Gebeliğin bazı biyokimyasal parametrelerde değişik-liğe sebep olduğu bilinmektedir. Bu nedenle İvesi koyunlarında doğum öncesi ve sonrası dönemde referans değerlerinin bilinmesi reprodüktiv dönemin takibine ve normalden sapan durumların belirlenmesine yardımcı olabilir.
Alonso ve ark. 16 reprodüktiv dönemin total protein, albumin ve globulin gibi parametrelere etkili olduğunu saptarken, bazı araştırıcılar 11,17 gebe koyunlarda total protein, albumin ve globulin düzeylerinde herhangi bir değişiklik görülmediğini, Yokuş ve Çakır 18 da ineklerde gebeliğin albumin düzeyinde önemli bir farklılığa neden olmadığını bildirmektedirler. Aynı şekilde, Antunovic ve ark.'da 10 total protein konsantrasyon-unun reprodüktiv duruma bakmaksızın sabit kaldığını rapor etmektedir. Bu çalışmada da total protein ve albumin düzeylerinde geç gebelik ve doğum sonrası dönemde önemli bir farklılık saptanmadı. Bu durum araştırmacıların 10,11,17,18 bulgularıyla paralellik göstermektedir.
Yokuş ve ark.'nın 7, Sakız-İvesi melezi koyunla-rında yaptığı çalışmada ALP ve AST seviyelerinin hem mevsimsel hem de reprodüktiv döneme göre değişebileceği bildirilmektedir. Doornenbal ve ark. 19 ineklerde yaptıkları bir çalışmada doğum sonrası AST düzeyinde önemli bir artış olduğunu rapor etmektedirler. Sunulan çalışmada da İvesi koyunlarında doğum sonrası ALP (150,97±14,09 IU/L) ve AST (91,07±2,81 IU/L) düzeylerinde doğum öncesi ALP (76,13±6,41 IU/L) ve AST (72,07±3,60 IU/L) düzeylerine kıyasla istatistiki olarak önemli (ALP p<0,001,AST p<0,01) ölçülerde bir artış saptandı.
Başpınar ve Serpek 20 Merinos koyunlarında, Doornenbal ve ark. 19 ise Shorthon ineklerinde doğum sonrası dönemde gebeliğin son aylarına kıyasla kan glikoz düzeylerinde istatistiki açıdan önemli bir düşüş saptarken, Yokuş ve ark. 7 koyunlarda reprodüktiv dönemde glikoz düzeylerinde önemli bir farklılık olmadığını bildirmektedirler. Aynı şekilde bu çalışmada da serum glukoz düzeylerinde doğum öncesine kıyasla doğum sonrası dönemde önemli değişiklikler saptanmadı.
Çoğul gebeliklere ve beslenme bozukluğuna bağlı olarak genellikle gebeliğin son 2-4. haftasında koyunlar-da kan glukoz düzeyinde azalma görülür. Çalışmada kullanılan koyunların beslenme koşulları yeterli olduğundan ve gebelikler çoğunlukla tek yavru doğumu ile sonuçlandığından glikoz açısından böyle bir farklılığın oluşmadığı düşünülmektedir.
Bazı araştırmacılar 3,21,22 plasma bilirubin seviye-sinin gebelik döneminde yüksek olduğunu rapor etmektedirler. Bickhardt ve König 21, bunu elverişsiz glukoronik asit sentezine bağlamaktadır. Aksine, Wemheuer 23 ise ineklerde yaptığı çalışmada doğum sonrası total bilirubin düzeylerinin arttığını bildirmektedir. Ancak, sunulan çalışmada bilirubin seviyesinde istatistiksel olarak önemli bir farklılık tespit edilmedi.
Reprodüktiv duruma bağlı olarak kandaki mineral madde düzeyleri değişebilmektedir. Bazı araştırmacılar 10,24 gebe koyunlarda serum Ca düzeylerinin gebe olmayanlara kıyasla yüksek olduğunu bildirmektedirler. Rockenbach ve ark. 25 ise insanlarda yapmış oldukları bir çalışmada gebelik durumunda total Ca konsantras-yonunun değişmediğini rapor etmektedirler. Yapılan çalışmada doğum sonrası serum Ca düzeylerinde (8,66±0,31 mg/dl) doğum öncesine (7,92±0,26mg/dl) göre küçük bir artışın olduğu ancak bunun istatistiki açıdan önemli olmadığı tespit edildi.
Antunovic ve ark. 10 koyunlarda gebeliğin son döneminde, Roubies ve ark. 11 ise doğum sonrası dönemde fosfor konsantrasyonunun önemli derecede arttığını bildirmektedirler. Bu çalışmada araştırmacının 11 bulgularına paralel olarak serum fosfor düzeylerinde doğum öncesine kıyasla doğum sonrası dönemde önemli artış saptandı.
Antunovic ve ark. 10 gebeliğin son dönemlerinde serum Fe düzeylerinde artış olduğunu, Gürdoğan ve ark. 5 ise, Akkaraman koyunlarında doğum öncesi dönemde serum Fe düzeylerinde bir azalmanın olduğunu bildirmektedirler. Sunulan çalışmada doğum sonrası serum Fe düzeylerinde (100,53±5,69 mcg/dl) doğum öncesi döneme (70,83±4,65 mcg/dl) kıyasla istatistiki açıdan önemli oranlarda bir artış saptandı. Geç gebelik dönemindeki bu azalmanın, gebeliğin ilerlemesi ile fetüsün karaciğerindeki demir konsantrasyonunun artması ve fetüsün bu elemente büyük miktarlarda ihtiyaç duymasıyla ilişkilendirilmektedir. Bu ihtiyaç gebeliğin son döneminde maksimuma ulaşmaktadır.
Yokuş ve ark.'nın 24 yaptığı çalışmada Sakız-İvesi melezi koyunlarda Mg konsantrasyonunun fizyolojik değişimlerden etkilenmediği bildirilmektedir. Sunulan çalışmada da doğum öncesi ve sonrası dönemde Mg seviyeleri arasında istatistiksel bir fark bulunmadı.
Sonuç olarak, İvesi koyunlarında serum AST, ALP, fosfor ve demir düzeylerinde doğum öncesi dönem ile kıyaslandığında doğum sonrası dönemde önemli artışların olduğu bunun da reprodüktiv duruma bağlı olarak endokrin sistemde meydana gelen değişikliklerden kaynaklanabileceği düşünülmektedir. Biyokimyasal parametrelerin ve mineral madde düzeylerinin doğru bir biçimde yorumlanabilmesi için hayvanın gebelik ve doğum sonrası döneminin göz önünde bulundurulması gerektiği kanaatine varıldı.
Teşekkür
Bu çalışmada analizlerin değerlendirilmesinde katkı-larından dolayı Prof. Dr. Servet SEKİN'e teşekkür ederiz.
)
)
