İncelenen 200 kıyma numunesinin 85'inde Arcobacter spp. izole edildi. İzolatlara uygulanan mPCR işlemi sonucunda 85 pozitif örneğin 79'u (% 92,9) A. butzleri, 6'sı (% 7,1) A.skirrowi olarak tespit edildi. 100 adet sığır kıyma örneğinin 40'ı (% 40) A. butzleri, 2'si (% 2) A. skirrowi olarak identifiye edildi. Koyun kıyma örneğinin 39'u (% 39) A. butzleri olarak, 4'ü (% 4) A. skirrowi olarak identifiye edildi.

Sonuç olarak Kayseri ilinde satışa sunulan kıymaların Arcobacter türlerinden başta A. butzleri olmak üzere A. skirrowi ile kontamine olduğu belirlenmiştir. Arcobacter türlerinin, özellikle A. butzleri'nin insanlarda enteritis, kronik diyare ve septisemi vakalarından izole edilmesi nedeni ile kıymalardaki A. butzleri oranı halk sağlığı açısından önemli bir risk faktörü olabileceği belirlendi.

Campylobacteriaceae genusu içerisinde aerotolerant Campylobacter olarak adlandırılan Arcobacter'lerin ilk izolasyonlarında mikroaerofilik ortam gerektirmelerine rağmen aerob ortamda da üreyebilmeleri ^7-14, 15-30 ºC sıcaklıkları arasında gelişebilmeleri ^1,15-18 ve yağ asidi profillerinin farklı olması dolayısı ile Campylobacter'lerden ayrıldıkları bildirilmiştir ^12,19-22 .

Campylobacteriaceae familyasının bir üyesi olan Arcobacter'ler, Gram negatif, genellikle S şekilli, ^19,23-25 çomakçık, spiral veya sarmal şekilli, sporsuz ve kapsülsüz mikroorganizmalardır ^21,26 . Tek bir polar ya da iki ucuna yerleşmiş kılıfsız polar flagella ile aktif hareketlidirler ^25,27,28 .

Arcobacter genusuna bağlı türler daha çok kanatlı, sığır ve domuz eti gibi hayvansal kaynaklı besinlerden izole edilmektedir ^12,29,30. A. cryaephilus, A. skirrowi ve A. butzleri çiğ ya da az pişmiş hayvansal orjinli besinler ve kontamine sular aracılığı ile insanlara bulaşmaktadır ^{2,3,22, 27,31} .

Arcobacter türleri klinik olarak genellikle diyareli yetişkin ve çocuklardan izole edilmektedir ^27,32,33. Bu türlerden A. butzleri, A. cryaerophilus ve A. Skirrowi hem sağlıklı hem de klinik olarak hasta hayvanlarda ve insanlarda tespit edilmiştir. Bu üç tür insanlarda gastroenteritis ve septisemiye neden olurken hayvanlarda, gastroenteritis ve abortlara neden olurlar ^1-3,16,34-36.

Bu çalışmada, Kayseri ilinde tüketime sunulan koyun ve sığır kıymalarında Arcobacter türlerinin varlığının saptanması ve elde edilen izolatlardan multiplex Polimerase Chain Reaction (m PCR) tekniği ile tür düzeyinde identifikasyonu yapılması, kıyma numunelerinin birden fazla suşla kontamine olup olmadığının tespit edilmesi ve bu mikroorganizmanın halk sağlığı açısından oluşturabileceği risklerin ortaya konulması hedeflenmiştir.

Besiyerleri: Arcobacter izolasyonu amacı ile cefoperazone-amphotericin-teicoplanin (CAT) selective supplement (Oxoid, SR174E) içeren Arcobacter Enrichment Broth (Oxoid CM965), %5'lik defibrine koyun kanı içeren kanlı agar (Merck 1.10886.0500) ve mikroaerofilik ortam sağlamak için gaz jenerasyon kiti (Oxoid CN0025A) kullanıldı ¹⁶.

Standart Suş: Çalışmada izolasyon işleminin her aşamasında; Arcobacter butzleri LMG 10828, Arcobacter cryaerophilus LMG 9904, Arcobacter skirrowii LMG 6621 (LMG Bakteriyel Kültür Koleksiyonu, Ghent Üniversitesi, Ghent, Belgium) kontrol suşları olarak kullanıldı.

Primerler: Çalışmada elde edilen izolatlar beş adet primer (Tablo 1) kullanılarak m-PCR tekniği ile incelenmiştir (ARCO, BUTZ, SKIR, CRY1 ve CRY2). ARCO-BUTZ primerleri bütün A. butzleri'lerin, ARCO-SKIR primerleri A. skirrowi'nin, CRY1 ve CRY2 primerleri ise A. cryaerophilus 1 ve A. cryaerophilus 2'nin identifikasyonu için kullanıldı ⁹. Çalışmada ARCO, BUTZ, SKIR, CRY1 ve CRY2 olmak üzere beş adet primer kullanılmıştır. Primerlere ilişkin ayrıntılı bilgi tablo .1'de verilmiştir.

Arcobacter İzolasyonu: Arcobacter spp. izolasyonu amacı ile 25 g kıyma numunesi, steril plastik poşet içerisine tartıldı ve numune üzerine 225 ml steril distile su ilave edilerek karıştırıcıda (Stomacher-Bagmixer) yaklaşık 2 dakika süreyle homojenize edildi. Daha sonra homojenattan aseptik şartlarda 10 ml alınarak içerisinde çift etkili 10 ml AZB (Oxoid CM965) bulunan tüplere ilave edildi. Tüpler vorteks kullanılarak homojen hale getirildi. Homojenizasyon sağlandıktan sonra tüpler mikroaerofilik şartlarda 30 ºC'de 48 saat ön zenginleştirme için inkübe edildi. Ön zenginleştirme işleminden sonra AZB'de üreyen şüpheli kültürler, selüloz asetat membran filtreler kullanılarak kanlı agara (% 5 steril defibrine koyun kanı içeren) inoküle edildi ve membran filtrasyon tekniğine göre ekim yapıldı ³⁷.

Membran Filtrasyon Tekniği: Çalışmada, 47 mm büyüklüğe ve 0,45 µm gözenek çapına sahip selüloz asetat membran filtreler (Sartorius AG 37070) aseptik koşullarda steril pens yardımı ile kanlı agar üzerine yerleştirildi. Mikroaerofilik koşullarda AZB'de 48 saat ön zenginleştirme işlemi için inkübasyona bırakılan şüpheli kültürün bir kısmı pastör pipeti yardımı ile alındı. Arcobacter türlerinin hareket yeteneklerini kullanarak membran filtrelerden geçmesi prensibine dayanarak pastör pipeti yardımı ile alınan şüpheli kültürden 5-8 damla kanlı agar üzerine yerleştirilmiş bulunan membran filtreler üzerine farklı noktalara damlatıldı ve aerob olarak oda ısısında yaklaşık 45 dakika bekletildi. Bu aşamadan sonra aseptik koşullar altında steril bir pens yardımı ile filtreler uzaklaştırıldı. İnokülasyon yapılmış kanlı agarlar steril öze aracılığı ile çizme plak yöntemi uygulandıktan sonra aerob koşullarda 30 ºC'de 2-7 gün inkübe edildi ³⁷ .

İzolatların Fenotipik Karakterizasyonu: Kanlı agarda üreyen Arcobacter şüpheli kolonilerin morfolojik yapısı Gram boyama yöntemi ile saptanırken, hareketli olup olmadıkları hareket muayenesi yapılarak tespit edildi. İzole edilen etkenin identifikasyonu amacıyla, katalaz, oksidaz, nitrat redüksiyon, üreaz, hippurat, nalidiksik asit ve sefalotine duyarlılık testleri, Mc Conkey agarda üreyebilme 37 ve 42 ºC'de üreyebilme testleri yapıldı ^34,38 . Arcobacter olduğu düşünülen izolatlar m-PCR ile tür düzeyinde identifiye edildi.

DNA Ekstraksiyonu: Kanlı agarda üreyen şüpheli 8-10 koloni öze yardımı ile DNase/RNase free ependrofların içerisindeki 1 ml steril distile su içerisine çözündürülüp vorteks ile karıştırılarak homojen hale getirildi. Homojenize edilen numuneler 13000 rpm'de 5 dakika santrifüj işlemine tabi tutuldu. Santrifüj sonrası üstteki sıvı atıldı. Ependrof tüpünün dibinde kalan çöküntü üzerine 500 µl steril distile su ilave edilerek süspanse edildi. Süspansiyon 100 ºC'de 10 dakika kaynatıldı. Kaynatılan örneklerin 13000 rpm'de 10 dakika santifüjü sonunda üst kısımda toplanan DNA süspansiyonu m-PCR'da kullanıldı ⁹.

Multipleks PCR: m-PCR'da primer olarak Arcobacter cinsindeki bakterilerin 16 S RNA gen bölgesinden büyüklüğü 257 ile 654 bp arasında değişen parçaları amplifiye eden tür spesifik primerler kullanıldı (Tablo 1). Reaksiyon karışımı final konsantrasyonu 50 µl olacak şekilde hazırlandı. Reaksiyon karışımı; 2 μl DNA örneği, 5 μl 10x PCR buffer (Vivantis),1.25 mM MgCl2 (Vivantis), 0.2 mM dNTP Mix (Vivantis), 50 pmol ARCO, BUTZ, CRY1, CRY2 primerleri, 25 pmol SKIR primeri, 1.5 U Taq polymerase (Vivantis) şeklinde hazırlandı ⁹. Karışımın her biri 200 µl'lik ısıya dayanıklı DNase-RNase free özel PCR tüplerine 48 µl reaksiyon karışımı 2µl DNA örneği içerecek şekilde dağıtıldı. m-PCR reaksiyonu için tüpler thermal cyclere yerleştirildi. DNA amplifikasyonu, 94 ºC'de 2 dk ön denatürasyon işlemi uyguladıktan sonra 94 ºC'de 45 s, 61ºC'de 45 s ve 72 ºC'de 30 s olmak üzere toplam 32 siklusta gerçekleştirildi ⁹ . Amplifikasyon sonucunda elde edilen PCR ürünleri % 1,5'lik agaroz jelde 90 V gerilimde 45 dk elektroforez (Thermo EC 330) işlemine tabi tutulduktan sonra, UVP jel dökümantasyon sistemi (Vilber Laurmat ECX-20-M) kullanılarak görüntülendi ⁹.

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 1: Çalışmada Kullanılan Primerlerin Kaynakları Dizilimi

İstatistiksel Metot: Çalışmada sığır ve koyun kıymalarında Arcobacter spp., A. butzleri'nin varlığı Pearson Chi-Square (χ2) testi ile, A. skirrowi'nin varlığı ise Fisher's Exact Test ile değerlendirilmiştir ³⁹.

Çalışmada incelenen 200 kıyma numunesinin 85'inde (% 42,5) Arcobacter türleri izole edildi. 85 pozitif örneğin 79'u (% 92,9) A. butzleri, 6'sı (% 7,1) A. skirrowi olarak belirlendi.

m-PCR Sonucu: Çalışmada, mPCR reaksiyonu sonucunda yapılan agaroz jel elektroforezinde A. cryaerophilus için 257 bp (base pair), A. butzleri için 401 bp, A. skirrowi için ise 641 bp büyüklüğünde bandların oluşumu beklendi. mPCR işlemi sonucunda 100 adet sığır kıyma örneğinin 40'ı (% 40) A. butzleri, 2'si (% 2) A. skirrowi olarak identifiye edildi (Şekil 1).

Büyütmek İçin Tıklayın

Şekil 1: Sığır Kıyma Numunelerinde mPCR Ürünleri (%1,5 Agaroz Jel), M: Marker, N: Negatif kontrol, 1nolu band: A. skirrowi için pozitif kontrol, 2 nolu band: A. butzleri için pozitif kontrol, 3 nolu band: A. cryaerophilus için pozitif kontrol, 4-9 nolu bandlar: A. butzleri pozitif numuneler, 10-11 nolu bandlar: A. skirrowi pozitif numuneler, 12-13 nolu bandlar: A. butzleri pozitif numuneler.

Büyütmek İçin Tıklayın

Şekil 2: Koyun Kıyma Numunelerinde mPCR Ürünleri (%1,5 Agaroz Jel),M: Marker, N: Negatif kontrol, 1nolu band: A. cryaerophilus için pozitif kontrol, 2 nolu band: A. butzleri için pozitif kontrol, 3 nolu band: A. skirrowi için pozitif kontrol, 4-5 nolu bandlar: A. butzleri pozitif numuneler, 7-8 nolu bandlar: A. skirrowi pozitif numuneler, 9-12 nolu bandlar: A. butzleri pozitif numuneler, 13 nolu band: A. skirrowi pozitif numune, 14-19 nolu bandlar: A. butzleri pozitif numuneler, 20 nolu band: A. skirrowi pozitif numune.

Kıyma Numunelerinde Arcobacter spp. Prevalansı: Çalışmada incelenen 200 kıyma numunesinin 85'inde (% 42,5) Arcobacter türleri izole edildi. 85 pozitif örneğin 79'u (% 92,9) A. butzleri, 6'sı (% 7,1) A. skirrowi olarak belirlendi (Tablo 2). A. butzleri, sığır kıyma numunelerinin 40'ından (% 40), koyun kıyma numunesinin 39'undan (% 39) izole edilirken, A skirrowi ise, sığır kıyma numunelerinin 2'sinden (% 2), koyun kıyma numunesinin 4'ünden (% 4) izole edildi (Tablo 3).

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 2: Arcobacter Pozitif Numunelerdeki A.butzleri ve A. skirrowi'nin Bulunma Sıklığı

Büyütmek İçin Tıklayın

Tablo 3: Sığır ve Koyun Kıymalarında İdentifiye Edilen Arcobacter Türleri

Bu çalışmada, Arcobacter türlerinin izolasyonunda Atabay ve ark. ¹ tarafından önerilen CAT saplementli AZB besiyerinden yararlanıldı. Numuneler ön zenginleştirme amacı ile AZB'ye inoküle edildikten sonra inkübasyona alındı. İnküsbasyon sonrası ön zenginleştirmede üreyen şüpheli kültürden membran filtrasyon tekniği kullanılarak kanlı agarda etkenin izolasyonu gerçekleştirildi.

Çalışmada incelenen 200 adet kıyma numunesinin 85'inde (% 42,5) Arcobacter spp. izole edildi. Elde edilen izolatlardan yapılan mPCR reaksiyonu sonucunda koyun kıymalarının % 39'undan A. butzleri, % 4'ünden A. skirrowi, sığır kıymalarının % 40'ından A. butzleri, % 2'sinden A. skirrowi identifiye edildi. Araştırmada, sığır ve koyun kıymalarında Arcobacter spp.'nin prevalanslarının istatistiksel analizinde iki grup kıyma arasındaki farkın önemsiz olduğu belirlendi (p>0,05) (Tablo 3).

Koyun ve sığır kıyma numunelerinde A. butzleri dağılımındaki fark istatistiksel yönden önemsiz bulundu (p>0,05). Ancak, kıyma numunelerinde A. skirrowi ve A. buztleri' nin izolasyon sıklıkları oransal açıdan değerlendirildiğinde; A. buztlerii'nin daha yoğun olarak izole edilmesi nedeni ile diğerlerinden belirgin bir farklılığa sahip olduğu tespit edilmiştir (Tablo 2). Belirlenen bu farklılık istatistiksel olarak ta önemli bulunmuştur (p<0,001). A. cryaerophilus ise numunelerin hiçbirinden izole edilememiştir.

Sığır ve koyun kıymaları kendi içlerinde Arcobacter türlerinin izolasyon oranları bakımından ayrı ayrı değerlendirildiğinde, her iki grup kıyma numunelerinde de A. butzleri ve A. skirrowi varlığı açısından istatistiksel fark önemli olduğu tespit edilmiştir (p<0,05). Yapılan araştırmalarda ^10,28,34,40 A. skirrowi ve özellikle A. cryaerophilus'un antimikrobiyal maddelere karşı oldukça duyarlı olduğu belirtilmiştir. Bu çalışmada A. skirrowi'nin izolasyon sıklığının az olması, A. cryaerophilus'un ise izole edilememesinin muhtemelen bu mikroorganiz-maların antimikrobiyal maddelere olan duyarlılıkları ile açıklanabilir.

Ayrıca, A. skirrowi'nin kıyma numunelerindeki izolasyon oranının düşük olması, etkenin etlerdeki prevalansının düşük olması ile de ifade edilebilir. Bu durum bazı araştırmacıların ^14,37,40 bulgularıyla uyum göstermektedir. Kabeya ve ark. ⁴⁰ A. skirrowi'nin düşük izolasyon sıklığını, ette bulunan Arcobacter butzleri türleri tarafından kompetitif inhibisyona maruz kalmasına bağlamıştır.

Koyun kıymalarından izole edilen A. skirrowi oranı (% 4) sığır kıymalarındaki orana (% 2) göre yüzde olarak farklılık göstermesine karşın (Tablo 3) bu farklılık istatistiksel açıdan önemsiz bulunmuştur (P>0,05).

Bu araştırmada, A. skirrowi türünün sadece bir satış noktasındaki sığır ve koyun kıymalarından izole edilmesinin nedeni, bazı araştırmacılar ^4,41,42 tarafından vurgulandığı üzere, olasılıkla gıda işletmesindeki hijyenik uygulama yetersiz olması ve buna bağlı olarak ürünlerin çapraz kontaminasyona maruz kalması, hayvan sürüsünde etkenin endemik olarak bulunabilmesi, hayvanların temin edildiği çiftliklerin etken ile bulaşma ihtimali nin olması gibi nedenlerle ilişkilendirilebilir.

Besin işletmelerinde et ve et ürünleri tüketiciye ulaşana kadar buzdolabı sıcaklığında depolanmaktadır. Olumsuz depolama koşullarında, sığır ve koyun etlerinin birlikte muhafaza edildiği ortamlarda çapraz kontaminasyonlar gerçekleşebilir. Villarruel-Lopez ve ark. ^43, sığır ve domuz etinin aynı ortamda, uygunsuz depolama koşullarında, birlikte bulundurulduklarında domuz ve sığır etleri arasında Arcobacter türlerinin çapraz kontaminasyon riskinin yüksek olduğunu belirtmişlerdir. Bu durumlara ilave olarak mezbahanelerde, kesim işlemi sırası ve sonrasında hijyenik koşullara uyulmamasına bağlı olarak karkasın fekal kontaminasyona maruz kalmasının da karkasın Arcobacter türleri ile kontaminasyonunun bir nedeni olabileceğini de vurgulamak gerekmektedir ^12,13,44. Villarruel-Lopez ve ark. ⁴³ inceledikleri 45 adet sığır eti numunesinin % 28,8'inden Arcobacter türlerini izole etmişlerdir. Çalışmada elde edilen izolatlara uygulanan PCR reaksiyonu sonucunda izolatların % 80'i A. butzleri, % 4'ü ise A. skirrowi olarak identifiye edilirken, A. cryaerophilus identifiye edilememiştir. Rivas ve ark. ⁴ sığır etinin % 22'inde ve kuzu etlerinin % 15'inde A. butzleri saptamışlardır. Scullion ve ark. ⁴⁵ 108 adet sığır etinin 37'sinde (% 34) Arcobacter türlerini tespit etmişlerdir. Araştırmada sığır eti numunelerinden elde edilen izolatlardan yapılan PCR sonucunda, 22'sinin (% 59,4) A. butzleri, 17'sinin (% 45,9) A. cryaerophilus ve 2'sinin (% 5,4) ise A. skirrowi olduğu belirlenmiştir.

Kabeya ve ark. ^40, 90 adet sığır eti, 100 adet domuz eti ve 100 adet tavuk eti olmak üzere toplam 290 adet et numunesini Arcobacter türlerinin varlığı yönünden incelemişlerdir. Araştırmacılar, inceledikleri sığır eti numunesinin % 2,2'sinden Arcobacter izole etmişlerdir. Elde edilen izolatlara uygulanan PCR reaksiyonu sonucunda, sığır etindeki izolatlardan sadece A. butzleri identifiye edilmiştir.

Aydın ve ark. ⁴⁶ 27 adet sığır kıyma numunesi kullanmış ve numunelerin 10'unda (% 37) Arcobacter türlerini izole etmişlerdir. İzolatlarla yapılan mPCR ve ERIC-PCR'la kıyma numunelerinin 9'unda (% 33,3) A. butzleri, 1'inde (% 3,7) ise A. cryaerophilus identifiye etmişlerdir. Buna karşın Öngör ve ark. ³¹ 97 adet sığır eti numunesinin 5 (% 5)'den A. butzleri identifiye etmişlerdir.

Bazı araştırmacılar ^4,31,43,45 tarafından yapılan çalışmalarda parça et numunesi kullanılmasına karşın bu çalışmada materyal olarak kıyma numunesi kullanılmıştır. Kıyma, parça etlere göre bozulmaya daha elverişlidir. Etin yüzeyinde normal olarak bulunan mikroorganizmalar, kıymanın hazırlanmasında özellikle çekme ve karıştırma esnasında ürünün her tarafına dağılarak ve uygun koşullarda gelişerek ürünün bozulmasına neden olur. Dolayısı ile kıyma numunelerinde et numunelerine göre kontaminasyon riskinin daha fazla olduğu kabul edilmektedir. Bu çalışmada Arcobacter türlerinin prevalansının yüksek olması araştırmada kullanılan materyalin kıyma olmasına bağlanabilir. Aydın ve ark. ⁴⁶ tarafından yapılan araştırmada bulgularımızı desteklemektedir.

Sonuç olarak, Kayseri ilinde satışa sunulan kıymalarda Arcobacter türlerinden A. butzleri yaygın olarak A. skirrowi ise seyrek olarak belirlenmiştir. Bu araştırma ile Kayseri ilinde satışa sunulan kıyma numunelerinin A. butzleri için önemli bir bulaşma kaynağı olabileceği, Arcobacter türlerinin özellikle A. butzleri'nin insanlarda enteritis, kronik diyare ve septisemi vakalarından izole edilmesi nedeni ile Kayseri ilindeki perakende satış noktalarında alınan kıymalarda belirlenen A. butzleri görülme sıklığının, özelikle çiğ ve az pişmiş bir şekilde tüketilmesi sonucunda tüketici sağlığı açısından önemli bir risk faktörü olabileceği gerçeği vurgulanabilir.

Besinlerin etken ile kontaminasyonunda, hammadde-pazarlama zincirinde çok sayıda bulaşma kaynağı olabilir. Bu nedenle etkenin bulaşma kaynaklarının belirlenmesi ve bu kaynakların ortadan kaldırılması, insanlarda hastalık vakalarının önlenmesi açısından oldukça önemlidir. Bu araştırmada çalışılan tehlikeler ve diğer tehlikeler bakımından, kasaplık hayvanların kesim işleminden etlerin satışa sunulmasına kadar olan bütün aşamalarda genel hijyenik kurallara uyulmasının gerekliliği, gıda güvenliği yönetim sistemlerinin oluşturularak etkinliklerinin denetlenmesi son derece önemlidir.

1) Atabay HI, Aydin F, Helps C, Şahin M. Identification of Arcobacter isolates using 16S rDNA restriction endonuclease analysis of PCR products (ARDRA), Vet Hek Mikrobiol Derg 2001; 1(1): 70-77.

2) Houf K, de Zutter L, Hoof JV, Vandamme P. Occurrence and distribution of Arcobacter species in poultry processing, J Food Protect 2002; 65(8): 1233-1239.

3) Houf K, de Zutter L, Hoof JV, Vandamme P. Assesment of the genetic diversity among Arcobacter isolated from poultry products by using two PCR- Based typing methods, Appl Environ Microbiol 2002; 68(5): 2172-2178.

4) Rivas L, Fegan N, Vanderline P Isolation and characterisation of Arcobacter butzleri from meat, Int J Food Microbiol 2004; 91: 31-44.

5) Vandenberg O, Dediste A, Houf K, Ibekwem S, Souayah H, Cadranel S, Douat N, Zissis G, Butzler JP, and Vandamme P. Arcobacter species in human. Emerg Infect Dis 2004; 10(10), 1863-1867.

6) Van Driessche E, Houf K, Vangroenweghe F, Nollet N, De Zutter L, Hoof JV. Prevalence, enumeration and strain variation of Arcobacter species in the faeces of healthy cattle in Belgium, Vet Microbiol 2005; 105:149-154.

7) Wesley IV, Schroeder-Tucker L, Baetz AL, Dewhirst FE and Paster BJ. Arcobacter-specific and Arcobacter butzleri-specific 16S rRNA-based DNA probes, J Clin Microbiol 1995; 33(7): 1691-1698.

8) Antolin A, Gonzalez I, Garcia T, Hernandez PE, Martin R. Arcobacter spp. enumeration in poultry meat using a combined PCR-ELISA assay, Meat Sci 2001; 59: 169-174.

9) Houf K, Tutenel A, de Zutter L, Hoof JV, Vandamme P. Devolopment of a multiplex PCR assay for smultaneous detection and identification of Arcobacter butzleri, Arcobacter cryaerophilus and Arcobacter skirrowii, FEMS Microbiol Lett 2000; 193: 89-94.

10) Houf K, Devriese LA, de Zutter L, Hoof JV. Vandamme P. Devolopment of a new protocol for the isolation and quantification of Arcobacter species from poultry products, Int J Food Microbiol 2001; 71: 189-196.

11) Houf K, Devriese LA, de Zutter L, Hoof JV, Vandamme P. Susceptibility of Arcobacter butzleri, Arcobacter cryaerophilus and Arcobacter skirrowii to antimicrobial agents used in selective media, J Clin Microbiol 2001; 39 (4): 1654-1656.

12) Kabeya H, Maruyama S, Morita Y, Kubo M, Yamamoto K, Arai S, Izumi T, Kobayashi Y, Abe M, Katsube Y, Mikami T Distribution of Arcobacter species among livestock in Japan, Vet Microbiol 2003; 93: 153-158.

13) Kabeya H, Kobayashi Y, Maruyama S, Mikami T (2003b) One-step polymerase chain reaction-based typing of Arcobacter species, Int J Food Microbiol 2003; 81: 163-168.

14) Gude A, Hillman TJ, Helps CR, Allen VM, Corry JEL Ecology of Arcobacter species in chicken rearing and processing, Lett Appl Microbiol 2005; 41: 82-87.

15) Atabay HI, Corry JEL. The prevalence of campylobacters and arcobacters in broiler chickens, J Appl Microbiol 1997; 83(5): 619-626.

16) Atabay HI, Bang DD, Aydin F, Erdogan HM, Madsen M. Discrimination of Arcobacter butzleri isolates by polymerase chain reaction mediated DNA fingerpriting, Lett Appl Microbiol 2002; 35: 141-145.

17) Gonzalez I, Antolin GA, Hernandez PE, Martin R. Development of a combined PCR-culture technique for the rapid detection of Arcobacter spp. in chicken meat, Lett Appl Microbiol 2000; 30 (3): 207-212.

18) Moreno Y, Alonso JL, Botella S, Ferrus MA, Hernandez J. Survival and injury of Arcobacter after artificial inoculation into drinking water, Research in Microbiol 2004; 155: 726-730.

19) Ridsdale JA, Atabay HI, Corry JEL. Prevalence of Campylobacters and Arcobacters in ducks at the abbattoir, J Appl Microbiol 1998; 85: 567-573.

20) On SLW. Taxonomy of Campylobacter, Arcobacter, Helicobacter and related bacteria: current status, future prospects and immediate concerns, J Appl Microbiol 2001; 90: 1-15.

21) Long C, Phillips CA. The effect of sodium citrate, sodium lactate and nisin on the survival of Arcobacter butzleri NCTC 12481 on chicken, Food Microbiol 2003; 20: 495-502.

22) Snelling WL, Matsuda M, Moore JE, Dooley JSG. Under the microscope: Arcobacter, Lett Appl Microbiol 2006; 42: 7-14.

23) Nachamkin I Campylobacter and Arcobacter, In: Murray PR, Baron EJ, Pfaller MC, Tenover FE, Yolken RH (Editors),Manual of Clinical Microbiology, Washington: ASM Press, 2000: 716-722.

24) Phillips CA. Arcobacter as emerging human foodborne pathogens, Food Control 2001; 12:1-6.

25) Phillips CA. Arcobacter spp. in food: isolation, identification and control, Trends in Food Sci & Technol 2001; 12: 263-275.

26) Diker S Gram negatif mikroaerofilik hareketli bakteriler. In: Arda M, Minbay A, Leloğlu M, Aydın N, Kahraman M, Akay Ö, Ilgaz A, İzgür M, Diker KS,Özel Mikrobiyoloji, Ankara: Medisan Yayınları, 1997; 137-139.

27) Lehner A, Tasara T, Stephan R. Relevant aspects of Arcobacter spp. as potential foodborne pathogen, Int J Food Microbiol 2005; 102(2) : 127-135.

28) Ho TKH, Lipman LJA, Gaastra W. Arcobacter, what is known and unknown about a potential foodborne zoonotic agent, Vet Microbiol 2006; 115:1-13.

29) Moreno Y, Botella S, Alonso JL,, Ferru's MA, Herna'ndez M, Herna'ndez J. Specific Detection of Arcobacter and Campylobacter srains in water and sewage by PCR and fluorescent in situ hybridization, Appl Environ Microbiol 2003; 69(2): 1181-1186.

30) On SLW, Atabay HI, Amisu KO, Coker AO, Harrington CS. Genotyping and genetic diversity of Arcobacter butzleri by amplified fragment length polymorphism (AFLP) analysis, Lett Appl Microbiol 2004; 39: 347-352.

31) Öngör H, Cetinkaya B, Acik MN, Atabay HI. Investigation of Arcobacters in meat and faecal samples of clinically healthy cattle in Turkey, Lett Appl Microbiol 2004; 38: 339-344.

32) Ho TKH, Lipman LJA, van der Graaf-van Bloois L, van Bergen M, Gaastra W. Potential routes of acquisition of Arcobacter species by piglets. Vet Microbiol 2006; 114: 123-133.

33) Son I, Englen MD, Berrang ME, Cray PJF, Harrison MA. Prevalence of Arcobacter and Campylobacter on broiler carcasses during processing, Int J Food Microbiol 2007; 113: 16-22.

34) Atabay HI, Corry JEL On SLW. Diversity and prevalence of Arcobacter spp. in broiler chickens, J Appl Microbiol 1998; 84: 1007-1016.

35) Forbes BA, Sahm DF, Weisssfeld AS. Campylobacter, Arcobacter and Helicobacter In “Bailey & Scott's Diagnostic Microbiology” 2002; 476-481.

36) Vandenberg O, Houf K, Douat N, Vlaes L, Retore P, Butzler JP, and Dediste A. Antimicrobial susceptibility of clinical isolates of non-jejun i/.coli campylobacters and arcobacters from Belgium. J Antimicrob Chemother 2006; 57: 908-913.

37) Atabay HI, Aydin F, Houf K, Şahin M, Vandamme P. The prevalance of Arcobacter spp. on chicken carcases sold in retail markets in Turkey, and identification of the isolates using SDS-PAGE, Int J Food Microiol 2003; 81: 21-28.

38) On SLW, Jensen TK, Hansen VB, Jorsal SE, Vandamme P. Prevalence and diversity of Arcobacter spp. isolated from the internal organs of spontaneous porcine abortions in Denmark, Vet Microbiol 2002; 85:159-167.

39) Özdamar K. SPSS ile Biyoistatistik, Eskişehir: Kaan Kitabevi, 2001; 343-360.

40) Kabeya H, Maruyama S, Morita Y, Ohsuga T, Ozawa S, Kobayashi Y, Abe M, Katsube Y, Mikami T. Prevalence of Arcobacter species in retail meats and antimicrobial susceptibilitiy of the isolatesin Japan, Int J Food Microbiol 2004; 90: 303-308.

41) Wesley IV. Helicobacter and Arcobacter: Potential human foodborne pathogens, Trends in Food Sci & Technol 1997; 8: 293-298.

42) Wesley IV, Baetz AL. Natural and experimental infections of Arcobacter in poultry, Poult Sci 1999; 78: 536-545.

43) Villarruel-Lopez A, Marquez-Gonzales M, Garay-Martinez LE, Zepeda H, Castillo A, Mota de la Garza L, Murano EA, and Torres-Vitela R (2003) Isolation of Arcobacter spp. from retail meats and cytotoxic effects of isolates against Vero cells, J Food Protect 1999; 66: 1374-1378.

44) Wesley IV, Wells SJ, Harmon KM, Green A, Schroeder-Tucker L, Glover M and Siddique I. Fecal shedding of Campylobacter and Arcobacter spp. in dairy cattle, Appl Environ Microbiol 2000; 66: 1994-2000.

45) Scullion R, Harrington CS, Madden RH. Prevalence of Arcobacter spp. in raw milk and retail raw meats in Northern Ireland, J Food Protect 2006; 69(8):1986-1990.

46) Aydin F, Gumussoy KS, Atabay HI, Iça T, Abay S. Prevalence and distribution of Arcobacter species in various sources in Turkey and moleculer analysis of isolated strains by ERIC-PCR. J Appl Microbiol 2007; 103(1): 27-35.