Beta-glukanlar, mantar, maya, bakteri ve tahılların hücre duvarı glikoz zincirlerinden oluşan karbonhidratlardır. Özellikle bu polisakkaritlerdeki beta-1,3/1,6-glukanlar, hücre duvarının mekanik duvar sertliğine ve bütünlüğüne yardımcı olur. Beta-glukanın bağışıklığı geliştirme, yaraların iyileşmesi, bakteri, tümör ve virüsleri öldürme veya gelişimi engelleme gibi birçok yararlı aktiviteleri bildirilmektedir. Bununla birlikte, beta-glukanın biyolojik aktivitesi, onun dallanma derecesi, moleküler ağırlığı, çözünürlüğü, birincil yapı ve polimer yükü gibi özelliklerinden etkilenmektedir ^4,5.

Fazla miktarlarda Pb’a maruz kalma durumunda hayvanlar, üreme bozukluğu, performans düşüklüğü ve ölüm gibi olumsuzluklar ile karşı karşıya kalabilmektedir ^1,6,7. Bıldırcın rasyonuna 100 mg/kg ^7, broyler rasyonuna 200 mg/kg ^8,9 Pb ilavesinin olumsuz etkileri önceki araştırma sonuçları ile bildirilmiştir.

Sağlıklı ve güvenilir gıdaya olan talep artışına paralel olarak hayvanların verimi ve sağlığı üzerine doğal diyet takviyelerinin etkileri giderek artan bir ilgi alanı olmaktadır. Bu çalışmada, önemli toksik etkili bir ağır metal olan Pb’a diyet ile maruz kalma durumunda diyetle verilen beta-1,3/1,6-glukanların besin madde sindirimi ve sekal mikroflora üzerine etkilerinin incelenmesi amaçlanmıştır.

Araştırmada Saccharomyces cerevisiae kaynaklı en az %70 beta-1,3/1,6-glukan içeren beta-glukan (Roseburg, OR, ABD) ve Pb (II) asetat trihidrat (CAS#: 6080-56-4) ticari firmalardan temin edilmiştir. Araştırma süresince kullanılan NRC ¹⁰’ye göre hazırlanmış yem, ticari bir şirketten temin edilmiş ve besin madde kompozisyonu belirlenmiştir (Tablo 1) ^11-13.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Araştırmada kullanılan rasyonun bileşimi ve besin madde kompozisyonu a

Hayvan Materyali ve Deneme Dizaynı: Araştırmanın hayvan materyalini oluşturan 112 adet bıldırcın (Coturnix coturnix japonica) bu alanda faaliyet gösteren ticari bir firmadan temin edilmiştir. Bıldırcınlar başlangıç canlı ağırlıkları eşitlenerek her birinde 7 bıldırcının olduğu 4 tekerrüre sahip olan 4 gruba ayrıldı. Standart kafeslerin kullanıldığı, 16 saat aydınlık ve 8 saat karanlık olacak şekilde 56 gün süren deneme süresince su ve yem hayvanlara ad-libitum olarak sağlandı. Deney grupları; Kontrol (temel rasyon), Pb (100 mg/kg Pb kurşun asetat formunda), beta-glukan (100 mg/kg) ve Pb+beta-glukan (100 mg/kg Pb ve 100 mg/kg beta-glukan) şeklinde oluşturuldu. Toz formunda olan beta-glukan ve Pb’nun homojen olarak karışımı için alt üst edilerek yemin iyice karıştırılması sağlanmıştır. Pb ⁷ ve beta-glukanın ¹⁴ uygulama miktarları, ilgili literatür bildirişlerine göre yapılmıştır.

Ham Besin Maddelerinin Sindirilme Derecesi: Ham besin maddelerinin sindirilme derecesinin tespiti için indikatör olarak lignin kullanılmıştır. Araştırmanın son haftasında her gruptan 6 hayvan bireysel kafeslere alınmış, günlük olarak toplanan dışkı örnekleri 60 °C’de 36-48 saat kurutulup öğütülmüştür. Van Soest ¹⁵’in metoduna göre yem ve dışkı numunelerinin asit deterjanda çözünmeyen lignin (ADL) analizleri yapılmıştır. Filtre torbalarının numaralandırması yapılarak darası alındıktan sonra öğütülen örneklerden 0.45-0.55 g tartılarak filtre torbasına koyulmuştur. Ankom Fiber Analyzer ile asit deterjan lif (ADF) işlemleri yapıldıktan sonra kuru olan filtre torbaları bir behere yerleştirilip üzerlerine 250 mL %72’lik H₂SO₄ çözeltisi eklenmiştir. Bu beher yaklaşık 3 saat boyunca su dolu başka bir beher içerisine koyulup her yarım saatte bir yavaşça çalkalanmıştır. Beher içerisindeki H₂SO₄ musluk suyu ile ortam nötralleşinceye kadar iyice yıkanmış ve sonrasında torbalar 3 dakika süreyle 250 mL aseton ile muamele edilmiştir. Daha sonra torbalar nazikçe sıkılarak fazla aseton uzaklaştırılmış ve örnekler 2-4 saat süreyle 105 °C’deki etüvde bekletilerek kurumaları sağlanmıştır. Desikatöre alınarak oda sıcaklığına kadar soğutulan örnekler tartılmış (W3), kurutulmuş torbalar, darası alınmış porselen krozelere yerleştirilerek 525 °C’de 3 saat yakılmıştır. Soğutma sonrası tartımları yapılmış (W4) ve doğrulamayı sağlamak için kör filtre torbası da yakılıp tartılmıştır (C2).

W1: Filtre torbanın darası; W2: Örnek miktarı; W3: Ekstraksiyon sonrası kuru ağırlık; W4: Organik madde ağırlığı, yakma sonucu selüloz artığı ve torbadan ortaya çıkan ağırlık; C1: Kör deneme için kullanılan filtre torbanın ağırlığı (kuru torba ağırlığının, orijinal torba ağırlığına oranı); C2: Kül doğrulama (kör) ağırlığı (Yanan torba / orijinal torba ağırlığı)

Araştırmada hayvanlara verilen ve artan yemler ile toplanan dışkılarda kuru madde (KM), ham protein (HP), ham yağ (HY) düzeyleri AOAC (13)’ye göre belirlenmiştir. Ham besin maddelerinin sindirilme derecesinin hesaplanmasında aşağıdaki formül kullanılmıştır. Dışkıdaki azotun bir kısmı ürik asitten gelmektedir. Bu nedenle dışkı azotu ürik asit azotu için düzeltilmelidir. Bu amaçla düzeltme katsayılarından yararlanılarak aşağıdaki formül kullanılmıştır ¹⁶.

SDYEM: Yemin sindirilme derecesi (%); SDYBM: Yemdeki besin maddesinin sindirilme derecesi; Dİ: Dışkıdaki indikatör düzeyi (%); Yİ: Yemdeki indikatör düzeyi (%); DBM: Dışkıdaki besin maddesi düzeyi (%); YBM: Yemdeki besin maddesi düzeyi (%)

Sekum Toplam Koliform ve Laktik Asit Bakteri Sayılarının Tespiti: Deneme sonunda toplam koliform bakteri sayımı için her gruptan rastgele 6 hayvan kesilip, pens yardımıyla steril bistüri ile sekum bölgesinden bağırsak örnekleri kesilip alınmış ve steril stomacher poşetlerine konulmuştur. Sekum içeriğinden 1 g alınarak steril bir deney tüpüne bırakılıp üzerine 9 mL %0.1’lik steril peptonlu su eklenerek hazırlanan 1/10’luk ön dilusyondan diğer desimal dilusyonlar hazırlandıktan sonra plaklara ekimler yapılmış ve üzerlerine Violet Red Bile Agar (VRB-A) (Merck, Darmstadt/Almanya) besi yeri ilave edilmiştir. Besi yerinin katılaşmasının ardından plaklara ikinci kat besi yeri ilavesi yapıldıktan sonra 35-37 °C’de 24 saat inkübasyona bırakılmıştır. Kırmızı renkte ve çevresinde presipitat zonu bulunan 1-2 mm çapındaki koloniler koliform grubu bakteriler olarak değerlendirilmiştir ¹⁷. Sekum örneklerinde, koliform sayımında olduğu gibi hazırlanan dilusyonlardan plaklara ekimler yapılmış ve laktik asit bakteri sayımı için plaklara De Man Ragosa Sharp Agar (MRS) (Merck, Darmstadt/ Almanya) besi yeri ilave edilip, anaerobik şartlarda 37 °C’de 48 saat inkübasyondan sonra iğ şeklindeki krem renkli koloniler laktik asit bakterisi olarak değerlendirilmiştir. Şüpheye düşülen durumlarda rastgele seçilen beş koloniye gram boyama ve katalaz testi yapılmıştır. Laktik asit bakterileri gram pozitif ve katalaz negatiftir ¹⁸. Araştırma süresince gruplarda meydana gelen ölümler kayıt altına alınmıştır.

İstatistik Analizler: Veri analizinde SPSS (IBM SPSS, Versiyon 22.0) paket programı kullanıldı. Elde edilen verilerin homojenliği Levene testi ile, normal dağılım gösterip göstermedikleri ise Shapiro-Wilk testi ile incelendi. Gruplar arası farklılıkları belirlemek için tek yönlü varyans analizi (ANOVA) uygulandı. Grupların ikili karşılaştırmaları Duncan testi ile yapıldı. Gruplar arasındaki istatistiksel önemlilik seviyesi P<0.05 düzeyinde kabul edildi. Veriler ortalama ve ortalamanın standart hatası (SEM) olarak verildi ¹⁹.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Beta-glukanın mortalite ve sekum bakterileri üzerine etkileri

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 3: Beta-glukanın ham besin maddelerinin sindirilme derecesi üzerine etkileri

Arpa yulaf ve çavdar gibi tahıllardan elde edilen beta-glukanlar suda çözünürken, mantar ve maya orijinli beta-glukanlar suda çözünmezler. Özellikle suda çözünmeyen beta-glukanlar bağışıklığı desteklediği bildirilmiştir. ⁴. Ayrıca oksidatif savunma mekanizmalarının Saccharomyces cerevisiae bileşenleri olan mannan-oligosakkarit (MOS) ve beta-glukanlar tarafından uyarılabileceği ve bu sayede istenmeyen bakterileri ortadan kaldırmak yerine bağırsakları koruyabileceği bildirilmiştir ^20,21. Maya hücre duvarındaki MOS ince bağırsak mukozasına hastalık yapıcı bakterilerin tutunmasını önleyerek, beta-glukanlar ise monosit ve makrofaj gibi bağışıklık hücrelerini uyararak bakterisidal veya bakteriostatik etki gösterebilmektedir ²². Dolayısıyla maya hücre duvarı elemanlarının esas etkisinin yararlı mikroorganizmalar üzerine olmadığı, ancak zararlı mikroorganizmaların ortamdaki etkinliğinin azaltılması şeklinde etkilerini gösterdikleri görülmektedir ²³. Helal ve ark. ^24, antibiyotik büyütme faktörüne alternatif olarak broyler rasyonuna 0.5 g/kg Saccharomyces cerevisiae hücre duvarından elde edilmiş ve bileşiminde %11.7 MOS, %9.2 beta-glukanlar içeren prebiyotik ilavesinin deneme sonu duodenum, jejunum ve ileumda en yüksek villus uzunluğuna neden olduğu, 21. ve 42. günlerde toplam aerobik sayısı, sadece 21. günde ise toplam koliform sayısının kontrol grubuna benzer olduğu, ancak 42. gün koliform sayısının kontrol grubundan düşük olduğunu bildirmişlerdir. Benzer şekilde, Ceylan ve ark. ^25, broyler piliçlerin rasyonuna büyütme faktörü olarak probiyotik (%0.25), humik asit (%0.25) ve maya hücre duvarlarından elde edilmiş prebiyotik (0-3. hafta %0.2 ve 4-6. hafta %0.1) ilavesinin bağırsak mikroflorası üzerine etkilerini incelediği araştırmada 2. ve 6. haftalarda ince bağırsak örneklerinde aerobik bakteri, toplam maya, koliform, E.coli ve enterekok sayılarının tüm gruplarda benzer olduğunu bildirmişlerdir. Yine kanatlılarda maya hücre duvarı ilavesinin sekum Bifidobakter, E.coli ve Clostridium perfringens popülasyonları ile pH üzerinde tutarlı bir etkisi olmadığı, ancak %2 ve 4 düzeylerinde prebiyotik (Grobiotic) ile beraber %0.2 maya hücre duvarı ilaveli gruplarda Laktobasillerin sayısının (log10 kob/g) kontrolden düşük olduğu bildirilmiştir ²⁶. Japon bıldırcınlarının (Coturnix coturnix japonica) rasyonuna humat (2 g/kg) ve Saccharomyces cerevisiae orijinli 200 g beta-glukan ve 180 g MOS içeren maya hücre duvarı ekstraktı (2 g/kg) ilavesinin yapıldığı araştırmada, humat ve maya hücre duvarı ekstraktlarının tek başına ya da birlikte ilavesinin sekum koliform, lactobacillus ve E.coli bakteri sayıları ile grupların ölüm oranlarını etkilemediği bildirilmiştir ²³. Bu bildirişler, mevcut araştırma bulgularımızdaki laktik asit bakteri sayısının gruplar arasında önemli bir değişime uğramamış olması ve beta-glukan grubunun sekum koliform bakterileri ve mortalite üzerine etkisinin kontrol grubu ile benzer olması ile uyumludur (Tablo 2). Yine bıldırcın rasyonuna %28 MOS ve %34 beta-glukan kaynağı olarak temel rasyona 0.50 ve 0.75 g/kg Glycomoss ve Mox ilave edilmiş, 6 hafta süren deneme sonunda tüm katkılı gruplarda kontrol grubuna kıyasla toplam anaerobik ve E.coli bakteri sayılarının önemli ölçüde düştüğü, faydalı bakteri (lactobacilli) sayısını ise yine önemli derecede arttığı bildirilmiştir ²⁷. Bu durum beta-glukanın yüksek dozda kullanılmasına bağlanabilir. Çalışmamıza benzer olarak broyler rasyonuna avilamisin (%0.1), 0-3. ve 4-6. haftalarda sırasıyla %0.05 ve 0.025 organik asit, %0.2 ve 0.1 prebiyotik (%30 mannan ve %30 glukan), %0.06 ve 0.03 bitki ektraktı ve %0.1 ve 0.05 probiyotik ilavesinin toplam aerobik, koliform ve maya sayılarında kontrol grubu ile benzer sonuçlara sahip olduğu bildirilmiştir ²⁸.

Pb maruziyetinin kekliklerde nonkoliform’u arttırdığı ve koliform gram-negatif bağırsak bakterilerinin sayısını ise azalttığı bildirilmiştir ²⁹. Albino Wistar ratların içme suyuna %0.1 düzeyinde Pb ilavesinin duodenum, ileum, sekum ve kolon koliform sayılarını kontrol grubundan daha düşük bir seviyeye getirdiği bildirilmiştir ³⁰. Bu bildirişlere ilaveten, Nain ve Smits ³¹ içme suyu yoluyla 5 veya 50 mg/kg subkronik Pb maruziyetinin Japon bıldırcınlarında E.coli’ye karşı morbidite ve mortalitenin azaldığını, bu durumun subkronik Pb maruziyetinin baskılayıcı olmaktan çok immun sistemi uyarıcı etkisine bağlanmıştır. Mevcut araştırmamızda da koliform sayısının Pb ilavesi ile önemli derecede düştüğü ve Pb+beta-glukan gurubunun koliform sayısının da yine Pb’nin etkisiyle beta-glukan ve kontrol gruplarından önemli derecede düşük olduğu tespit edilmiştir (Tablo 2). Broyler rasyonuna 42 gün süreyle 200 mg/kg Pb ilavesinin broylerin mortalitesi üzerinde önemli bir fark oluşturmadığı bildirilmiştir ⁹.

Broyler piliçlerin rasyonuna 200 mg/kg Pb ilavesinin kontrol grubuna kıyasla KM ve HY sindirimini etkilemediği, ancak ham kül, organik madde ve HP sindirimini ise önemli derecede düşürdüğü bildirilmiştir ⁹. Bu bildiriş mevcut araştırma sonuçlarımız ile uyumludur (Tablo 3). Japon bıldırcınlarının (Coturnix japonica) kronik Pb maruziyetinde (0, 50 ve 1000 mg/kg) sekal histoloji, mikrobiyal topluluklar ve bağışıklık üzerindeki etkilerinin incelendiği araştırmada, Pb’ye maruz kalmanın, sekal histopatolojik değişiklikler, mikrobiyota disbiyozu ve sekal immun bozukluğu yoluyla bağırsak sağlığına zarar verebileceği bildirilmiştir ³². İçme suyuna 25 g/L MOS ve 30 g/L beta-glukan karışımı ilavesinin büyüme performansını iyileştirdiği, lipid metabolizmasını düzenlediği, humoral ve hücresel bağışıklığı geliştirdiği bildirilmiştir ³³. Coskun ve ark. ^34, odun talaşından oluşan altlık sisteminde yetiştirilen bıldırcınların rasyonuna 88 g/kg MOS, 96 g/kg beta-glukan ve 4×1012 kob/kg Saccharomyces cerevisiae içeren simbiyotik ilaveli grubun en yüksek villli uzunluk ve genişliğine sahip olduğunu, duodenum histomorfolojik parametrelerini ve sindirim sistemini geliştirerek bıldırcınlara daha iyi büyüme performansı sağladığını bildirmişlerdir. Mısır-soya küspesi temelli diyetle beslenen piliçlerin rasyonuna %2 düzeyinde maya hücre duvarı elemanlarının %2 ve 4 GroBiotic ile birlikte ilave edilmesi durumunda, 7. gün analizlerinde tüm grupların aminoasit sindirilebilirliğinin benzer olduğu, ancak 21. Günde %2 düzeyinde maya hücre duvarının %1.5 glukonik asit ile birlikte uygulandığı grup hariç sadece arjinin sindirilebilirliğinin kontrole kıyasla önemli derecede yükseldiği bildirilmiştir. Ayrıca, 7. ve 21. gün aminoasit sindirilebilirlik değerleri arasındaki fark incelendiğinde arjinin dışındaki aminoasitlerin (sistin, izolösin, lizin, metiyonin, treonin ve valin) sindirilebilirliğinin önemli derecede arttığı bildirilmiştir ²⁶. Sütten kesilmiş domuzların diyetine 5 hafta süreyle %0.01, 0.02, 0.03 ve 0.04 düzeylerinde (deneme 1) ve ayrıca 8 hafta için %0.02 beta-glukan ilavesinin antibiyotik ile karşılaştırılmasını (kontrol-T1, %0.02 beta-glukan-T2, antibiyotikler-T3 ve antibiyotikler+%0,02 beta-glukan-T4) yapıldığı (deneme 2) iki aşamalı araştırmada; diyet beta-glukan konsantrasyonu arttıkça KM, HP, HY, Ca ve P sindirilebilirliğinin de doğrusal olarak arttığı bildirilmiştir. Ayrıca araştırmanın 2. safhasında kontrole kıyasla beta-glukan ilavesinin KM, HP, HY ve Ca sindirimini arttırdığı bildirilmiştir ³⁵. Broyler piliçlerin rasyonuna farklı seviyelerde maya glukanı ilavesinin (0.05, 0.1, 0.15 ve 0.2 g/kg) sindirilebilirlik üzerine etkilerinin incelendiği araştırmada beta-glukan ilavesinin (özellikle 0.1 g/kg) gross enerji, protein ve nişasta sindirimini rakamsal olarak iyileştirdiği bildirilmiştir ³⁶. Benzer şekilde broyler rasyonuna alglerden (Euglena gracilis) elde edilmiş 100 ve 200 g/ton düzeyinde beta-glukan ilavesinin sadece sıcaklık stresi grubun enerji sindirimini istatistiksel olarak, KM ve nitrojen sindirimini ise rakamsal olarak yükselttiği bildirilmiştir ³⁷. Mevcut araştırmada rasyona 100 mg/kg beta-glukan ilavesi, kontrole göre KM ve HY sindirimini etkilemediği, HP sindirimini ise düşürdüğü görülmektedir (Tablo 3). Bu durum probiyotik ve prebiyotiklerin veya simbiyotik olarak kullanım etkinliğinin genetik, çevresel ve farklı stres koşulları, elde edildikleri kaynak ve üretim yöntemleri ve kullanım miktarlarına bağlı olarak değişebileceğine bağlanmıştır.

Sonuç olarak, yumurtacı bıldırcın (Coturnix coturnix japonica) rasyonuna 100 mg/kg Saccharomyces cerevisiae orijinli beta-1,3/1,6-glukan ilavesinin sekum koliform ve laktik asit bakterileri ile besin madde sindirilebilirliği üzerinde olumsuz bir etkiye neden olmadığı, ayrıca rasyona ilave edilen 100 mg/kg Pb’nin olumsuz etkilerinin iyileştirilmesinde yardımcı olabileceği düşünülmektedir. Bu nedenle genellikle bağışıklık üzerindeki etkilerinin incelendiği beta-glukanın sindirim gibi diğer sistemler üzerindeki etkilerinin de irdelenmesine ihtiyaç vardır.

1) Ebrahimi R, Jahromi MF, Liang JB, et al. Effect of dietary lead on intestinal nutrient transporters mRNA expression in broiler chickens. Biomed Res Int 2015; 149745.

2) Assi MA, Hezmee MN, Haron AW, Sabri MY, Rajion MA. The detrimental effects of lead on human and animal health. Vet World 2016; 9: 60-671.

3) Farag MR, Alagawany M, Abd El-Hack ME, et al. Yucca schidigera extract modulates the lead-induced oxidative damage, nephropathy and altered inflammatory response and glucose homeostasis in Japanese quails. Ecotoxicol Environ Saf 2018; 156: 311-321

4) Bashir KMI, Choi JS. Clinical and physiological perspectives of β-glucans: the past, present, and future. Int J Mol Sci 2017; 18: 1906.

5) Kaur R, Sharma M, Ji D, Xu M, Agyei D. Structural features, modification, and functionalities of beta-glucan. Fibers 2020; 8: 1.

6) Yuan C, Song HH, Jiang YJ, et al. Effects of lead contamination in feed on laying performance, lead retention of organs and eggs, protein metabolism, and hormone levels of laying hens. J Appl Poultry Res 2013; 22: 878-884.

7) Alagawany M, Abd El-Hack ME, Farag MR, et al. Dietary supplementation of Yucca schidigera extract enhances productive and reproductive performances, blood profile, immune function, and antioxidant status in laying Japanese quails exposed to lead in the diet. Poult Sci, 2018; 97: 3126-3137.

8) Seven İ, Aksu T, Tatlı Seven P. The effects of propolis on biochemical parameters and activity of antioxidant enzymes in broilers exposed to lead-ınduced oxidative stress. Asian-Australas J Anim Sci 2010; 23: 1482-1489.

9) Seven İ, Aksu T, Tatlı Seven P. The effects of propolis and vitamin C supplemented feed on performance, nutrient utilization and carcass characteristics in broilers exposed to lead. Livest Sci 2012; 148: 10-15.

10) NRC (National Research Council). Nutrient Requirement of poultry. 9th Edition, Washington DC, USA: National Academy Press, 1994.

11) Crampton EW, Maynard LA. The relation of cellulose and lignin content to 21 nutritive values of animal feeds. J Nutr 1938; 15: 383-395.

12) Carpenter KJ, Clegg KM. The metabolizable energy of poultry feeding stuffs in relation to their chemical composition. J Sci Food Agric 1956; 7: 45-51.

13) AOAC. Association of Official Analytical Chemists. Official Method of Analysis. 15th Edition, Washington DC, USA, 1990.

14) Zhu M, Wu S. The growth performance and nonspecific immunity of loach paramisgurnus dabryanus as affected by dietary β-1,3-glucan. Fish Shellfish Immun 2018; 83: 368-372.

15) Van Soest PJ, Robertson JB, Lewis BA. Method for dietary fiber, neutral detergent fiber, and non starch polysaccharides in relation to animal nutrition. J Dairy Sci 1991; 74: 3583-3597.

16) Rotter BA, Frohlich AA, Rotter RG, Marquardt RR. Estimation of apparent protein digestibility using uric acid-corrected nitrogen values in poultry excreta. Poult Sci 1989; 68: 327-329.

17) Anonim. “ISO 4832. Microbiology of food and animal feding stuffs-Horizontal method for the enumeration of coliforms-Colony-count technique, 2006”. https://www.iso.org/standard/38282.html / 08.01.2021.

18) Anonim. “ISO 15214. Microbiology of food and animal feeding stuffs-Horizontal method for the enumeration of mesophilic lactic acid bacteria-Colony-count technique at 30 degrees C, 1998”. https://www.iso.org/standard/ 26853.html / 08.01.2021.

19) IBM SPSS, IBM Corp. Released 2012. IBM SPSS. Statistics for Windows, Version 21.0. Armonk, NY: USA.

20) Ognik K, Krauze M. Dietary supplementation of mannanoligosaccharides to turkey hens on their growth performance and antioxidant status in blood. S Afr J Anim Sci 2012; 42: 379-388.

21) Abd El-Wahab A, Mahmoud R, Marghani B, Gadallah H. Effects of yeast addition to the diet of Japanese quails on growth performance, selected serum parameters and intestinal morphology as well as pathogens reduction. Pak Vet J 2020; 40: 219-223.

22) Hooge DM. Meta-analysis of broiler chicken pen trials evaluating dietary mannan oligosaccharide, 1993-2003. Int J Poult Sci 2004; 3: 163-174.

23) Yanık G, Günal M, Özkaya S. Japon bıldırcınları (Coturnix coturnix japonica) rasyonlarına humat ve maya hücre duvarı eksraktı ilavesinin besi performansı, bağırsak mikroflorası ve kan parametrelerine etkisi. Mediterr Agric Sci 2018; 31: 181-187.

24) Helal MS, Youssef FM, Moursi MK, Khalil WF, Abdel-Daim MM. Effectiveness of prebiotic as an alternative to the antimicrobial growth promoter on growth performance, blood constituents, intestinal healthiness and immunity of broilers. AJVS 2015; 45: 13-25.

25) Ceylan N, Çiftçi İ, İlhan Z. The effects of some alternative feed additives for antibiotic growth promoters on the performance and gut microflora of broiler chicks. Turk J Vet Anim Sci 2003; 27: 727-733.

26) Jacobs CM, Parsons CM. The effect of Grobiotic-P combined with yeast cell wall and gluconic acid on growth performance, nutrient digestibilities, and caecal microbial populations in young chicks. Poult Sci 2009; 88: 2360-2367.

27) Mousa SMM, Soliman MM, Bahakaim ASA. Effect of mannan oligosaccharides and β-glucans on productive performance and some physiological and immunological parameters of growing japanese quail chicks. Egypt Poult Sci 2014; 34: 433-451.

28) Corduk M, Ceylan N, Dede N, Tel OY. Effects of novel feed additives on performance, carcass traits and E.coli, aerobic bacteria and yeast counts in broilers. Arch Geflügelk 2008; 72: 61-67.

29) Vallverdú-Coll N, Ortiz-Santaliestra ME, Mougeot F, Vidal D, Mateo R. Sublethal Pb exposure produces season-dependent effects on immune response, oxidative balance and investment in carotenoid-based coloration in red-legged partridges. Environ Sci Technol 2015; 49: 39-3850.

30) Kosik-Bogacka DI, Baranowska-Bosiacka I, Czernomysy-Furowicz D, et al. Effect of perinatal lead exposure on intestinal microbiota of rats: Preliminary results. J Elem 2019; 24: 629-637.

31) Nain S, Smits JEG. Subchronic lead exposure, immunotoxicology and increased disease resistance in Japanese quail (Corturnix coturnix japonica). Ecotoxicol Environ Saf 2011; 74: 787-792.

32) Kou H, Fu Y, He Y, et al. Chronic lead exposure induces histopathological damage, microbiota dysbiosis and immune disorder in the cecum of female Japanese quails (Coturnix japonica). Ecotoxicol Environ Saf 2019; 83: 109588.

33) Ibrahim ZA. Modulation of immunity and some biological functions of Japanese quail by mannan oligosaccharide and β-glucan administration. Egypt Poult Sci 2011; 31: 867-882.

34) Coskun I, Erener G, Cayiroglu H, et al. Effects of dietary symbiotic supplementation on growth performance and duodenum histology of Japanese quail (Coturnix coturnix japonica) reared in different flooring systems. R Bras Zootec 2017; 46: 800-804.

35) Hahn TW, Lohakare JD, Lee SL, Moon WK, Chae BJ. Effects of supplementation of β-glucans on growth performance, nutrient digestibility, and immunity in weanling pigs. J Anim Sci 2006; 84: 1422-1428.

36) Ahiwe EU, Omede AA, Abdallh ME, et al. Response of broiler chickens to dietary supplementation of enzymatically hydrolyzed glucan or mannan yeast products. J Appl Poult Res 2019; 28: 892-901.

37) Zhang S, Ou J, Luo Z, Kim IH. Effect of dietary β-1,3-glucan supplementation and heat stress on growth performance, nutrient digestibility, meat quality, organ weight, ileum microbiota, and immunity in broilers. Poult Sci 2020; 99: 4969-4977.