) kontrolünde faydalı birer parametre oldukları önceden ifade edilmiştir 33. Mevcut çalışmanın sonuçlarına bakıldığında, akut rumen asidozisinde haptoglobulin ve serum amiloid A düzeylerindeki artışların yukarıda bahsedilen mekanizmalarla ilişkili olarak akut faz yanıtın gelişmesini uyarmasından kaynaklandığı düşünülmektedir.
Küçük ruminantlarda akut faz proteinleri sığırlardaki kadar detaylı incelenmemiş olmasına rağmen akut faz yanıtının benzer olduğu belirtilmiştir. Aynı zamanda küçük ruminantlarda akut faz yanıtın belirlenmesinin klinik önemine rağmen, koyun ve keçi pratiğindeki kullanımları hakkında bilgi eksikliği olduğu ifade edilmektedir. Serum amiloid A ve Hb’nin küçük ruminantlardaki başlıca akut faz proteinleri olduğu ve yangı durumlarında düzeylerinde kat ve kat artışların olabileceği ifade edilmiştir (34-36). Akut laktik asidozisli koyunlarda yürütülen bu çalışmada elde edilen bulgular incelendiğinde ise hastalıkta ilk 24 saat içerisinde SAA düzeylerinde kontrollere nazaran yaklaşık 5 kat, Hp düzeylerinde ise 7 kat artış saptanmıştır. C-reaktif protein düzeylerindeki artışlar ise önemsiz kalmıştır.
Son yıllarda koyunların çeşitli hastalıklarında akut faz yanıtının belirlendiği çalışmalara rastlanmaktadır. Eckersall ve ark. 37, deneysel kazeöz lenfadenitiste akut faz proteinlerinin hastalığın takibindeki rolünü belirlemek amacıyla bir çalışma planlamışlar ve bu hastalıkta serumda Hp ve SAA düzeylerindeki artışları belirlemişlerdir. Başka bir çalışmada Chalmeh ve ark. 38 koyunlarda E.coli nedenli endotoksemi durumunda akut faz yanıtındaki hızlı artışları belirmişlerdir. El-Deeb 39 gebelik toksemili koyunlarda Hp ve SAA’daki artışları belirlemişlerdir. Gebelik toksemisi olan koyunlarda yapılan başka bir çalışmada ise akut faz protein yanıtını değerlendirilmiş ve sadece Hp düzeylerinde önemli artışlar saptarken diğer protein düzeylerinde değişim saptanamamıştır 40. Hashemnia ve ark. 41 ise deneysel koksidiyozis oluşturdukları keçilerde inokulasyondan sonraki 7 günde serumda Hp ve SAA’daki artışları belirlemişlerdir.
Akut faz proteinlerinin düzeylerinin belirlenmesindeki zorluklara rağmen evcil hayvan hekimliğinde hastalıkların teşhis ve prognozlarının belirlenmesinde kullanılabilirler. Özelliklede tedaviye alınan yanıtın izlenmesinde güçlü birer parametredirler 42. Yapılan araştırmalarda koyunlarda akut ruminal asidozis durumunda akut faz yanıtın belirlendiği bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Sadece bir çalışmada keçilerdeki subakut ruminal asidoz durumunda akut faz yanıtının belirlendiği bilgisine ulaşılmıştır 43. Bu çalışmada serum Hp düzeylerinde orta derecede artış saptanmasına rağmen, SAA düzeylerinde değişim saptanmamıştır. Sunmuş olduğumuz mevcut çalışmada ise akut laktik asidozisli koyunların serumlarında SAA ve Hp düzeylerinde önemli, CRP düzeylerinde ise önemsiz artışlar saptanmıştır.
Sonuç olarak, bu çalışmadan elde edilen bulguların daha sonraki benzer çalışmalar için kaynak oluşturacağını, ayrıca tedavinin izlenmesi ve prognoz belirleme noktasında yeni çalışmaların yapılmasının faydalı olacağını düşünmekteyiz.
)
